Δημοσιεύουμε αυτή τη συνέντευξη με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας τον Απρίλη του 1920 στη Χαϊδελβέργη.
_________________
Ο Bernard Reichenbach, πρώην μέλος του αντικοινοβουλευτικού, συμβουλιακού Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος Γερμανίας στη συνέντευξη αυτή περιγράφει τις εμπειρίες του από τη Γερμανική Επανάσταση, το χρόνο που πέρασε στη Μόσχα ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η επανάσταση στη Γερμανία. Ο Reichenbach γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1888 και πέθανε στο Λονδίνο το 1975. Υπήρξε μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς, έχοντας οριστεί από το κόμμα του αντιπρόσωπος στο τρίτο συνέδριο της Τρίτης Διεθνούς που διεξήχθη στη Μόσχα το καλοκαίρι του 1921. Η άνοδος του Χίτλερ και των Ναζί στην εξουσία το 1933 έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή του κομμουνιστή και -κατά το ήμισυ- Εβραίου Reichenbach, γι’ αυτό εγκατέλειψε τη Γερμανία και εγκαταστάθηκε στη Μ. Βρετανία. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου εργάστηκε στο Βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών βοηθώντας σε διάφορες αντιναζιστικές εκδόσεις έντυπου υλικού που διακινούνταν στη ναζιστική Γερμανία.
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο τροτσκιστικής πολιτικής κατεύθυνσης βρετανικό περιοδικό της αριστεράς Revolutionary History, τ. 5, αριθμ. 2 την άνοιξη του 1994.
Παραλείψαμε τις υποσημειώσεις, καθώς αυτές αφορούν κυρίως σύντομες βιογραφίες ανθρώπων που αναφέρονται στο κείμενο. Η παρούσα συνέντευξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο έντυπο Solidarity τομ. 6, αρ. 2, όταν ο Reichenbach μαχόταν με την αντικοινοβουλευτική Αριστερά στη Γερμανία. Η συνέντευξη έγινε από τον Rudi Dutschke (RH)
Source: Class Against Class website
* Για την ευκολότερη ανάγνωση της συνέντευξης στο τέλος παρατίθενται διευκρινιστικές σημειώσεις του μεταφραστή
__________________
Τα γερμανικά εργατικά συμβούλια
Μεταξύ των ετών 1920 και 1923, το Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας (KAPD) ενεργούσε ως εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Θεωρείτε ότι αυτό ήταν απαραίτητο;
Ναι, ήταν απαραίτητο, καθώς το κόμμα εκπαίδευε τους ανθρώπους να ενεργούν σύμφωνα με τη δική τους πολιτική πρωτοβουλία, ανεξάρτητα από οποιονδήποτε εκπρόσωπο.
Εκείνη την εποχή, το κόμμα εκφραζόταν όχι μόνο ως εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση αλλά και ως αντικοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Το θεωρούσατε σημαντικό η εργατική τάξη να αγωνίζεται ενάντια στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς;
Σίγουρα. Πρέπει να θυμάστε ότι στα τέλη του 1918 υπήρχε επαναστατικός αναβρασμός στη Γερμανία. Νιώθαμε πως η συμμετοχή στο κοινοβούλιο ήταν προδοσία. Το κοινοβούλιο, μεταξύ άλλων, είχε θεωρηθεί υπεύθυνο για τον πόλεμο. Πράγματι, κατά τη διάρκεια του 1919 σχεδόν το σύνολο της αριστερής πολιτικής λάμβανε χώρα εντός των συμβουλίων των εργατών και όχι στα συνδικάτα ή στο κοινοβούλιο. Τα εργατικά συμβούλια ήταν εξωκοινοβουλευτικά και δυνητικά αντικοινοβουλευτικά θεσμικά όργανα. Το πρόβλημα ήταν ότι σε αυτά τα συμβούλια οι σοσιαλδημοκράτες είχαν την πλειοψηφία. Πρόβαλλαν οικονομικά και ρεφορμιστικά αιτήματα κι όχι πολιτικά και επαναστατικά. Οι σοσιαλδημοκράτες, ωστόσο, δεν επέβαλαν αυτές τις απόψεις. Η πλειοψηφία τους αντανακλούσε τη βούληση της ευρείας μάζας των εργατών μέσα στα συμβούλια και αυτό συνέβαινε ακόμη και κατά τη διάρκεια της επανάστασης.
Ένας λενινιστής θα αντέτεινε ότι αυτό που έλειπε την εποχή εκείνη ήταν ένα ηγετικό κόμμα, το οποίο θα είχε ξεσκεπάσει την πολιτική των σοσιαλδημοκρατών στον πόλεμο και ότι η έλλειψη ενός τέτοιου κόμματος ήταν που εμπόδισε τους επαναστάτες να ολοκληρώσουν την επανάσταση.
