Ο αναρχικός κύριος Μητσοτάκης

Ο αναρχικός κύριος Μητσοτάκης, του Antiystemeic

“Η τόσο πολυάνθρωπη και τόσο αξιοσέβαστη αυτή τάξη δεν θα επιθυμούσε τίποτα περισσότερο από το να δώσει στον εαυτό της το δικαίωμα, ή μάλλον το προνόμιο, της πιο πλήρους αναρχίας. Ολόκληρη η κοινωνική της οικονομία, η πραγματική βάση της πολιτικής της ύπαρξης, δεν έχει όπως ξέρουμε νόμο άλλον από την αναρχία, που διατυπώνεται με τα παρακάτω λόγια που έχουν γίνει περίφημα: ‘Laissez faire et laissez passer’. Αγαπά, όμως , την αναρχία αυτή μόνο για τον εαυτό της και υπό τον όρο ότι οι μάζες , ‘που παραείναι αμαθείς για να την χαρούν δίχως να της κάνουν κατάχρηση’, θα μένουν υποταγμένες στην πιο στυγνή πειθαρχία του κράτους”.

Μ. Μπακούνιν, Θεός & Κράτος

Αν κάποιος επιχειρήσει να γράψει την ιστορία του ελληνικού καπιταλισμού, σίγουρα θα όφειλε να επιφυλάξει στο Κράτος έναν διττό ρόλο. Από την μία, αυτόν του αποδιοπομπαίου τράγου, που είναι υπάιτιος για όλες τις παθογένειες που εμφανίζει η νεοελληνική καπιταλιστική κοινωνία και οικονομία. Από την άλλη, θα όφειλε να του αναγνωρίσει κι έναν θετικό ρόλο, αυτόν της ατμομηχανής της ανάπτυξης του συστήματος της αγοράς και του αιμοδότη των μεσαίων στρωμάτων που διασφαλίζουν τη σταθερότητα για ολόκληρο το σύστημα. Εντούτοις, ακολουθώντας σε μεγάλο βαθμό την γνωστή μελέτη του Κονδύλη για την ιστορική πορεία του αστικού στοιχείου στην Ελλάδα, πολλοί στοχαστές υπέδειξαν τον κρατισμό ως βασικό υπεύθυνο για την εγγενή αδυναμία που επέδειξε το αστικό κίνημα στον ελλαδικό χώρο. Την παταγώδη αποτυχία του να δημιουργήσει τις αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση ενός “κανονικού” καπιταλισμού και μιας κουλτούρας εκσυγχρονισμού των πιο παραδοσιακών όψεων της ελλαδικής κοινωνίας.i Ο Κονδύλης βέβαια πουθενά δεν γράφει ότι το ιστορικό πεπρωμένο που δεν κατόρθωσε να φέρει σε πέρας η ελληνική αστική τάξη ήταν η συρρίκνωση του Κράτους και ο δραστικός περιορισμός του ρόλου του, τόσο στην γενικότερη ρύθμιση της κοινωνικής ζωής, όσο και στην οικονομία αυτή καθ’ εαυτή. Εκείνο για το οποίο θλίβεται αυτός ο υποδειγματικός στοχαστής του παραδοσιακού αστισμού, είναι η έλλειψη καθαρότητας της κοινωνικής-ταξικής μορφής.

Για να το πούμε διαφορετικά, δυσανασχετεί απέναντι στην αδυναμία που επέδειξαν τα αστικά στρώματα στην Ελλάδα να επιβάλλουν άνευ όρων την κυριαρχία τους και να συγκροτήσουν το ιδεατό μοντέλο του αστικού κράτους, όπως αυτό αποκρυσταλλώθηκε στις ιδεολογικές αναπαραστάσεις των “πρότυπων” αστικών κοινωνιών της δυτικής Ευρώπης. Μια ετερόνομη, Βεμπεριανή κατασκευή, η οποία θα ήταν η προσωποποίηση της αστικής ορθολογικότητας, ως προς την αποτελεσματική διαχείριση των κοινωνικών πόρων, τις απρόσωπες διαδικασίες που διέπουν τη λειτουργία του, την αμεσότητα της σχέσης του με τους πολίτες/υπηκόους. Αντ’ αυτού, οι αστοί υποχρεώθηκαν να μοιραστούν τις εκτεταμένες αρμοδιότητες επι παντός του επιστητού που πρόσφερε η επιστημονική διοίκηση του σύγχρονου κράτους, με τις “ταπεινές” ομάδες του πληθυσμού που στις αστικές κοινωνίες των μητροπόλεων του καπιταλισμού, όπου υπήρχαν πρότυπες ταξικές ιεραρχίες, είχαν αποδεχτεί αδιαμαρτύρητα την υποδεέστερη θέση που τους αναλογούσε. Έτσι λοιπόν, στο κοινωνικό φαντασιακό των νεομπουρζουάδων , το Κράτος ταυτίστηκε με την αιτία όλων των δεινών και διασύρθηκε ως ένας αναποτελεσματικός οργανισμός που δεν μπόρεσε σε καμία στιγμή να εγγυηθεί αποτελεσματικά τους υλικούς όρους της υπεροχής της αστικής τάξης, όχι τόσο επί του προλεταριάτου, αλλά πιο πολύ έναντι της μικρής ιδιοκτησίας και των αγροτικών τμημάτων του πληθυσμού.ii

