La Nueve: Οι Ισπανοί αναρχικοί που μπήκαν νικητές στο Παρίσι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Το κείμενο αποτελεί μετάφραση του άρθρου του Robert P. Helms, που γράφτηκε το 2004, με αφορμή τότε την 60η επέτειο της απελευθέρωσης του Παρισιού από τους Ναζί και δημοσιεύτηκε αρχικά στο τεύχος 40 του Anarcho-Syndicalist Review. Διηγείται την ιστορία της La Nueve, του 9ου Λόχου της 2ης Μεραρχίας Τεθωρακισμένων του Γάλλου Στρατηγού Maréchal Leclerc, κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία αποτελούταν από Ισπανούς αναρχικούς πρόσφυγες του Εμφυλίου. Ο αρχικός του τίτλος είναι “The Anarchists Who Liberated Paris, & Why They Did It“.
Το άρθρο μεταφράστηκε από τα Αγγλικά και είναι αλιευμένο από το site-αναρχικό αρχείο Kate Sharpley Library.
Φέτος [2004] συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την απελευθέρωση της Γαλλίας από τους Ναζί και την κυβέρνησή μαριονέτα τους, η οποία είχε την έδρα της στην πόλη Vichy. Ένα γεγονός που δεν γιορτάζεται συχνά είναι ότι οι πρώτοι συμμαχικοί στρατιώτες που μπήκαν στο Παρίσι και έφτασαν στο Hôtel de Ville ήταν ένας λόχος τεθωρακισμένων, αποτελούμενος από 120 Ισπανούς αναρχικούς που είχαν καταλήξει, μαζί ως μονάδα, στον στρατό του Maréchal Philippe Leclerc (i). Πριν εξετάσω την περήφανη και ιδιαίτερη περίπτωση αυτών των συντρόφων, επιτρέψτε μου να αναφερθώ στο πώς θυμάται το ίδιο το Παρίσι εκείνη την ημέρα, τι σημαίνει η μέρα αλλού στη Γαλλία και γιατί ήταν τόσο σημαντικό να συντριβεί το φασιστικό καθεστώς.
Δεν είναι τόσο εύκολο να πούμε ποιον μισούσε πιο έντονα ο γαλλικός λαός τις τελευταίες μέρες της κατοχής: τους Γερμανούς ή την αστυνομία του Βισύ. Κανένας από τους δύο δεν αγαπήθηκε, αλλά οι Γάλλοι φασίστες και όσοι συνεργάστηκαν μαζί τους μισήθηκαν πιο έντονα, για πιο προσωπικούς λόγους.
Μόλις πρόσφατα έγινα Ευρωπαίος, έχοντας μετακομίσει λιγότερο από ένα χρόνο πριν. Είμαι νεοφερμένος και πριν από αυτό ήμουν ένας τουρίστας με εμμονή με την ιστορία που επισκεπτόταν πότε πότε (την Ευρώπη). Τι μπορώ να μοιραστώ για αυτή τη χρονιά μνήμης, ειδικά την περασμένη 25η Αυγούστου, όταν το Παρίσι ήταν στολισμένο με τα εθνικά χρώματα και ηθοποιοί παρελάμβαναν στις μεγάλες λεωφόρους με στολές εποχής και παλιά στρατιωτικά οχήματα; Ας ξεκινήσουμε νωρίς το πρωί, όταν έφυγα από το διαμέρισμά μου στα προάστια, πηγαίνοντας για δουλειά στην πόλη.
Στην άλλη άκρη του δρόμου μου, πριν καν φτάσω στη στάση του λεωφορείου, υπάρχει μια πέτρινη πλάκα στο μπροστινό μέρος ενός συνηθισμένου διώροφου σπιτιού. Λέει, «Ο Raymond Langlois γεννήθηκε εδώ στις 30 Ιουνίου του 1922. Συνελήφθη για αντίσταση στις 13 Οκτωβρίου 1940, πέθανε για τη Γαλλία ενώ βρισκόταν σε απέλαση, στις 15 Δεκεμβρίου 1943, στο Άουσβιτς». Με άλλα λόγια, τρεις μήνες μετά τη φασιστική περίοδο, ο 18χρονος Raymond ενήργησε κατά του καθεστώτος με τρόπο που μάλλον δεν είναι γνωστός σε κανέναν στον δρόμο μου, και έτσι τον πήραν, τον χρησιμοποίησαν ως σκλάβο για τρία χρόνια και μετά τον δολοφόνησαν.