Οι συνθήκες στη Γερμανία διέφεραν σημαντικά από εκείνες στη Ρωσία. Η Ρωσία αναδύθηκε μετά από αιώνες αυταρχικής διακυβέρνησης. Όλη η κοινωνική ατμόσφαιρα ήταν ώριμη για μια θεμελιώδη αλλαγή. Η Γερμανία απ’ την άλλη, είχε παράδοση στους κοινοβουλευτικούς θεσμούς, παράδοση δηλαδή στη διακυβέρνηση μέσα από εκλεγμένους αντιπροσώπους. Υπό αυτές τις συνθήκες, ήταν πολύ πιο δύσκολη η επανάσταση, διότι αυτή φάνταζε ως ένας εξαναγκασμός ενάντια στους δημοκρατικά εκλεγμένους αντιπροσώπους. Μετά απ’ όλα αυτά τα χρόνια της πλειοψηφίας των αστών στο κοινοβούλιο, η νίκη των σοσιαλδημοκρατών είχε προβληθεί ως μια αποφασιστική νίκη της αριστεράς. Είναι αλήθεια βέβαια ότι ο αγώνας για την πολιτική εξουσία ενυπήρχε στα εργατικά συμβούλια αλλά για τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως, οποιαδήποτε ενέργεια κατά της εκλεγμένης αριστερής κυβέρνησης εμφανιζόταν αδύνατη, ιδίως από τη στιγμή που η κυβέρνηση είχε την πλειοψηφία μέσα στα εργατικά συμβούλια.
Ποια ήταν η πραγματική δράση των εργατικών συμβουλίων έναντι των συνδικάτων και των κομμάτων;
Τα ανεξάρτητα εργατικά συμβούλια, συγκροτημένα περισσότερο με βάση τον εργασιακό χώρο – το εργοστάσιο, παρά με βάση το επάγγελμα, όπως συνηθιζόταν το προηγούμενο διάστημα, εμφανίζονταν αυθόρμητα σε όλη τη Γερμανία. Αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του οικονομικού χάους. Όταν ένα εργοστάσιο σταματούσε να λειτουργεί λόγω έλλειψης καυσίμων ή πρώτων υλών, δεν υπήρχε κανείς στον οποίο κάποιος θα στρεφόταν για βοήθεια. Η κυβέρνηση, τα κόμματα, τα συνδικάτα, οι καπιταλιστές – κανείς δεν μπορούσε να κάνει τίποτα, προκειμένου να λύσει τα βασικά προβλήματα που παρουσιάζονταν στις μεταφορές, τα καύσιμα, τις πρώτες ύλες κλπ. Τα ψηφίσματα, οι ανακοινώσεις, οι διαταγές, ακόμη και τα χαρτονομίσματα ήταν ελάχιστα χρήσιμα. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι εργάτες σχημάτιζαν ένα συμβούλιο θέτοντας ως στόχο να λύσουν αυτά τα προβλήματα μόνοι τους. Εμείς, στο KAPD, πιστεύαμε ότι τα παραδοσιακά εργατικά συνδικάτα αποτελούσαν εμπόδιο για τη δημιουργία της νέας κοινωνίας και ότι το σημαντικότερο ήταν να ενθαρρύνουμε τους εργάτες να αναλάβουν άμεση δράση, ανεξάρτητα από τα συνδικάτα.
Ποια ήταν η στάση σας απέναντι στα μέλη των συνδικάτων, σε αντίθεση με τη στάση σας έναντι της ηγεσίας τους;
Τους εξηγούσαμε συνεχώς ότι ήταν απαραίτητο να οργανωθούν με βάση το χώρο εργασίας τους κι όχι με βάση το επάγγελμά τους, δηλαδή όχι σε ομοιοεπαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν επίσης μια Εθνική Ομοσπονδία Επιτροπής Εργασίας.
Πόσα επαναστατικά κόμματα υπήρχαν την περίοδο εκείνη;
Το 1920 υπήρχαν πέντε κόμματα με στόχο τη σοσιαλιστική ανασυγκρότηση της κοινωνίας και όλα αυτοαποκαλούνταν μαρξιστικά: το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (SPD), το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (USPD), το Αριστερό Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) και το Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας (KAPD) [ΣτΜ: βλ. σημειώσεις τέλους]. Εκτός από αυτά, υπήρχαν διάφορες αναρχικές ομάδες. Η εργατική τάξη ήταν διχασμένη από τη μεταξύ της διαμάχη και έτσι ήταν ελάχιστα ενωμένη στη δράση απέναντι στην αστική τάξη.
Ποιες ήταν οι διαφορές στο επίπεδο δράσης ανάμεσα στα μέλη του δικού σου κόμματος του ΚAPD από τη μια και του KPD απ΄ την άλλη στους εργασιακούς χώρους;
Το KPD εκείνη την εποχή ενεργούσε οργανωτικά και τακτικά ακριβώς με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως οι Σοσιαλδημοκράτες του SPD, οι μόνες διαφορές τους ήταν στα συνθήματα. Εμείς απ΄ την πλευρά μας υποστηρίζαμε την άμεση δράση των εργατών.
