Ζωοφιλία: Απλά μια καταναλωτική συμπεριφορά και μια ανθούσα βιομηχανία ή η μόνη ευαισθησία που επιτρέπεται στον δυτικό άνθρωπο; Στην Γαλλία υπάρχουν 30 εκατομμύρια κατοικίδια ζώα συντροφιάς για 60 εκατομμύρια ανθρώπους, στις Η.Π.Α. οι δαπάνες περίθαλψης των ζώων συντροφιάς είναι συγκρίσιμες με τις δαπάνες περίθαλψης για τους ανθρώπους. «Αγαπούσαν τα ζώα γιατί μισούσαν τους ανθρώπους» έγραφε ο Νίτσε για τον Βολταίρο και τον Σοπενχάουερ και σήμερα τα ζώα συντροφιάς παίρνουν την θέση του απόντος συνανθρώπου σε μια αποξενωτική και ανταγωνιστική κοινωνία· η σχέση μαζί τους προβάλλεται σαν η τόσο ζητούμενη στις μέρες μας επαφή με την φύση.
Οι δυτικοί μέσω της ζωοφιλίας δομούν συλλογικές ταυτότητες, κάνουν τους αναγκαίους διαχωρισμούς με τους άλλους και τονώνουν το αίσθημα πολιτιστικής υπεροχής τους. (Η Μπριζίτ Μπαρντό, οπαδός του Εθνικού μετώπου, συνδυάζει την προστασία των ζώων με το φυλετικό μίσος και θεωρεί τους Άραβες κατώτερους γιατί δήθεν δεν είναι ζωόφιλοι). Κι όμως κανένας πολιτισμός δεν επέβαλε τόση οδύνη στα ζώα όσο ο δικός μας.
Η παλαιότερη νομαδική κτηνοτροφία εξασφάλιζε, σε γενικές γραμμές, συνθήκες ζωής στα ζώα παραπλήσιες με εκείνες της φυσικής τους κατάστασης. Σήμερα για εκατομμύρια, για δισεκατομμύρια ζώα το ίδιο το απλό γεγονός της ύπαρξής τους από την γέννηση μέχρι τον θάνατο είναι κάθε λεπτό ένα φρικαλέο βασανιστήριο. Οι χοιρομητέρες επί δυόμισι χρόνια αδυνατούν να κάνουν την παραμικρή κίνηση παγιδευμένες με τα κατάλληλα χωρίσματα, οι κρεατοπαραγωγικές όρνιθες αδυνατούν να μετακινηθούν καθώς τα οστά τους δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος τους, τα μοσχάρια ακινητοποιούνται αλυσοδεμένα σε σκοτεινά κλουβιά 0,81 m², οι ωοπαραγωγές όρνιθες περνάν την σύντομη ζωή τους σε κλουβιά χωρίς να μπορούν να απλώσουν τα φτερά τους, να μετακινηθούν, να κοιμηθούν. Για την παραγωγή του φουά γκρα οι χήνες και οι πάπιες ακινητοποιούνται μόνιμα όρθιες με την βοήθεια δικτυωτών πλεγμάτων και με ένα καθετήρα 40 cm μπηγμένο στον οισοφάγο τους ταΐζονται καθημερινά με 3 κιλά καυτό καλαμπόκι (ισοδύναμο 15 κιλών για ένα άνθρωπο). Αυτή η «ορθολογικά οργανωμένη» κτηνοτροφία, που παράγει με το «μικρότερο δυνατό κόστος» προϊόντα όπως οι τρελές αγελάδες ή τα κοτόπουλα με διοξίνες, χρησιμοποιεί για τις ανάγκες της σε ζωοτροφές πολύτιμες εύφορες εκτάσεις από τις υπερχρεωμένες χώρες του τρίτου κόσμου. Έτσι προσθέτει στα θύματά της εκατομμύρια ανθρώπους που καταδικάζει στον θάνατο από την πείνα.
Στα τραπέζια των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων, εκατομμύρια ζώα κατακρεουργούνται για αμφίβολης χρησιμότητας εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς, ενώ όσο αφορά τα άγρια ζώα σήμερα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν άμεσα 8.500 είδη σπονδυλωτών εξ υπαιτιότητας του ανθρώπου· πρόκειται για την σε μεγαλύτερη έκταση εξαφάνιση ειδών από την μεσοζωϊκή περίοδο.
Προς σύγκριση αναφέρουμε ότι οι Ρωμαίοι σε μια εξαιρετική περίπτωση κατέσφαζαν στον ιππόδρομο «μόνο» λίγες εκατοντάδες άγρια ζώα. Για ποια ζωοφιλία μιλάμε λοιπόν στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό; Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται μόνο για μια ειδική προνομιακή σχέση του κάθε δυτικού ανθρώπου με το δικό του ζώο συντροφιάς. Σε αυτή την σχέση ο σκύλος και η γάτα (τα τοτέμ του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου κατά τον Λέβι Στρως) αλλά και όλο περισσότερα εξωτικά ζώα εξυψώνονται σε λατρευτικά αντικείμενα (η εκκλησία, όχι αβάσιμα, θεωρεί αυτή την προσκόλληση ειδωλολατρία).