Περπατώ άλλα δέκα λεπτά μέχρι το σιδηροδρομικό σταθμό στο Noisy-le-Sec. Όπως σχεδόν σε κάθε σταθμό στη Γαλλία, υπάρχει μια πλάκα που φέρει τα ονόματα των εργατών σιδηροδρόμων, με έδρα τον συγκεκριμένο σταθμό, που πυροβολήθηκαν επειδή σαμπόταραν γραμμές τρένων, βοήθησαν Εβραίους να φύγουν από τη χώρα, σκότωσαν ναζί ή για κάποια άλλη καλή πράξη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αλλά το Noisy-le-Sec έχει μια ασυνήθιστη θλίψη, η οποία μνημονεύεται στο νεκροταφείο δίπλα στον σταθμό. Τη νύχτα της 18ης Απριλίου 1944, τα συμμαχικά βομβαρδιστικά είχαν τη δουλειά να καταστρέψουν τη σημαντική «αυλή του Noisy». Αυτό είναι ένα σημείο κατά μήκος του σιδηροδρομικού συστήματος της περιοχής όπου υπάρχουν διακλαδώσεις που οδηγούν προς διάφορες κατευθύνσεις, καθώς και χώροι αποθήκευσης αυτοκινήτων και εξοπλισμού, οι οποίοι ήταν ζωτικής σημασίας για τις φασιστικές επιχειρήσεις. Οι βομβιστές, από τις ΗΠΑ και τον Καναδά, όχι μόνο κατέστρεψαν τις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις, αλλά και τα τρία τέταρτα των κτιρίων της πόλης. Υπήρξαν 420 θάνατοι αμάχων σε εκείνη τη νύχτα βομβαρδισμού από φίλια πυρά.
Η δεκάλεπτη βόλτα στην πόλη είναι βαρετή, ειδικά για όσους την έχουν ξανακάνει. Μου αρέσει να κάνω μια ελαφρώς διαφορετική βόλτα από το σταθμό στη δουλειά κάθε μέρα για να γνωρίζω καλύτερα την πόλη καθώς περνούν οι εβδομάδες και φυσικά να σπάω τη μονοτονία. Κοντά στο σημείο που κατεβαίνω από την περιφερειακή σιδηροδρομική γραμμή είναι ο Gare de l’Est (Ο ανατολικός σιδηροδρομικός σταθμός). Έχει μια καθορισμένη περιοχή μέσα, όπου μεγάλες πέτρινες πλάκες λένε στους ταξιδιώτες μερικά βασικά για την περίοδο των Ναζί-Βισύ στη Γαλλία. Σε μια πλάκα αναφέρονται τα ονόματα 70 ανδρών και 8 γυναικών που δούλευαν σε αυτόν τον σταθμό και πέθαναν αντιστεκόμενοι στους φασίστες. Μια άλλη πλάκα, που μόνο με δυσκολία μπορεί να χάσει ένας περαστικός, αναφέρει ότι μεταξύ 1942 και 1944, περισσότεροι από 70.000 Εβραίοι (εκ των οποίων οι 11.000 ήταν παιδιά), εκτοπίστηκαν από τη Γαλλία σε ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Όλοι τους ξεδιαλέχτηκαν και ταυτοποιήθηκαν, στη συνέχεια στάλθηκαν στα στρατόπεδα από ορισμένες αυλές προαστιακών τρένων, συμπεριλαμβανομένων των Drancy και Bobigny. Η ντροπή αυτών των πόλεων με ξαναεπισκέπτεται κάθε φορά που τις περνάω, κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά, επειδή βρίσκονται κοντά στο σπίτι μου, κατά μήκος μιας γραμμής τρόλεϊ που με οδηγεί στο σπίτι κάποιων καλών φίλων. Υπάρχει ένα ιδιαίτερο γεγονός σχετικά με το Drancy, που εξηγεί τη διαφορά ανάμεσα στο μίσος εναντίων των ξένων στρατιωτών και το πιο έντονο μίσος για τους δολοφόνους που μιλούν τη δική τους γλώσσα. Ήταν η “αυλή διαλογής” που χειρίστηκε τον μεγαλύτερο αριθμό καταδικασμένων εκτοπισμένων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Πόσοι Γερμανοί στρατιώτες ήταν φρουροί στο Drancy, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι Γάλλοι Εβραίοι και όλοι οι εχθροί του Ράιχ οδηγήθηκαν αποτελεσματικά στον θάνατο; Υπήρχε μόνο ένας: κάποιος υπολοχαγός με δουλειά γραφείου.
