70 χρόνια πριν: η απληστία των ιμπεριαλιστών στη Δυτική & Νότιο Αφρική
* Το εν λόγω άρθρο προέρχεται από το Αρχείο της εφημερίδας Freedom, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερα από 1.500 ψηφιοποιημένα αντίτυπα της εφημερίδας που καλύπτουν την περίοδο από το 1886 έως σήμερα. Περιλαμβάνει αποσπάσματα άρθρων για το ζήτημα της ιμπεριαλιστικής επέμβασης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στη δυτική και νότια Αφρική χρονολογούμενα το Δεκέμβρη του 1951 και το Γενάρη του 1952.
Αφιέρωμα, 7 Ιανουαρίου
Μέσα στη φρίκη της εξέγερσης των Mau Mau ο μοχθηρός ρόλος της Βρετανίας στη Δυτική και Νότια Αφρική τη δεκαετίας του 1950 μπορεί να μην καλύφθηκε ενδελεχώς, ωστόσο δεν αγνοήθηκε εντελώς από τους προοδευτικούς δημοσιογράφους, όπως φαίνεται από το εν λόγω κύριο άρθρο της εφημερίδας Freedom με ημερομηνία 5 Ιανουαρίου 1952.
Μια σειρά από χώρες στις ακτές της Αφρικής διοικούνταν εκείνη την εποχή εν μέρει από το Συμβούλιο Επιτροπείας των Ηνωμένων Εθνών (στο παρακάτω άρθρο αναφέρεται ως Επιτροπή), το οποίο συμβούλιο απετέλεσε διάδοχο της παλιάς Κοινωνίας των Εθνών, συγκεκριμένα με βασική αρμοδιότητα να διευθετήσει το ζήτημα των εντολών. [σημ. Μετ: Εντολές που σχετίζονταν με την εξουσιοδότηση που χορήγησε η Κοινωνία των Εθνών στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε κράτη μέλη της για τη διακυβέρνηση των πρώην γερμανικών ή τουρκικών αποικιών, καθώς οι εν λόγω χώρες ανήκαν στο στρατόπεδο των ηττημένων του Α’ΠΠ και μετά το τέλος του πολέμου υποχρεώθηκαν να παραδώσουν τις αποικίες τους. Οι περιοχές ονομάστηκαν εντολοδόχες περιοχές ή εντολές]. Δώδεκα περιοχές εξακολουθούσαν να βρίσκονται υπό κατοχή στις αρχές της δεκαετίας του 1950, κυρίως από τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Νότια Αφρική.
Κατά βάση, λοιπόν, δύο χώρες βρίσκονταν στην πολιτική ατζέντα των συνεδριάσεων του Συμβουλίου το 1952. Η Τογκολάνδη, στον Κόλπο της Γουινέας, είχε χωριστεί σε δύο τμήματα, τη βρετανική και τη γαλλική Τογκολάνδη. Με την ευρεία παρακμή της βρετανικής ισχύος στην περιοχή, γινόταν μια προσπάθεια (τελικά επιτυχής) να ενσωματωθεί η πρώτη στις βρετανικές κτήσεις της Χρυσής Ακτής. Ορισμένες ομάδες αυτοχθόνων φυλών, ωστόσο, αντιτάχθηκαν σε αυτό, υποθέτοντας ορθά ότι τα νέα σύνορα θα χώριζαν τις παραδοσιακές φυλετικές περιοχές, βλάπτοντας σοβαρά τόσο τους πολιτιστικούς δεσμούς μεταξύ τους όσο και την περιφερειακή συνοχή. Εν τω μεταξύ, η Νοτιοδυτική Αφρική (σημερινή Ναμίμπια) ελεγχόταν από τη Νότια Αφρική και βίωνε ακριβώς το είδος της καταπίεσης που θα περίμενε κανείς από το καθεστώς του Απαρτχάιντ, το οποίο ήταν υπέρμαχος της λευκής υπεροχής.
Αξιοσημείωτη σε αυτή την καταγραφή των ελιγμών που γίνονταν στο συμβούλιο εκείνη την εποχή είναι η αλληλεγγύη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων σε σχέση με την καταπίεση των αυτοχθόνων πληθυσμών, μια καταπίεση που αποτελούσε πρότυπο στις διαδικασίες. Η Βρετανία και η Γαλλία είχαν ξεκάθαρα την πρόθεση να αρνηθούν την ανεξαρτησία των αφρικανικών περιοχών, που κατείχαν, κι έτσι το χρήσιμο εργαλείο της διαιρεμένης περιοχής χρησιμοποιήθηκε, για να συγκρατήσουν τις καμπάνιες του γηγενούς πληθυσμού για την ανεξαρτησία όσο το δυνατόν περισσότερο. Η Βρετανία, εξάλλου, έβλεπε μελλοντικές οικονομικές ευκαιρίες τόσο εκεί όσο και στη Νότια Αφρική, όπου ευχαρίστως χρησιμοποιούσε νομικά μπλοκαρίσματα, για να στηρίξει τις προτεραιότητες του Απαρτχάιντ.