Στην αφετηρία της αγάπης μας για το ζώο συντροφιάς βρίσκονται οι ανάγκες μας για ανθρώπινη επικοινωνία και συμφιλίωση με την φύση. Όμως οι λατρευόμενοι σκύλοι και γάτες προσλαμβάνονται σαν ομοιώματα ανθρώπων ή σαν ζωντανά τρόπαια από μια τιθασευμένη και ερημωμένη φύση. Εξυψώνονται και εξαγνίζονται αφού ταξινομηθούν, ελεγχθούν, προσαρμοστούν στις ανάγκες μας, γίνουν προβλέψιμα. Την θέση του μαχαιριού του ιερέα παίρνει το νυστέρι του ειδικού: κοπή αυτιών, ουρών, στείρωση ή ακόμα και χειρουργική αφαίρεση των φωνητικών χορδών ή των νυχιών. Οι σκύλοι και οι γάτες πληρώνουν ακριβά την «διάβασή» τους από την φύση σε ένα ζοφερό και γεμάτο διωκτικό μένος για την φύση πολιτισμό. Μόνο ακρωτηριασμένα μπορούν να εκπροσωπήσουν μέσα σε αυτόν την κυριαρχούμενη φύση.
Στο ζώο συντροφιάς συμφιλιώνεται γελοιογραφικά ο άνθρωπος με την φύση, συναντιέται ο «νατουραλισμός του ανθρώπου» και ο «ανθρωπισμός της φύσης» με τους όρους της σύγχρονης μεταβιομηχανικής κοινωνίας.
Το μοντέλο πάνω στο οποίο δομείται το ζώο συντροφιάς ως εκπρόσωπος της φύσης είναι αυτό το νέο είδος ζώου που προέκυψε από την έκπτωση του πράττοντος ανθρώπου και που άλλοι ονόμασαν «αγελαίο άνθρωπο» και άλλοι «animals laborans». Στο ζώο συντροφιάς και στο animals laborans καταργείται και διατηρείται ταυτόχρονα η διάκριση ανθρώπου/ζώου. Γράφουν με μοναδική οξυδέρκεια οι Αντόρνο και Χορκχάιμερ
… Το γεγονός ότι [οι μπηχαβιοριστές] εφαρμόζουν στους ανθρώπους τους ίδιους τύπους και αποτελέσματα, που, αποχαλινωμένοι, αποσπούν με την βία από τα ανυπεράσπιστα ζώα μέσα στα απαίσια τους εργαστήρια φυσιολογίας, μαρτυρά την διαφορά ανθρώπων/ζώων με ιδιαίτερα κατεργάρικο τρόπο. Το συμπέρασμα που βγάζουν από τα ακρωτηριασμένα σώματα των ζώων δεν ταιριάζει στο ελεύθερο ζώο, αλλά στον άνθρωπο σήμερα. Ασκώντας βία πάνω στο ζώο μαρτυρεί ότι αυτός και μόνο αυτός σ’όλη την πλάση λειτουργεί οικειοθελώς τόσο μηχανιστικά, τυφλά και αυτόματα όσο τα σπασμωδικά τινάγματα των δέσμιων θυμάτων που αξιοποιεί ο ειδικός…
(Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού, σελ. 391)
Ο αποξενωμένος από την φύση και τον εαυτό του άνθρωπος θέλει να αποφύγει τον Άλλο ή το Άλλο που του υπενθυμίζει οδυνηρά την αλλοτρίωσή του, μπορεί να λατρέψει (όχι να αγαπήσει) μόνο αφού μετατρέψει το αντικείμενό του σε tabula rasa, σε αφαίρεση, αφού το αποξενώσει από την ποιότητα του είδους του. Διευκολύνεται από το ότι ο κόσμος του ζώου δεν έχει έννοιες και το ζώο δεν μπορεί να μιλήσει, να απαντήσει, να εκφράσει τις αντιρρήσεις του. Έτσι είναι ασφαλής ότι η λατρεία του θα παραμείνει μόνο φιλαυτία.
Τα ζώα συντροφιάς «υποτεταγμένα καθρεφτίζουν στα μάτια του νικητή την νίκη του με την αυθόρμητη υποταγή τους». Όμως τα αδέσποτα σκυλιά, ότι απέμεινε από την ψυχή της φύσης στην πόλη, περιφέρονται άσκοπα, χωρίς ανθρώπινο δεσπότη και ξεδιάντροπα μετατρέπουν σε φυσικό τους περιβάλλον το ανθρώπινο οικοδόμημα. Είναι ένα ανεξέλεγκτο φυσικό υπόλειμμα αλλά κυρίως μια σαφής υπενθύμιση της αστάθειας του συμβιβασμού φύσης/πολιτισμού που επιτεύχθηκε πάνω στο ζώο συντροφιάς. Ως ομοειδή του λατρευτικού αντικειμένου θολώνουν την καθαρότητα της εξυψωτικής εικόνας του. Είναι ανίερα γιατί είναι τόσο κοντά στο «ιερό» αντικείμενο. Έτσι τα αδέσποτα σκυλιά πρέπει να εξοντωθούν· βέβαια με πολιτικά ορθό τρόπο και υπό την εποπτεία της σύγχρονης επιστημονικής βιοεξουσίας, όχι με το μαχαίρι, το ντουφέκι ή το δηλητήριο, αλλά οργανωμένα: περισυλλογή, καταγραφή, κράτηση, θανατηφόρα ενδοφλέβια ένεση.