Οι αναμνηστικές πινακίδες στους μεγάλους σταθμούς, όπως αυτός που μόλις περιγράφηκε, και οι μικροί που σηματοδοτούν το ότι ένας αντιφασίστας είτε συνελήφθη είτε σφαγιάστηκε στο συγκεκριμένο σημείο, είναι πολύ αποτελεσματικές στο να υπενθυμίζουν, τόσο στους Παριζιάνους, όσο και στους επισκέπτες, τι συνέβη εκείνα τα χρόνια του βασανισμού. Στο Παρίσι, αυτές οι πινακίδες βρίσκονται παντού. Υπάρχει, ωστόσο, μια που έχει φτάσει πιο μακριά στην καρδιά μου από οποιαδήποτε από τις εκατοντάδες που έχω δει. Δίπλα στην είσοδο του l’Ecole Belzunce, μια βαριά πλάκα, από σκούρο γυαλί ή ίσως πλαστικό, έχει χρυσά γράμματα που γράφουν τα εξής:
Στη μνήμη των μαθητών αυτού του σχολείου που απελάθηκαν μεταξύ 1942 και 1944 επειδή ήταν εβραϊκής καταγωγής. Εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου, αθώα θύματα της ναζιστικής βαρβαρότητας και της κυβέρνησης του Βισύ. Περισσότερα από 500 από αυτά τα παιδιά ζούσαν στο 10ο διαμέρισμα.
Για κάποιο λόγο, παρόλο που έχω περάσει δεκάδες φορές από αυτό το σχολείο, παρόλο που το έχω δείξει σε επισκέπτες και τους έχω διαβάσει την πλακέτα, μέχρι σήμερα πίστευα ότι ήταν λύκειο. Υπάρχουν αφίσες και διάφορες άλλες πινακίδες στο κτίριο, και δεν έχω περάσει ποτέ περισσότερο από ένα λεπτό μπροστά του, και το οποίο βρίσκεται σε μια στενή θέση, σε ένα αρκετά πολυσύχναστο σημείο. Σήμερα, παρατήρησα τις καλυμμένες με αιθάλη λέξεις, Ecole Elementaire. Γύρισα σε μια κυρία, γύρω στα 30, που περίμενε κοντά μου στην είσοδο, και της έκανα μια ερώτηση με τα άθλια, αλλά με σταθερή βελτίωση γαλλικά μου.
«Αυτό είναι δημοτικό; Τα παιδιά που απελάθηκαν ήταν μικρά, έτσι;». Τέντωσα το χέρι μου στο ύψος της μέσης.
«Ναι, σωστά», απάντησε εκείνη. «Ποιες είναι οι ηλικίες των μαθητών του σχολείου;» Τη ρώτησα.
«Εξι έως δέκα ετών», μου είπε.
Η πόρτα άνοιξε και ένα κοριτσάκι όρμησε έξω στην κυρία, η οποία πήρε το χέρι της κόρης της και απομακρύνθηκε. Γύρισε στιγμιαία και με αποχαιρέτησε. Το κοριτσάκι της ήταν ακριβώς όπως είχα θέσει την ερώτηση: μέχρι τη μέση (σ.τ.μ. σε ύψος). Παρεμπιπτόντως, υπάρχουν 20 διαμερίσματα (περιοχές) στο Παρίσι.
Ένα υπέροχο πράγμα με το να είσαι αναρχικός είναι ότι όταν κάποιος ταξιδεύει σε μια άλλη χώρα, υπάρχει μια εντελώς νέα σειρά αναρχικών ιστοριών να μάθει. Αυτή που θα μοιραστώ τώρα είναι γνωστή σε όλους τους έμπειρους Γάλλους αναρχικούς, και στο τεύχος Αυγούστου 2004 της Le Monde Diplomatique, ενός ριζοσπαστικού μηνιαίου περιοδικού, η ιστορία του 9ου λόχου τεθωρακισμένων στο Παρίσι συμπεριλήφθηκε σε ένα ωραίο άρθρο του Denis Fernandez Recatala.