Ιμπεριαλισμός και περιοχές υπό επιτροπεία
[σημ. Μετ: Περιοχές υπό επιτροπεία / trust territories: μη αυτοδιοικούμενα εδάφη που τίθενται υπό διοικητική αρχή από το Συμβούλιο Επιτροπείας των Ηνωμένων Εθνών)
Κατά τη συνεδρίαση της Επιτροπής Επιτροπείας των Ηνωμένων Εθνών στο Παρίσι τον περασμένο μήνα, [σημ. Μετ: πρόκειται για άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Freedom το Δεκέμβρη του 1951] εκπρόσωποι της φυλής Ewe στη βρετανική και τη γαλλική Τογκολάνδη [σημ. Μετ: Τόγκο, προτεκτοράτο της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στη Δυτική Αφρική από το 1884 έως το 1914. Οι περιοχές αυτές, όπως προαναφέρθη, μετά τον ‘ΑΠΠ τέθηκαν στην επιτροπεία κρατών-μελών των Ηνωμένων Εθνών. Περιλάμβανε το σημερινό έθνος του Τόγκο και το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής περιφέρειας Βόλτα της Γκάνας) κατηγόρησαν τη βρετανική και τη γαλλική κυβέρνηση ότι εμποδίζουν την ενοποίησή τους με “βία και καταπίεση”.
Η φυλή Ewe αριθμεί 300.000 άτομα στη Χρυσή Ακτή, 140.000 στη βρετανική Τογκολάνδη και 300.000 στη γαλλική Τογκολάνδη. Οι εκπρόσωποι της Διάσκεψης των Ali-Ewe, του Κοινού Κογκρέσου της Τογκολάνδης και της Comite de L’Unite Togolaise, δήλωσαν ότι με τη διαίρεση της χώρας στα δύο, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι διέκοψαν τους φυσικούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ του γηγενούς πληθυσμού και ότι οι δικές τους προσπάθειες για οικονομική ανάπτυξη “καταστέλλονται συνεχώς, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των αποικιακών βρετανικών και γαλλικών επιχειρήσεων”.
Ο Dr. Martin Aku δήλωσε ότι το πρόβλημα των Ewe είχε απομονωθεί ψευδώς και ότι σε ότι αφορά στους αυτόχθονες κάτω από το αίτημα για ενοποίηση κρυβόταν η επιθυμία “όλης της Τογκολάνδης” για αυτοδιοίκηση και η επιθυμία ‘’να απαλλαγούμε από εκείνους που έφεραν αυτή την ευρωπαϊκή μάστιγα πάνω μας.’’ Ο Βρετανός εκπρόσωπος είπε στην Επιτροπή ότι η βρετανική και η γαλλική κυβέρνηση πρότειναν τη δημιουργία ενός Μεικτού Λαϊκού Συμβουλίου για την Τογκολάνδη, “για να συμβουλεύει τη Διοίκηση σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος για το λαό των δύο εδαφών”. Ο εκπρόσωπος των Ewe δήλωσε ότι δεν είχαν προηγούμενη γνώση αυτής της πρότασης και κατά συνέπεια δεν μπορούσαν να τη σχολιάσουν.
2022 σημείωση: Δημοκρατία του Τόγκο: Αποτελούμενο πλέον από το Τόγκο και μέρος της Γκάνας, τα σύνορα που έχουν επιβληθεί μεταξύ των δύο εθνών έχουν οδηγήσει, όπως και σε τόσες άλλες περιπτώσεις ευρωπαϊκής διαίρεσης εδαφών, σε σημαντικές εντάσεις από τότε που η ανεξαρτησία του Τόγκο κερδήθηκε το 1960. Ο λαός των Ewe παραμένει διχασμένος μεταξύ των δύο χωρών.