Ο Κονδύλης βέβαια δεν δίστασε να κατονομάσει ανοιχτά τη σχέση εξάρτησης που είχε διαμορφωθεί ανάμεσα στις υποτυπώδεις δομές του καπιταλισμού στην Ελλάδα και την διεθνή αγορά, ως την κυριότερη αιτία αυτής της “παραμόρφωσης” που υπέστη το σύστημα της οικονομίας της αγοράς στην Ελλάδα, καθώς και των υβριδικών παραλλαγών αστικής κυριαρχίας που παράχθηκαν από αυτή τη συνθήκη ετεροκαθορισμού.iii Η ιδιαιτερότητα αυτή άλλωστε του υδροκεφαλισμού και της υπερτροφίας του κρατικού μηχανισμού δεν παρατηρείται μόνο στην ελληνική περίπτωση , αλλά αποτελεί κοινό δομικό γνώρισμα για το σύνολο σχεδόν των εξαρτημένων οικονομικών της καπιταλιστικής περιφέρειας. Χαρακτηριστικά, αναφέρω εδώ την Ουρουγουάη, όπου κι εκεί , εξαιτίας του ριζικού ετεροκαθορισμού της εγχώριας οικονομίας από τον πανίσχυρο βορειοαμερικάνικο καπιταλισμό, το Κράτος υποχρεώθηκε να καλύψει το κενό που άφησε η ενδογενής αστική τάξη και να αναλάβει τον ρόλο του αιμοδότη των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνικής ολότητας.iv

Παρ’ όλα αυτά, για την πολιτική πωτοπορία των μπουρζουάδων μια τέτοια νηφάλια παραδοχή θα ισοδυναμούσε μια απροκάλυπτη ομολογία αποτυχίας και θα έθετε σε αμφιβολία την ηθική και πολιτική νομιμοποίηση του ίδιου του υφιστάμενου κοινωνικού συστήματος. Οπωσδήποτε, ήταν προτιμότερο να επιρρίψουν την ευθύνη για τις παθογένειες του ελλαδικού καπιταλιστικού σχηματισμού στις κατώτερες τάξεις, όπως οι εργάτες, οι αγρότες και οι μικροαστοί, που είχαν τολμήσει να διεκδικήσουν μια θέση στην κρατική διοίκηση , μόνο και μόνο για να λαφυραγωγήσουν τη δημόσια περιουσία και να τη “σπαταλήσουν” σε αντιπαραγωγικά από τη σκοπιά των μπουρζουάδων οικονομικά εγχειρήματα, όπως η δημόσια παιδεία, η υγεία, τα επιδόματα για τους φτωχούς και τους ανέργους. Υπό το φως αυτής της διαπίστωσης, μπορούμε να πούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι η πιο συγκροτημένη πολιτική έκφραση της ταξικής κυριαρχίας της νέας μπουρζουαζίας, με τον ίδιο τρόπο που ο κλασσικός φιλελευθερισμός αποτέλεσε το πολιτικό πρόταγμα που υπογράμμισε ιστορικά την άνοδο της παραδοσιακής αστικής τάξης στην εξουσία. Οι δημόσιες τοποθετήσεις πολιτικών όπως ο Μητσοτάκης, όταν αναφέρεται στην υποτιθέμενη ανάγκη να μεταρρυθμιστεί ριζικά το Κράτος, να περικοπούν οι αρμοδιότητες του και να προσαρμοστεί σε ένα νέο, “επιτελικό” μοντέλο λειτουργίας, δεν εκπορεύονται βέβαια από την αντιπάθεια που τρέφει ο πρίγκηπας της Αγίας Οικογένειας για τον κρατισμό, ή σε μια συνειδητοποίηση του αντικοινωνικού του ρόλου.