Μήπως είχαν ήδη προκύψει εκείνη την εποχή εντός του KPD διαφορές μεταξύ εκείνων που υποστήριζαν την εξουσία του κόμματος και εκείνων που υποστήριζαν την εξουσία των συμβουλίων;
Αυτό διέφερε πάρα πολύ από εργοστάσιο σε εργοστάσιο. Σε γενικές γραμμές, ήταν τέτοια η κοινωνική ατμόσφαιρα και τόσο διαδεδομένη η πρακτική των εργατικών συμβουλίων, ώστε αυτά λειτουργούσαν ως αναγνωρισμένοι – σχεδόν φυσικοί – θεσμοί.
Ποιες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη των αντίπαλων κομμάτων στους χώρους εργασίας τους;
Κι αυτό διέφερε αρκετά ανάλογα με τον εκάστοτε χώρο εργασίας. Παραδείγματος χάριν, ένα μεμονωμένο άτομο, που κατείχε όμως μια νευραλγική θέση, μπορούσε να δημιουργήσει μια τέτοια ατμόσφαιρα, ώστε να μπορεί να κρίνει αποφασιστικά υπέρ του μια κατάσταση. Πολύ συχνά υπήρχε εξαιρετική συνεργασία ανάμεσα στα μέλη όλων των κομμάτων. Ένας εργαζόμενος σε έναν ηγετικό ρόλο, μπορούσε να είναι σεβαστός από όλους λόγω της ικανότητάς του ως ηγέτης. Σε άλλους εργασιακούς χώρους παρ’ όλα αυτά, μπορούσε να υπάρχει αδιάκοπη και έντονη διαμάχη.
Θα μπορούσατε να περιγράψετε λεπτομερώς πώς οργανώνονταν τα πράγματα μέσα σε ένα εργοστάσιο;
Όχι ακριβώς. Πρώτον, γιατί δεν ήμουν κατ’ επάγγελμα εργαζόμενος αλλά αντιθέτως ήμουν αμειβόμενο στέλεχος του κόμματος. Δεύτερον, διότι την περίοδο που ήμουν μέλος της διαχείρισης σε ένα εργοστάσιο του Βερολίνου το 1920, η εμπειρία μου εκεί ήταν μικρή, καθώς το εργοστάσιο ανήκε στους εργάτες του και επομένως δεν υπήρχε σχεδόν καμία τριβή μεταξύ της διαχείρισης και του εργατικού συμβουλίου. Απ΄ την άλλη, στα ιδιόκτητα, καπιταλιστικά εργοστάσια τα εργατικά συμβούλια έρχονταν σε σύγκρουση με τη διοίκηση. Οι αποκλίσεις εντός των εργατικών συμβουλίων προέκυπταν σχετικά με το ζήτημα της πολιτικής απέναντι στη διοίκηση – πιο συγκεκριμένα, οι διαφωνίες παρουσιάζονταν μεταξύ εκείνων που αποδέχονταν τις απόψεις της σοσιαλδημοκρατίας και εκείνων που επέμεναν στην εργατική αυτοδιαχείριση.
Μόσχα 1921
Μπορείτε να μας πείτε κάτι για τη δραστηριότητα της Τρίτης Διεθνούς;
Το 1921 συμμετείχα ως παρατηρητής στις συνεδριάσεις της Τρίτης Διεθνούς στη Μόσχα. Έμενα στο ξενοδοχείο Lux. Συνεδριάζαμε μια φορά την εβδομάδα, με πρόεδρο τον Zinoviev. Η ρωσική αντιπροσωπεία ήταν η ισχυρότερη, τόσο σε αριθμούς όσο και σε επιρροή. Έλεγχαν τις συνεδριάσεις με σιδηρά πυγμή. Η γερμανική αντιπροσωπεία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη. Η τεράστια επιρροή του Lenin προέκυπτε σε μεγάλο βαθμό από την ισχυρή προσωπικότητά του. Οι άλλοι Ρώσοι σύντροφοι δεν ήταν όμως οσφυοκάμπτες. Τους έπαιρνε βέβαια με το μέρος του, αν όχι με τη δύναμη των επιχειρημάτων του, τουλάχιστον με τη δύναμη της προσωπικότητάς του. Για τους επαναστάτες που είχαμε έλθει από την Ευρώπη, ο Stalin ήταν σχεδόν άγνωστος και ποτέ δεν άκουσα να αναφέρουν το όνομά του. Κι ενώ υπήρχαν αρκετές αντιπαραθέσεις αναφορικά με το τί είχε κάνει ή τί είχε πει το τάδε ή το δείνα άτομο κάποια στιγμή στο παρελθόν, ωστόσο κατά τη διάρκεια της εξάμηνης παραμονής μου στη Μόσχα, δεν άκουσα ούτε μία φορά να αναφέρεται το όνομα του Stalin.