Η φυλή Herero
2022 σημείωση: Οι Herero είναι ένας λαός της σημερινής κεντρικής Ναμίμπια, η σφαγή του οποίου (από το 1904-1908) από την αποικιοκρατική Γερμανία ως απάντηση στην εξέγερση ενάντια στη γερμανική αυτοκρατορική βαρβαρότητα έχει χαρακτηριστεί ως η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Η Ναμίμπια καταλήφθηκε από τη Νότια Αφρική κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και ελεγχόταν υπό την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών, αποτελώντας εν συνεχεία περιοχή υπό επιτροπεία / trust territory των Ηνωμένων Εθνών μέχρι το 1990.
Αλυσοδεμένοι άνδρες Herero φρουρούμενοι από Γερμανό στρατιώτη κατά τη διάρκεια της κατοχής της αποικιακής “Γερμανικής Νοτιοδυτικής Αφρικής” (σημερινή Ναμίμπια).
Όπως αναμενόταν (βλ. Freedom, 1/12/51), οι αρχηγοί των Χερέρο από τη Νοτιοδυτική Αφρική εμποδίστηκαν από τη νοτιοαφρικανική κυβέρνηση να εκθέσουν την υπόθεσή τους στην Επιτροπή Επιτροπείας. Ο αιδεσιμότατος Michael Scott, εξηγούσε στην Επιτροπή ότι η Ένωση είχε καταστήσει “φυσικά αδύνατο” για τους αρχηγούς να εγκαταλείψουν την περιοχή. Ο κ. Scott αρνήθηκε να μιλήσει αντί του αρχηγού της φυλής, αλλά επισήμανε ότι υπήρχαν 15.000 πρόσφυγες Herero από τη Νοτιοδυτική Αφρική στο βρετανικό προτεκτοράτο Bechuanaland, οι οποίοι θα μπορούσαν να κληθούν αντί αυτού να στείλουν εκπροσώπους, για να υποστηρίξουν την υπόθεση της φυλής. Υπενθύμισε στην Επιτροπή ότι ο λαός αυτός “ζει σε φρικτές συνθήκες από τότε που έγιναν οι σφαγές κατά την περίοδο της γερμανικής κατάκτησης. Τα παραδοσιακά τους εδάφη δεν τους αποκαταστάθηκαν ποτέ και οι Hereros, για παράδειγμα, εξακολουθούν να είναι τεχνητά και αυθαίρετα χωρισμένοι σε οκτώ διαφορετικά καταφύγια, τα οποία δεν τους επιτρέπεται να εγκαταλείψουν χωρίς πάσο.
Υπάρχει συγκλονιστική έλλειψη ακόμη και των πιο στοιχειωδών κοινωνικών υπηρεσιών. Δεν υπάρχουν εφεδρικά νοσοκομεία και οι φυλές υποφέρουν από κάθε είδους νομοθεσία που εισάγει διακρίσεις. Όσο η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής συνεχίζει να κυβερνάει, οι φυλές δεν έχουν καμία ελπίδα για αποκατάσταση ή μεταρρύθμιση. Αντιθέτως, όπως και στην ίδια την Ένωση, οι κακές συνθήκες των αφρικανικών πληθυσμών πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Αλλά η Νοτιοδυτική Αφρική δεν είναι μέρος της Ένωσης. Η κυβέρνηση της Ένωσης διοικεί την περιοχή με εντολή της πρώην Κοινωνίας των Εθνών. Από τη διάλυση της Κοινωνίας των Εθνών η Νότια Αφρική αντιμετωπίζει την περιοχή ως δική της ιδιωτική υπόθεση για την οποία δεν είναι πλέον υπόλογη σε καμία διεθνή αρχή.
Νότιος Αφρική
Όταν το ζήτημα τέθηκε σε ψηφοφορία στην Επιτροπή Επιτροπείας στις 10 Δεκεμβρίου, η Βρετανία ακολούθησε αυτό που η εφημερίδα Manchester Guardian χαρακτήρισε “ντροπιαστική κίνηση”, δηλαδή την αποχή, με τον Βρετανό αντιπρόσωπο, λόρδο Tweedsmuir, να δηλώνει ότι το ψήφισμα “εμπόδιζε τη συμφωνία”.