Εκείνο που διαφαίνεται πιο πολύ απ’ όλα στον δημόσιο ιδεολογικό λόγο και τα πεπραγμένα της κυβέρνησης του, είναι η περιφρόνηση και η αγανάκτηση των ελίτ ενάντια στους πλεμπαίους που μέχρι πρόσφατα είχαν τη δύναμη να αντιστέκονται και να πευχαίνουν μια μίνιμουμ αναδιανομή του διαθέσιμου κοινωνικού εισοδήματος. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, οι – υποτυπώδεις στην Ελλάδα – θεσμοί που επέτρεπαν στο Κράτος να παίζει έναν ρυθμιστικό ρόλο σε κάποιους τομείς της οικονομίας, με γνώμονα πάντα την διόρθωση της υπερβολικής ανισότητας που τείνει να παράγει δομικά ο καπιταλισμός, είναι καιρός να αφεθούν στην τύχη τους, να δυσφημιστούν και τελικά να περιπέσουν σε αχρηστία. Η άνευ όρων, αδιαπραγμάτευτη κυριαρχία των νεομπουρζουάδων θα πρέπει να επαναφέρει τους μη-προνομιούχους στη θέση που τους αρμόζει. Να τους δώσει ένα καλό μάθημα καταργώντας κάθε αναδιανεμητικό μηχανισμό του Κράτος και βάζοντας στη θέση τους τη θεσμοποιημένη ελεημοσύνη ως ενδεδειγμένη κρατική πολιτική απέναντι στους φτωχούς.

Η πολιτική αυτή , δανείζεται ιδέες και έννοιες απο το διανοητικό οπλοστάσιο ακόμη και της ελευθεριακής σκέψης , προκειμένου να αυτοδιαφημίζεται ως “αντικρατική”, αλλά τελικά τις εκφυλίζει , στρέφοντας τις ενάντια στους ίδιους τους προλετάριους. Έτσι το ευέλικτο Κράτος μιλάει για “δράσεις” στον τομέα της πρόνοιας, που δεν έχουν μόνιμο χαρακτήρα. Που θεσπίζονται μόνο για να εξαφανιστούν αφού έχουν επιτελέσει την υποτιθέμενη αποστολή τους. Fuel Pass, Power Pass, Freedom Pass και κάθε λογής έκτακτα βοηθήματα, έχουν καταντήσει τους προλετάριους ζητιάνους, μια τάξη από ικέτες που παρακαλάει τους νεομπουρζουάδες για λίγο χαρτζιλίκι μήπως και βγάλουν τη χρονιά. Παράλληλα, η συστηματική αρπαγή της δημόσιας περιουσίας από το κεφάλαιο, βαφτίζεται κατ΄ευφημισμό “απο-κρατικοποίηση” , δήθεν υποδηλώνοντας την ώριμη αποστροφή των κυβερνώντων προς την δυσκίνητη και δυσλειτουργική κρατική μορφή.

Σαν άλλοι “αναρχοκαπιταλιστές” – άλλη μια αντίφαση εν τοις όροις – οι λιμοκοντόροι που κυβερνούν διατείνονται ότι απελευθερώνουν κοινωνικούς πόρους και διεργασίες από το νεκρό βάρος που έχει ρίξει επάνω τους ο κρατικός Λεβιάθαν. Ότι παραμερίζουν τα τεχνητά εμπόδια που μέχρι σήμερα καταπίεζαν το πνεύμα της προμηθεϊκής φιγούρας του “Επιχειρηματία” και δεν του επέτρεπαν να κάνει αυτό που γνωρίζει καλύτερα. Να δημιουργεί πλούτο και να αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις της εγχώριας καπιταλιστικής οικονομίας. Φαίνεται να συμφωνούν με τον αναρχοκαπιταλιστή συγγραφεά M. Rothbard, ο οποίος βλέπει δύο μόνο τρόπους για να αποκτήσει κανείς πρόσβαση στα υλικά μέσα για την επιβίωση. Η μία μέθοδος είναι η “οικονομική”, αυτό δηλαδή που λέμε παραγωγή στην οποία επιδίδεται ο καπιταλιστής, ενώ η άλλη είναι η “πολιτική”, που συνεπάγεται την προσφυγή στη βία για την υφαρπαγή των μέσων που άλλοι έχουν παράξει με την εργασία τους. Η μία μέθοδος υπαινίσσεται την κυριαρχία πάνω στη φύση και τον μετασχηματισμό της. Η άλλη υπαινίσσεται την κυριαρχία πάνω στους ανθρώπους.v