Καθώς ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκινούσε, υπήρχαν Ισπανοί αντιφασίστες παρτιζάνοι σε όλη τη Γαλλία, συχνά οι καλύτεροι και πιο γενναίοι άνθρωποι της αντίστασης. Ο λόγος για το παραπάνω, εν μέρει, ήταν ότι στο τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου το 1939, πρόσφυγες του στρατού της Ρεπουμπλικανικής πλευράς, συμπεριλαμβανομένων και αναρχικών, κρατήθηκαν σε στρατόπεδα κατά μήκος των παραλιών της Μεσογείου κοντά στο Περπινιάν, όχι μακριά από τα ισπανικά σύνορα . Κάθε πρωί, χωροφύλακες περνούσαν μέσα από τους στρατώνες, προτρέποντας τους Ισπανούς να ενταχθούν στη Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων. Χιλιάδες αποδέχθηκαν την προσφορά, από κάθε πολιτική παράταξη των πρώην Ρεπουμπλικανών.
Η Λεγεώνα των Ξένων εξαπλωνόταν σε όλη τη Γαλλική Αυτοκρατορία και τον Ιούλιο του 1940, κάθε στρατηγός, σε όποιο τμήμα της Λεγεώνας διοικούσε, αποφάσιζε μόνος του αν ήταν με την κυβέρνηση του Βισύ ή με τους Συμμάχους. Οι λεγεωνάριοι στη Βόρεια Αφρική πήγαν στο Vichy, ενώ εκείνοι στο Τσαντ και το Καμερούν, υπό τη διοίκηση του Maréchal Leclerc, τάχθηκαν στο πλευρό των Συμμάχων. Αναρχικοί είχαν σταλεί και στις δύο αυτές περιοχές. Εκείνοι υπό τον Λεκλέρκ συνέχισαν τον αγώνα εναντίον του Χίτλερ και του Μουσολίνι από την αρχή, θεωρώντας τον συχνά ως προοίμιο για την επιστροφή τους στην Ισπανία και την τελική ήττα του στρατηγού Φράνκο. Λέγεται ότι ακόμη και οι λίγοι αναρχικοί που επέζησαν από τον πόλεμο στην Αλγερία υπό τη διοίκηση του Vichy, ενώθηκαν ξανά με τους συντρόφους τους στη φημισμένη 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων του Leclerc εγκαίρως για το περίπλοκο και βάναυσο έργο της απελευθέρωσης της πρωτεύουσας από τον εχθρό.
Ο Λεκλέρκ έδωσε μια ειδική αποστολή στον 9ο Λόχο Τεθωρακισμένων του (σ.τ.μ. είχε ονομαστεί με το ισπανικό La Nueve), ο οποίος απαρτιζόταν εξ ολοκλήρου από Ισπανούς αναρχικούς, υπό τη διοίκηση του λοχαγού Raymond Dronne. Επειδή η συγκεκριμένη μονάδα ήταν η καλύτερη στον στρατό του για να μάχεται μέσα σε πόλεις, σπίτι με σπίτι, δρόμο με δρόμο, ο Λεκλέρκ έβαλε τους Ισπανούς να μπουν πρώτοι στην πρωτεύουσα.
Στις 8:41 μ.μ. Στις 24 Αυγούστου 1944, ένα τανκ με το όνομα “Guadalajara”* γραμμένο με μπογιά επάνω του, μπήκε στο Παρίσι μέσω του Port d’Italie, στο νότιο άκρο της πόλης. Στόχος τους ήταν να φτάσουν στο Hôtel de Ville όσο το δυνατόν γρηγορότερα, επειδή αυτό το βασικό κτίριο είχε ήδη καταληφθεί από μέλη της αντίστασης πέντε ημέρες νωρίτερα, και από εκεί απέτρεπαν τις επιθέσεις των Γερμανών. Ο 9ος Λόχος (La Nueve)* δεν άργησε καθόλου. Στις 9:22 μ.μ., 120 Ισπανοί αναρχικοί στρατιώτες έφτασαν, οδηγώντας 22 οχήματα (τανκς και ημιφορτηγά) βαμμένα με ονόματα όπως “Ebro”, “Teruel”, “Brunete” και “Madrid”, παρμένα από μάχες του Ισπανικού Πολέμου. Ένα από τα τεθωρακισμένα οχήματα έφερε το όνομα Don Quijote*. Ένα άλλο λεγόταν Ντουρρούτι*. Αυτό το τελευταίο, φυσικά, τιμούσε τον θρυλικό αναρχικό ηγέτη που, όταν έμαθε για την εξέγερση των φασιστών στρατηγών τον Ιούλιο του 1936, γρήγορα μετέτρεψε τις συνδικαλιστικές οργανώσεις σε μονάδες πολιτοφυλακής, έκανε επιδρομές σε αποθήκες για όπλα και οδήγησε τον λαό κατευθείαν στη μάχη ενάντια στους φασίστες. Ο Buenaventura Duruti πέθανε στη μάχη της Μαδρίτης τέσσερις μήνες αργότερα.