Επίσης, ο ίδιος ο λόρδος εξεπλάγη που η επιτροπή επιθυμούσε να ακούσει τους αρχηγούς των Χερέρο, καθώς η κατάθεσή τους σίγουρα θα έβλαπτε περαιτέρω κάθε πιθανότητα συμφωνίας με τη Νότια Αφρική. Θα ήταν -κατά τη γνώμη του- ακόμη λιγότερο σχετικό να παραστούν στην επιτροπή οι εξόριστοι αρχηγοί των φυλών από την Μπετσουάναλαντ. Ο ανταποκριτής της Guardian στο Winkhoek της Ν.Δ. Αφρικής έγραψε ότι:
Η υποστήριξη της Βρετανίας προς τη Νότια Αφρική στη διαμαρτυρία της κατά της πρόσκλησης των αρχηγών της Νοτιοδυτικής Αφρικής στα Ηνωμένα Έθνη υπερβαίνει την κατανόηση των Αφρικανών της περιοχής. Ένας Αφρικανός, σοφά ανώνυμος, σε επιστολή του προς την εφημερίδα Windhoek Advertiser, αναφέρει: “Δύσκολα μπορεί κανείς να καταλάβει, γιατί η Βρετανία επιμένει σε νομικά σημεία και όχι σε ηθικά. Αν η Βρετανία ισχυρίζεται ότι η ενέργεια της Επιτροπής Κηδεμονίας να καλέσει Αφρικανούς αρχηγούς είναι παράνομη και αντίθετη με τα πορίσματα της συμβουλευτικής γνωμοδότησης του Διεθνούς Δικαστηρίου, πόσο περισσότερο συνιστά παραβίαση του διεθνούς δικαίου η απόφαση της Νότιας Αφρικής να μην υποβάλει εκθέσεις για τη διοίκηση της περιοχής αλλά βέβαια συνιστά και ξεκάθαρη αντίθεση με τα πορίσματα του Δικαστηρίου … Αν η βρετανική κυβέρνηση προσπαθεί να μην αφήσει τον κόσμο να μάθει για την κατάσταση και μας θεωρεί μια απομακρυσμένη μαύρη, φυλή, τότε είναι απασχολημένη με την καταστροφή της εμπιστοσύνης μας προς τον βρετανικό λαό, που υπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα, και η Βρετανία θα θεωρηθεί υπεύθυνη για τις συνέπειες”. “
Η εφημερίδα New Statesman (22/11/51) παραθέτει τις αντιδράσεις του νοτιοαφρικανικού Τύπου για τη διευθέτηση της υπόθεσης Tshekhedi Khama (βλ. Freedom, 15/12/51) ως εξής:
“Η απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης να επιτρέψει στον Τσεχεντί να επιστρέψει στο καταφύγιο Μπαμανγκουάτο“, σχολιάζει η Rand Daily Mail, “διατηρώντας παράλληλα την πενταετή απαγόρευση για τον Σερέτσε (ένα σημαίνον παιδί της βασιλικής οικογένειας του Μπαμανγκουάτο που δέχτηκε επίθεση, επειδή παντρεύτηκε μια λευκή γυναίκα, ο οποίος το 1965 έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Μποτσουάνα), αποτελεί μια μεγάλη νίκη όχι μόνο για τον Τσεχεντί αλλά και για τη νοτιοαφρικανική -δηλαδή, φυσικά, τη λευκή νοτιοαφρικανική- άποψη”.
Όποιος πιστεύει ότι η διαμάχη αυτή έχει πλέον ρυθμιστεί ικανοποιητικά, καλά θα κάνει να αναλογιστεί τα φωτισμένα σχόλια μιας από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της Νότιας Αφρικής – και μιας εφημερίδας, παρεμπιπτόντως, που ταυτίζεται γενικά με τα συμφέροντα της εξόρυξης χρυσού. “Οι περισσότεροι άνθρωποι”, συνεχίζει η εφημερίδα, “γνωρίζουν αρκετά καλά ότι ο Seretse εκδιώχθηκε, επειδή προσέβαλε την πολιτική διαχωρισμού της Λευκής Νότιας Αφρικής, και η απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης σημαίνει πραγματικά ότι η Βρετανία ευθυγραμμίζεται τώρα με τη Λευκή Νότια Αφρική στο ζήτημα του διαχωρισμού”.
Μια τέτοια ευθυγράμμιση, χωρίς αμφιβολία, τέμνει καθαρά τις εκφρασμένες επιθυμίες του λαού Bamangwato. “Αλλά ποιοι είναι οι Bamangwato”, καταλήγει ειρωνικά η Rand Daily Mail, “για να έχουν επιθυμίες; Ας γνωρίζουν τη θέση τους”.
Κύρια εικόνα: Freedom: Αγγλικό εκστρατευτικό σώμα στο Τόγκο, 1914
μετάφραση-επιμέλεια: Πάνος Ασημακόπουλος
Πηγή: Freedom press