Συνάντησα τον Lenin το 1921 στο δωμάτιό του στο Κρεμλίνο. Είχαμε μια μακρά συζήτηση για την κατάσταση στη Γερμανία. Υπήρχε ένας μεγάλος χάρτης της Ρωσίας στον τοίχο και ήταν προφανές ότι ο Lenin ήταν πολύ καταπονημένος. Μου εξήγησε ότι ως κυβερνών κόμμα, οι Μπολσεβίκοι έπρεπε να διαχειριστούν μια τεράστια χώρα, όπως η Ρωσία και δεν είχε σχεδόν καθόλου χρόνο να ενημερώνεται με τις λεπτομέρειες των επαναστατικών κινημάτων στη Δύση. Του ανέφερα την κριτική μας για την πολιτική του KPD, το οποίο θεωρούνταν αδελφό κόμμα με το Ρώσικο Κομμουνιστικό Κόμμα. Άσκησα κριτική στην τακτική τους αλλά και στη δική του τακτική απέναντι στην εξέγερση του Μάρτη του 1921. Είπε ότι είχε αποδεχτεί τόσο την ανάλυση του Trotsky για τα ευρωπαϊκά θέματα όσο και την ανάλυση του Radek για τη Γερμανία, χωρίς όμως να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες. Αυτό σήμαινε ότι από τη στιγμή που βρισκόμασταν σε σύγκρουση με τον Radek, θα βρίσκαμε σχεδόν αυτόματα και τον Lenin απέναντί μας, παρά το γεγονός ότι πολύ συχνά δεν ήταν o Lenin εκείνος που διατύπωνε τη γραμμή των Μπολσεβίκων σε αυτό το θέμα. Τα πράγματα ήταν παρόμοια σε σχέση με την κατάσταση στη Γαλλία.
Και όσον αφορά στις συζητήσεις με διάφορους Ρώσους συντρόφους;
Είχαν γίνει πολλές παρόμοιες συζητήσεις, ειδικά με μέλη της Εργατικής Αντιπολίτευσης [ΣτΜ: βλ. σημειώσεις τέλους] στη Ρωσία. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του Τρίτου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η Alexandra Kollontai, τότε εξέχον μέλος της Εργατικής Αντιπολίτευσης, ήρθε στο δωμάτιό μου και μου είπε ότι επρόκειτο να επιτεθεί στον Lenin, αφού πρώτα αυτός είχε κάνει μια ομιλία για τη Νέα Οικονομική Πολιτική. [ΣτΜ: βλ. σημειώσεις τέλους]. Μου δήλωσε ότι θα μπορούσε ενδεχομένως να συλληφθεί αργότερα και με ρώτησε, αν θα μπορούσε να μου εμπιστευτεί το κείμενο της ομιλίας της σχετικά με την Εργατική Αντιπολίτευση. Είπα ότι θα το έκανα, και καθώς ούτως ή άλλως επρόκειτο να στείλουμε έναν ταχυδρόμο στην Εκτελεστική Επιτροπή μας στο Βερολίνο, του το έδωσα να τους το παραδώσει.
Η συνεδρίαση κατά τη διάρκεια της οποίας η Kollontai εκφώνησε την περίφημη ομιλία της για λογαριασμό της Εργατικής Αντιπολίτευσης -μια ομιλία που περιλαμβανόταν στο κείμενο που μου είχε δώσει- ήταν μια από τις πιο αξιομνημόνευτες εμπειρίες της ζωή μου. Ο Lenin, ο Trotsky, ο Radek, ο Zinoviev, ο Bukharin και άλλοι κάθονταν στο προεδρείο. Με τα νώτα της στραμμένα σε αυτούς κι έχοντας κατά πρόσωπο το κοινό, που περιελάμβανε επαναστάτες από όλο τον κόσμο, η Alexandra Kollontai μίλησε πρώτα σε άπταιστα γερμανικά, τα οποία ήταν η επίσημη γλώσσα της Διεθνούς. Όταν τελείωσε, επανέλαβε όλο το λόγο της στα γαλλικά για χάρη των Γάλλων συντρόφων. Μάλλον δεν εμπιστευόταν το διερμηνέα. Τέλος, επανέλαβε ολόκληρη την ομιλία της στα ρώσικα. Όταν τελείωσε, επικράτησε σιγή. Ο Lenin δεν είπε ούτε μια λέξη, αν και κρατούσε συνεχώς σημειώσεις. Ο Trotsky, ωστόσο, απάντησε για λογαριασμό του προεδρείου. Προσπάθησε να υποβαθμίσει όλο το ζήτημα, υπονοώντας ότι η Kollontai ήταν συναισθηματική και πάρα πολύ ευαίσθητη γι΄αυτή τη σκληρή επιχείρηση που ονομάζεται επανάσταση, μια διαδικασία που απαιτούσε ένα σιδηρούν χέρι. Κανένας από τους ομιλητές δεν αντιμετώπισε άμεσα τα επιχειρήματα ή τα πραγματικά περιστατικά, που ανέφερε. Η γραμμή που είχε δοθεί ήταν να υποβαθμίσουν όλη την κριτική, αποδίδοντας τις διαφωνίες της Alexandra Kollontai απλώς και μόνο στην ιδιοσυγκρασία της.