Ο 9ος Λόχος (La Nueve) στάθμευσε στην πλατεία μπροστά από το Hôtel de Ville και τους υποδέχτηκαν όχι μόνο οι υπερασπιστές του κτιρίου, αλλά και οι πολίτες. Η πρώτη τους τακτική ήταν να εγκαταστήσουν ένα πυροβόλο μέσα στο κτίριο, σε περίπτωση που οι Γερμανοί επιτεθούν ξανά, και αυτό ονομαζόταν abuelo (παππούς στα Ισπανικά). Τα πλήθη που ζητωκραύγαζαν, συγκεντρώθηκαν γύρω τους, ρωτώντας αν ήταν Αμερικανοί, αλλά στη συνέχεια έμειναν έκπληκτοι όταν τους άκουσαν να μιλούν ισπανικά. Τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου της Αντίστασης, που ήταν μεταξύ των υπερασπιστών και ήταν πολύ χαρούμενοι για τις ενισχύσεις, χαιρέτησαν θερμά τον Υπολοχαγό Amado Granell.
Το υπόλοιπο της 2ης Μεραρχίας Τεθωρακισμένων του Leclerc εισήλθε στο Παρίσι τις πρωινές ώρες της 25ης Αυγούστου. Μέχρι τις 4 μ.μ. εκείνη την ημέρα, ο στρατηγός Dietrich von Choltitz, ο Γερμανός Κυβερνήτης του Παρισιού, είχε υπογράψει το έγγραφο με το οποίο παραδόθηκε το Παρίσι μπροστά στον Leclerc, και έτσι η πόλη απελευθερώθηκε, τουλάχιστον επίσημα. Ο στρατηγός Choltitz είχε αιχμαλωτιστεί δύο ώρες νωρίτερα από έναν Ισπανό στρατιώτη ονόματι Αντόνιο Γκονζάλες. Τις επόμενες μέρες έγιναν σκληρές μάχες σε όλο το Παρίσι και υπολογίζεται ότι περίπου 500 από τα συμμαχικά στρατεύματα ήταν Ισπανοί (συμπεριλαμβανομένων των αναρχικών της La Nueve). Μερικά από τα σημεία που χύθηκε το περισσότερο αίμα βρίσκονται σε μέρη που είναι πιο οικεία στους τουρίστες, όπως το St. Michel, το Place de l’Etoile, το Place de la République και το La Concorde.
Ένας κρίσιμος αγώνας έγινε στο Hôtel Majestic, την έδρα της Γκεστάπο. Ας θυμηθεί ο αναγνώστης ότι η «Γκεστάπο» είναι το γερμανικό ακρωνύμιο για τη «μυστική κρατική αστυνομία» που ήταν μέρος των ναζιστικών SS, και ολόκληρος ο σκοπός της σε αυτή τη Γη ήταν να ολοκληρώσει την αποστολή του ναζιστικού κόμματος. Δεν ήταν κάτι που προϋπήρχε του κινήματος του Χίτλερ, ούτε είχε κάποια θέση εν καιρώ ειρήνης στο γερμανικό σύνταγμα. Δεκάδες Ισπανοί έπεσαν νεκροί εκείνες τις ίδιες μέρες, και πολύ πιθανόν να ήταν Ισπανοί αναρχικοί, που έχοντας χάσει τη γη τους από τους κακοποιούς του Φράνκο, μάζεψαν ξανά τους λίγους επιζώντες εαυτούς τους και πήγαν στο Majestic, σφάζοντας τους τελευταίους αρουραίους της Γκεστάπο στο Παρίσι ή χάνοντας τη ζωή τους στην προσπάθεια αυτή. Δεν χρειαζόταν καν να μάθουν τις λεπτομέρειες από το l’Ecole Belzunce, ένα από τα μέρη όπου το προσωπικό της Γκεστάπο είχε συγκεντρώσει κατά χιλιάδες παιδιά έξι έως οκτώ ετών και στη συνέχεια τα δολοφόνησε επειδή ήταν Εβραίοι. Οι Ισπανοί αναρχικοί γνώριζαν ήδη από τι είναι φτιαγμένοι οι φασίστες, και όταν ήταν έφτασε η ώρα για την “παράσταση” στο Hôtel Majestic, ήξεραν ακριβώς τι να κάνουν.