Ο κυνηγός είναι φυσιολάτρης δια του φόνου. Στην σταυροφορία του κ. Μακ Γουέστον μάνατζερ της W.S.P.A. (Παγκόσμιας οργάνωσης για την προστασία των δικαιωμάτων των ζώων) για την εξόντωση των αδέσποτων σκυλιών με την ευκαιρία της Ολυμπιάδας του 2004 γίνεται φανερό αυτό που ήδη υπαινιχθήκαμε ότι η ζωοτομία και ο φόνος είναι ουσιαστικά στοιχεία της ζωοφιλίας του δυτικού ανθρώπου. Από την άλλη μεριά όσο αφορά την διαχείριση των αδέσποτων ενόψει της Ολυμπιάδας του 2004 οι προτάσεις των ελληνικών ζωοφιλικών σωματείων και του πανελλήνιου κτηνιατρικού συλλόγου (στείρωση και απελευθέρωση) είναι ορθές και πρέπει να υποστηριχθούν.
Η σύγκρουση για την τύχη των αδέσποτων δεν αφορά μόνο την τύχη χιλιάδων ζώων, ενός ολόκληρου πληθυσμού που κατοικεί εκ παραλλήλου με εμάς τις πόλεις μας. Είναι σύγκρουση με μια κοσμοαντίληψη και αφορά πολύ περισσότερα πράγματα.
– Από την μία υπάρχει μια γενοκτονική νοοτροπία όπου εύκολα την θέση του περιπλανώμενου σκύλου θα μπορούσε να πάρει ο άστεγος, ο μετανάστης, ο τσιγγάνος, ο νεολαίος.
– Από την άλλη τι θα μπορούσε να υπάρχει πίσω από την «ενστικτώδη» ευαισθησία μας έναντι κάθε πλάσματος που υποφέρει;
Ο Μάρξ περιέγραφε τον άνθρωπο σαν την «πάσχουσα ύπαρξη που νοιώθει ότι πάσχει». Επίσης και ο Λέβι Στρως είχε πιάσει το νόημα του πράγματος όταν έγραφε:
… Ο δυτικός άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει ότι διατηρώντας το δικαίωμα να διαχωρίζει πλήρως τον άνθρωπο από την κατάσταση του ζώου, αποδίδοντας στον πρώτο ότι αρνείται στο δεύτερο, ανοίγει ένα καταραμένο κύκλο, και ότι το ίδιο σύνορο υποχωρώντας συνεχώς, θα χρησίμευε για να ξεχωρίζει ανθρώπους από άλλους ανθρώπους, να διεκδικεί προς όφελος όλο και πιο περιορισμένων μειοψηφιών το προνόμιο ενός διεφθαρμένου ανθρωπισμού… Η μόνη ελπίδα για τον καθένα μας να μην τον μεταχειριστούν σαν κτήνος οι όμοιοί του είναι όλοι οι όμοιοί του, μ’αυτόν πρώτο, να νοιώθουν άμεσα σαν όντα που υποφέρουν…
Ο Χέγκελ μας δίδαξε ότι για να πλησιάσουμε το αλλότριο και το έτερο πρέπει να μπορούμε να απομακρυνθούμε από τον ίδιο τον εαυτό μας. Μας δίδαξε να αναζητούμε τον ίδιο μας τον εαυτό μακριά από το οικείο, στην ελκτικότητα του μακρινού και του ξένου.
Μέσω αυτής της «αγάπης του μακρινού» ας ξαναποκτήσουμε την αίσθηση του σώματός μας. Γιατί η φύση είναι το «σώμα του (κοινωνικού) ανθρώπου»· ζώα που υποφέρουν, τα είδη που χάνονται, οι οικολογικές καταστροφές είναι ισάριθμες πληγές ή αναπηρίες στο ανθρώπινο σώμα.
Στόχος μας δεν είναι το βύθισμα στην φύση· αυτόν τον έχει ήδη πετύχει ο κ. Μακ Γουέστον και οι όμοιοί του (μήπως η σύγχρονη μεταβιομηχανική κοινωνία είναι τίποτε άλλο από τυφλή φύση που κατακρεουργεί τον εαυτό της;).
Στόχος μας είναι η, συνώνυμη με την επανοικειοποίηση του εαυτού του από τον σημερινό αλλοτριωμένο άνθρωπο, συμφιλίωση με την φύση. Και αυτή η συμφιλίωση δεν θα μπορέσει να γίνει παρά μόνο πάνω στα χορταριασμένα ερείπια εκείνου του πολιτισμού που σήμερα θριαμβεύει κυνικά.