Στα παρασκήνια, την περιέλαβε ο Trotsky. Αυτή ενέδωσε, υποχωρώντας στην κομματική πειθαρχία. Λίγες μέρες αργότερα η Kollontai με επισκέφτηκε και ζήτησε το χειρόγραφό της πίσω. Φυσικά, δεν μπορούσα να της το επιστρέψω. Αργότερα οι σύντροφοί μου μετέφρασαν το χειρόγραφο στα γερμανικά και το δημοσίευσαν με την υπογραφή της Εργατικής Αντιπολίτευσης. Όταν επέστρεψα στο Βερολίνο, το κόμμα μου, το KAPD, αποφάσισε ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος πλέον να παραμένω ως συνδεδεμένο μέλος της Τρίτης Διεθνούς.
Ποια ήταν η στάση του Lenin και του Trotsky προς το κόμμα σας το KAPD;
Ήταν επικριτική, παρόλο που είχε ξεκινήσει ως αδελφική. Ήθελαν πάρα πολύ να ενταχθούμε στο KPD και να εγκαταλείψουμε την ανεξάρτητη οργάνωσή μας. Αλλά η πολιτική του KPD, που υπαγορευόταν από τους Ρώσους, καθιστούσε αυτήν την επιλογή αδύνατη. Όπως προανέφερα, ήταν προφανές ότι το KPD είχε γίνει εργαλείο της ρώσικης εξωτερικής πολιτικής.
Τι μπορείτε να μας πείτε για την εξέγερση του 1921;
Εκείνη την περίοδο βρισκόμουν στη Ρωσία. Η εξέγερση, η λεγόμενη «Δράση του Μάρτη», είχε οργανωθεί από τις τοπικές οργανώσεις του KPD και του KAPD και σε ό,τι αφορά στο ΚPD, αυτό ανταποκρίθηκε στην οδηγία που του είχε εκ των προτέρων δοθεί από το Ρώσο απεσταλμένο Bela Kun. Αυτός ήταν ο εξόριστος ηγέτης της βραχύβιας Ουγγρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας του 1919. Αρχικά, η Δράση του Μάρτη εγκρίθηκε από τον Lenin. Μετά την αποτυχία της, ωστόσο, αυτός άλλαξε γνώμη, επηρεασμένος κυρίως τόσο από την Clara Zetkin, που ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του KPD όσο και από τον Paul Levi, ένα άλλο μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του KPD, ο οποίος παραιτήθηκε από την ηγεσία του κόμματος και κατήγγειλε την εξέγερση ως ‘’πραξικόπημα’’. Αυτό το ανέφερε σ’ ένα φυλλάδιο, το οποίο καυτηριάστηκε τόσο από τον Lenin όσο και από τον Trotsky, αν και συμμερίζονταν την κριτική του. H πολιτική του Paul Levi, ωστόσο συνεχίστηκε παρά την παραίτησή του από την ηγεσία του KPD.
Πιστεύετε ότι υπήρχε σύνδεση μεταξύ της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) του 1921 και της τακτικής της Τρίτης Διεθνούς απέναντι στη “Δράση του Μάρτη”;
Μπορούμε να διακρίνουμε μερικά υποβόσκοντα κοινά στοιχεία. Η Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) θεωρήθηκε από τον Lenin ως οχύρωση της επανάστασης στη Ρωσία. Κι αυτό, διότι θεωρούσε ότι η επαναστατική διαδικασία έχει φτάσει στο τέλος της. Οι Μπολσεβίκοι περίμεναν μια νικηφόρα επανάσταση στη Δυτική Ευρώπη, που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ κι αυτό δημιούργησε μια ασαφή σχέση ανάμεσα στους Μπολσεβίκους ως κυβερνών κόμμα από τη μια και τα καπιταλιστικά καθεστώτα της Ευρώπης απ΄ την άλλη. Αφενός, ήθελαν κανονικές διακρατικές σχέσεις, οι οποίες θα τους εξασφάλιζαν ειρήνη στα σύνορα. Αφ’ ετέρου, ο επαναστατικός αγώνας εντός των καπιταλιστικών χωρών αποδυνάμωνε τα καθεστώτα τους. Μόλις λοιπόν οι Μπολσεβίκοι απογοητεύτηκαν από την επανάσταση στη Δύση, άρχισαν να θεωρούν τα επαναστατικά κινήματα ως βοηθητικά εργαλεία της ρώσικης εξωτερικής πολιτικής. Αυτό δεν ξεκίνησε με τον Stalin αλλά με τον Lenin και τον Trotsky το 1921. Την ίδια χρονιά, ο Krasin, ο Λαϊκός Κομισάριος εξωτερικού εμπορίου, προειδοποιούσε σε συνέντευξή του στη βερολινέζικη Κόκκινη Σημαία [ΣτΜ: Rote Fahne, η καθημερινή εφημερίδα του KPD) ότι μια συγκεκριμένη απεργία που είχε ξεσπάσει τότε στη Γερμανία παρεμπόδιζε τις παραδόσεις μηχανημάτων που κατασκευάζονταν για την ΕΣΣΔ.