Η 25η Αυγούστου, στο Παρίσι, είναι ημέρα γιορτής, κάθε χρόνο. Ωστόσο, ο πόλεμος είναι πολλά πράγματα, αλλά ποτέ δεν είναι κάτι το απλό. Την ίδια μέρα, την 25η Αυγούστου 1944, ένα μικρό χωριό που βρισκόταν λίγες ώρες νότια του Παρισιού με το τρένο, περικυκλώθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα των SS. Οι στρατιώτες πήγαιναν σε κάθε σπίτι, πυροβολώντας όποιον έβλεπαν μπροστά τους και καίγοντας κάθε σπίτι. Μερικά από τα 124 θύματα ήταν κοντά στα ενενήντα τους χρόνια. Άλλα δεν ήταν ακόμη ούτε ενός. Φέτος, ανήμερα του πένθους, οι κάτοικοι της Maillé άνοιξαν ένα πολύ μικρό μουσείο και επισκέφτηκαν με μια ιεροτελεστία το νεκροταφείο τους, όπου μια τεράστια πέτρα από γρανίτη, γεμάτη ονόματα, δεσπόζει στο μικροσκοπικό μέρος. Γυρίστηκε μια ταινία ντοκιμαντέρ για το «μαρτυρικό χωριό της Τουρέν». Οι περισσότεροι Γάλλοι δεν έχουν ακούσει ποτέ για το μέρος αυτό.
Αλλά η μνήμη του πολέμου είναι αισθητά διαφορετική σε αυτήν την περιοχή. Στην κοντινή πόλη, Τουρ, άλλαξαν πολλά από τα ονόματα των δρόμων από το καθεστώς του Βισύ. Τα ονόματα δεν άλλαξαν ποτέ ξανά πίσω στο αρχικό. Το κτίριο που ήταν η έδρα της Γκεστάπο, ένας τόπος πολλών θανάτων και βασανιστηρίων, δεν έχει καμία πλάκα. Στο Παρίσι, ο πόλεμος μνημονεύεται παντού. Στην Τουρ, είναι σχεδόν σαν να μην συνέβη ποτέ.
Ο στρατός του Maréchal Leclerc, με τον αναρχικό 9ο Λόχο του, συνέχισε την επίθεσή του μέσα στη Γερμανία. Στην πορεία, οι Ισπανοί βοήθησαν στην απελευθέρωση του Στρασβούργου και ήταν παρόντες όταν οι σύμμαχοι κατέλαβαν το Μπερχτεσγκάντεν, το αρχηγείο του Χίτλερ στις Βαυαρικές Άλπεις. Μέχρι τη στιγμή που τελείωσε ο πόλεμος, υπήρχαν μόνο λίγοι αναρχικοί του 9ου Λόχου La Nueve ζωντανοί.
Υποσημειώσεις:
Leclerc : Ο καπετάνιος Philippe François Hauteclocque πήρε το εξώφυλλο François Leclerc (για να προστατεύσει την οικογένειά του στη Γαλλία από αντίποινα) όταν εντάχθηκε στους Ελεύθερους Γάλλους.
Το “Guadalajara” ήταν στην πραγματικότητα ένα ημιφορτηγό. Το “Don Quijote” ήταν στην πραγματικότητα γνωστό με ένα μείγμα γαλλικών και ισπανικών ως “Don Quicotte”. Δεν επιτρεπόταν στους στρατιώτες του 9ου Λόχου να χρησιμοποιούν ονόματα πολιτικών προσώπων. Το ημιφορτηγό που θα ονομαζόταν “Durruti”, ονομαζόταν στην πραγματικότητα “Los Pinguinos”.
Για περισσότερα σχετικά με τον ένατο Λόχο, πιο γνωστό ως La Nueve, βλέπε La Nueve – 24 Αυγούστου 1944. Οι Ισπανοί Ρεπουμπλικάνοι που απελευθέρωσαν το Παρίσι από την Evelyn Mesquida. Μετάφραση Paul Sharkey. Έκδοση Christiebooks, ISBN 978-1-873976-70-8.