Αναστοχασμός
Γιατί διαλύθηκε το KAPD το 1923;
Στην πραγματικότητα, το κόμμα δε διαλύθηκε το 1923. Όταν η «Δράση του Μάρτη» απέτυχε -και αργότερα η εξέγερση του 1923 επίσης- είχαν παραμείνει μόνο μερικές εκατοντάδες ακτιβιστές. Αρχικά, ήμασταν ένα κόμμα με πολλούς εργάτες που δούλευαν στη βιομηχανία, ενώ πολύ λίγα ήταν τα επαγγελματικά στελέχη που αμείβονταν από το κόμμα. Όταν έσβησε η πολιτική δράση αυτών των εργατών μέσα στα εργοστάσια, το κόμμα μας απλά έπαψε να υπάρχει. Το ουσιαστικό θέμα δεν ήταν να λάβουμε μια πολιτική απόφαση. Επί της ουσίας, από τη στιγμή που οι εργάτες μας έπαψαν να είναι πολιτικά ενεργοί μέσα στα εργοστάσια, το μόνο που απέμενε να κάνουμε ήταν να αναγνωρίσουμε την κατάσταση και να βγάλουμε τα κατάλληλα συμπεράσματα. Εμείς, οι νεότεροι ακτιβιστές, αποφασίσαμε να οργανωθούμε σε άλλα πολιτικά κόμματα, απλώς και μόνο, επειδή αυτοί ήταν οι μόνοι χώροι, στους οποίους θα μπορούσαμε να συναντήσουμε πολιτικά σκεπτόμενους εργάτες και θα μπορούσαμε να τους κερδίσουμε.
Αποτύχαμε για διάφορους λόγους. Πρώτον, διότι κατά την καλύτερη περίοδό μας, το 1921, αριθμούσαμε μόνο 30.000 μέλη, που ήταν ένας πολύ μικρός αριθμός μελών μέσα σε ένα προλεταριάτο πολλών εκατομμυρίων. Δεύτερον, γιατί υπερεκτιμήσαμε την επαναστατική δυνατότητα των εργατών και το ρόλο του οικονομικού παράγοντα ως πυροκροτητή της επαναστατικής δράσης. Από αυτή την άποψη, οι πολιτικοί μας αντίπαλοι Ebert και Scheidemann του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) ήταν πιο ρεαλιστές, όταν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο αγώνας για τη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών μπορεί να διεξαχθεί μέσω μεταρρυθμίσεων εντός του αστικού πλαισίου και πως δεν χρειάζεται να οδηγήσει σε επανάσταση. Ίσως σφάλαμε στην ανάλυσή μας για την κοινωνία θεωρώντας ότι αυτή περιστρέφεται κυρίως γύρω από τον οικονομικό άξονα, αν και στη δεκαετία του 1920 αυτός ήταν σίγουρα ο κύριος παράγοντας.
Θεωρούσατε τότε τον εαυτό σας μαρξιστή;
Ναι, εγώ, όπως και οι περισσότεροι σύντροφοί μου, θεωρούσαμε τους εαυτούς μας ανθρώπους που εφαρμόζαμε τις ιδέες του Marx, σύμφωνα βέβαια με τη δική μας ερμηνεία μας για αυτές. Φυσικά, κάθε αυτοαποκαλούμενος μαρξιστής επικρίνεται από άλλους μαρξιστές για τη μη αυθεντικότητα της δικής του ερμηνείας πάνω στον Marx. Σε γενικές γραμμές, η τάση μας να υπερτονίζουμε τον ρόλο των «αντικειμενικών συνθηκών» προήλθε από τη δική μας ερμηνεία για τις ιδέες του Marx και συνέβαλε στην αποτυχία μας. Πιστεύω ότι η σημασία που απέδιδε ο Μarx στις οικονομικές συνθήκες ως το κύριο κίνητρο για την επαναστατική δράση δεν είναι πάντα σωστό και παντού έγκυρο. Αντιθέτως, οι κοινωνιολογικές του ιδέες ήταν σωστές εκείνη την εποχή.
Αν υποθέσουμε ότι η ανάλυσή σας για την κοινωνία ήταν έγκυρη εκείνη την εποχή, όπως μόλις είπατε, πού εντοπίζετε τις αποτυχίες σας;
Μια έγκυρη κοινωνική ανάλυση είναι ένα πράγμα, η εφαρμογή της ωστόσο στην πραγματικότητα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των θεωριών του KAPD και της πρακτικής μέσω της οποίας επιχείρησε το κόμμα να τις εφαρμόσει -αν και οι δύο ήταν προφανώς αλληλένδετες. Μέχρι το 1923 και μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Kaiser αλλά και των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και ιδεολογικών θεσμών του, είχε γενικευτεί η επαναστατική δράση της εργατικής τάξης σε όλη τη Γερμανία. Αλλά μετά την ήττα των εξεγέρσεων του Μαρτίου του 1921 και αργότερα του 1923, κατέστη προφανές ότι, ενώ κατά τη διάρκεια των περιόδων πολιτικής κατάρρευσης και οικονομικής δυστυχίας η εργατική τάξη παρουσίασε μια ανεξάρτητη επαναστατική πρωτοβουλία και ετοιμότητα και είχε θυσιάσει πολλά για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής κατάστασης, εν τούτοις, δε διατήρησε την ίδια στάση κατά τη διάρκεια των παρατεταμένων περιόδων μεταξύ της μιας πολιτικής-οικονομικής κρίσης και της επόμενης.
Το ότι δεν έγινε επανάσταση στη Γερμανία πιστεύετε πως ήταν προϊόν αντικειμενικών συνθηκών ή μήπως οφειλόταν στην αποτυχία του υποκειμενικού -επαναστατικού- παράγοντα;
Είναι αδύνατο να δοθεί αποφασιστική απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα. Οι αντικειμενικές συνθήκες σαφώς και δύνανται να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για μια επανάσταση, η υλοποίησή της όμως εξαρτάται από τον υποκειμενικό παράγοντα. Λόγω της ερμηνείας μας για τη θεωρία του Marx, θεωρούσαμε τον υποκειμενικό παράγοντα ως ήσσονος σημασίας σε σύγκριση με τις αντικειμενικές συνθήκες. Κι αυτό, γιατί χαρακτηριζόμασταν από την τάση να βασίζουμε όλες μας τις δράσεις στον ”οικονομικό ντετερμινισμό”.
Δεν επέκρινε ο Lukacs αυτή την τάση το 1924;
Ναι, την επέκρινε. Ωστόσο, μας επιτέθηκε και ο Lenin -αλλά από την απέναντι πολιτική πλευρά- στο πασίγνωστο έργο του Ο αριστερισμός, παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού, κατηγορώντας μας για τυχοδιωκτισμό, όρο με τον οποίο εννοούσε το να βασίζεται κανείς πάρα πολύ στον υποκειμενικό παράγοντα. Ο Gorter, ένας από τους Ολλανδούς συν-στοχαστές μας, έγραψε μια εξαιρετική απάντηση.
Ποιος ήταν ο Anton Pannekoek; [ΣτΜ: αναφέρεται σε ένα εξέχον μέλος του KAPD]
Ήταν ένας Ολλανδός αστρονόμος, ο οποίος, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε την επιμέλεια μιας επαναστατικής εφημερίδας στη Βρέμη. Ο Karl Radek, ο οποίος αργότερα έγινε Μπολσεβίκος, ειδικός στα ζητήματα της Γερμανίας, έμαθε από αυτόν την επαναστατική θεωρία, την περίοδο που εργαζόταν στην εφημερίδα. Το 1917 ο Pannekoek και ο Herman Gorter υπερασπίστηκαν τη Ρωσική Επανάσταση. Όταν το 1919 οι Ρώσοι ίδρυσαν το τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη δυτική Ευρώπη, ο Pannekoek και ο Gorter ήταν μεταξύ εκείνων που τέθηκαν επί κεφαλής.
Οι μεταγενέστερη κριτική τους για τους Μπολσεβίκους αφορούσε κυρίως στην ανάλυση και την τακτική τους προς την εργατική τάξη και τα επαναστατικά κινήματα στη Δυτική Ευρώπη, καθώς επίσης και την έλλειψη κατανόησης των εργατών στη βιομηχανοποιημένη Δύση. Επισήμαναν ότι αυτό που ήταν κατάλληλο για τις ρώσικες συνθήκες δεν ίσχυε απαραίτητα για τις εντελώς διαφορετικές συνθήκες στη Δύση. Έκαναν μια πολύ λεπτομερή και αδελφική κριτική της τακτικής του Lenin, στις οποίες αυτός δεν απάντησε ποτέ με τον ίδιο τρόπο. Αντ’ αυτού, δήλωσε: «Η ιστορία θα αποφασίσει ποιος είχε δίκιο!»
______________
Σημειώσεις
KAPD (Kommunistische Arbeiter-Partei Deutschlands): To Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας ήταν ένα αντικοινοβουλευτικό, συμβουλιακό, αριστερό κομμουνιστικό κόμμα που ήταν ενεργό στη Γερμανία στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, διατηρώντας σχέσεις με την Κομμουνιστική Διεθνή. Τα μέλη του πάλευαν για την επαναστατική ανατροπή της αστικής εξουσίας και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, ήταν όμως αντίθετοι με τη δικτατορία ενός και μοναδικού κόμματος, όπως εφαρμόστηκε από το σοβιετικό μοντέλο. Το 1922 διασπάστηκε σε δύο φράξιες, οι οποίες διατήρησαν και οι δυο το όνομα του κόμματος, αναφερόμενες όμως ως φράξια του KAPD της Έσσης και φράξια του KAPD του Βερολίνου αντίστοιχα. Εκτός από τον Bernard Reichenbach, άλλα προβεβλημένα μέλη του υπήρξαν -μεταξύ άλλων- οι Otto Rühle και Anton Pannekoek.
KPD (Kommunistische Partei Deutschlands): Το Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας ήταν το μαζικότερο κομμουνιστικό κόμμα στη Γερμανία. Μέλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, συμμετείχε στις εκλογές και εκπροσωπούνταν τόσο στο Reichstag, το γερμανικό εθνικό κοινοβούλιο, όσο και στα τοπικά κοινοβούλια.
SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands): Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας ιδρύθηκε το 1863 και ήταν ένα από τα πρώτα κόμματα στην Ευρώπη που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Marx. Ανάμεσα στα έτη 1890 και 1930 το SPD ήταν το πιο πολυπληθές μαρξιστικό κόμμα στην Ευρώπη, συμμετέχοντας και κερδίζοντας αρκετές εθνικές εκλογές. Για πολλά χρόνια θεωρούνταν το καμάρι της Δεύτερης Διεθνούς. Ωστόσο, το 1914, λίγο πριν την έναρξη του Ά Παγκόσμιου Πολέμου, η πλειοψηφία των βουλευτών του SPD στο γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ των πολεμικών κονδυλίων, τασσόμενοι στην πράξη υπέρ του πολέμου και της μιλιταριστικής γερμανικής πολεμικής μηχανής. Στην ουσία, το SPD είχε παύσει προ πολλού να είναι επαναστατικό κόμμα και ακολουθούσε το ρεφορμιστικό δρόμο της κοινοβουλευτικής οδού και των μεταρρυθμίσεων εντός του καπιταλισμού.
USPD (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands): Το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας, αριστερή διάσπαση του SPD, ήταν ένα βραχύβιο αριστερό κόμμα που λειτουργούσε στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
NEΠ: Η Νέα Οικονομική Πολιτική εγκρίθηκε στο 10ο Συνέδριο του Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) το 1921. Προέβλεπε εθνικοποίηση μόνο των βασικών μέσων παραγωγής και άνοιγμα προς το ιδιωτικό κεφάλαιο για τους επιμέρους τομείς της οικονομίας. Αυτό σήμαινε πως το εξωτερικό εμπόριο, η βαριά βιομηχανία, οι επικοινωνίες και οι μεταφορές παρέμεναν στα χέρια του κράτους. Στους ιδιώτες παραχωρήθηκαν η βιοτεχνική και γεωργική παραγωγή καθώς και το εσωτερικό εμπόριο. Οικονομικός στόχος της ΝΕΠ ήταν η ταχεία ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης οικονομίας και η ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης του λαού, ενώ ως πολιτικό στόχο έθετε την ενίσχυση της συμμαχίας της εργατικής τάξης και της αγροτιάς με τελικό στόχο τη νίκη του σοσιαλισμού. Η ΝΕΠ διευκόλυνε την οικονομική ανασυγκρότηση αλλά ενίσχυσε τα καπιταλιστικά στοιχεία. Η Αριστερή Αντιπολίτευση τάχτηκε κατά της ΝΕΠ λόγω της αναζωογόνησης των καπιταλιστικών στοιχείων στη σοβιετική οικονομία.
Εργατική Αντιπολίτευση: Αντιπολιτευόμενη -ως προς την ηγεσία του Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμματος- ομάδα, η οποία εμφανίστηκε στα 1920 ως αντίδραση στην αναδυόμενη γραφειοκρατία στη Σοβιετική Ρωσία. Η Alexandra Kollontai υπήρξε σημαίνον στέλεχός της.
Πηγή: https://libcom.org/library/bernard-reichenbach-kapd-retrospect-interview-member-communist-workers-party-germany?fbclid=IwAR01bK06a3hzScb8f21f6GDSe2BGfwnAAopyxDcCY0ZqEdmviMpiykSp2Eo
Μετάφραση / επιμέλεια: Πάνος Ασημακόπουλος