Από αυτή την άποψη, είναι προφανές, γράφει ο Rothbard, ότι η αγορά ως τόπος παραγωγής και ανταλλαγής των αγαθών και του παραγόμενου κοινωνικού πλούτου, προϋπάρχει του Κράτους, έναν μηχανισμό που ο συγγραφέας ταυτίζει με την οργανωμένη κλοπή του πλούτου των ιδιωτών. Πόσο περίεργο είναι λοιπόν ότι τώρα που οι καπιταλιστές έχουν κατορθώσει να επιβάλλουν πλήρως την κυριαρχία τους, η σχέση ανάμεσα στο πολιτικό και το οικονομικό στοιχείο που ο Rothbard θέτει ως θεμελιώδες αξίωμα της θεωρίας του, εμφανίζεται στην αποκρυσταλλωμένη , υλική ιστορική μορφή της ως πλήρως αντεστραμμένη. Αν θέλαμε να δώσουμε μια διαλεκτική υπόσταση στην απλοϊκή αντινομία του πολιτικού με το οικονομικό που περιγράφει ο Rothbard, θα μπορούσαμε να πούμε οτι το ίδιο το Κράτος καθίσταται προνομιακό πεδίο δράσης για τους καπιταλιστές. Πιο συγκεκριμένα , θα λέγαμε ότι υπάρχουν τρεις μορφές στις οποίες μετουσιώνεται η “οικονομική μέθοδος” που αναφέρει ο συγγραφέας μέσα στο θεσμικό πλαίσιο του συστήματος της οικονομίας της αγοράς.

Η πρώτη εμφανίζεται όταν ο καπιταλιστής παράγει ιδιωτικά και ικανοποιεί με την αλλοτριωμένη και φετιχιστική μορφή του εμπορεύματος, μια καταγεγραμμένη και πάγια συλλογική ανάγκη της κοινωνίας. Στη δεύτερη εκδοχή, ο καπιταλιστής παράγει μια νέα ανάγκη/επιθυμία και μαζί με αυτήν, παράγει και τα ίδια τα ταξικά υποκείμενα που προορίζονται να την καταναλώσουν. Είναι το σχήμα που σύμφωνα με τον Galbraith , αντιστοιχεί καλύτερα στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και αναπαράγεται η κοινωνία της κατανάλωσης.vi Τέλος, στην τρίτη εκδοχή , ο καπιταλιστής δεν παράγει τίποτε καινούριο, αλλά απαλλοτριώνει διά της βίας τους συλλογικούς πόρους της κοινωνίας και τους ιδιοποιείται για ατομικό του όφελος. Σε αυτή την τελευταία φάση της ιστορικής εξέλιξης του συστήματος της οικονομίας της αγοράς βρισκόμαστε σήμερα. Το κεφάλαιο λαφυραγωγεί τη δημόσια περιουσία, απαλλοτριώνει πόρους και αγοραιοποιεί τους θεσμούς που ικανοποιούν πάγιες κοινωνικές ανάγκες. Τους περιφράσσει εκ νέου ώστε να τους εκμεταλλευτεί προς όφελος μιας στυγνής κοινωνικής μειοψηφίας. Είναι ένας γερασμένος , παρακμιακός καπιταλισμός που έχει χάσει προ πολλού την ικανότητα του να προεκτείνει τα επιθυμητικά πεδία της κοινωνικής ολότητας και αντίθετα, προτιμά να αποικίσει ξανά τις προβλέψιμες αγορές των διαχρονικών αναγκών των ταξικών υποκειμένων (υγεία, παιδεία, ενέργεια, ψυχαγωγία, κλπ.), ανακαταλαμβάνοντας τις από το Κράτος.

Ο νεοφιλελευθερισμός λοιπόν, ως η πιο καθαρή μορφή της κυριαρχίας του διεθνοποιημένου κεφαλαίου πάνω στην κοινωνία, είναι ένα χρήσιμο ιστορικό υπόδειγμα για να ρίξει κανείς φως σε αυτό το ερώτημα που δεν έπαψε ποτέ να βασανίζει τους στοχαστές της ριζοσπαστικής κοινωνικής θεωρίας. Τον καθορισμό της πραγματικής, ιστορικής σχέσης ανάμεσα στην αγορά από την μία, και την εξουσία απο την άλλη, ανάμεσα στο Κράτος και το Κεφάλαιο. Κι αν ο Rothbard έχει εν μέρει δίκιο όταν γράφει πως η εμφάνιση της αγοράς προηγήθηκε αυτής του Κράτους, από αυτό σίγουρα δεν συνεπάγεται , ούτε μπορεί να υποστηριχθεί με τρόπο κατηγορηματικό ότι ανάμεσα στους δύο θεσμούς υπάρχει μια εγγενής συγκρουσιακή σχέση. Το ίδιο εύκολα μπορούμε να πούμε ότι το Κράτος γεννήθηκε από την ανάγκη να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός που θα ήταν σε θέση να επιβάλλει την τήρηση των συμβάσεων και να προστατέψει αποτελεσματικά την άνιση κατανομή της ατομικής ιδιοκτησίας, η οποία παράγεται δομικά από τη λειτουργία του συστήματος της οικονομίας της αγοράς. Άλλωστε, μπορεί βάσιμα να δειχτεί ότι οι πρώτοι μηχανισμοί συλλογής φόρων τους οποίους τόσο πολύ απεχθάνεται ο Rothbard , αφορούσαν τις στρατιωτικές δαπάνες του κάθε λογής ηγεμόνα που αναλάμβανε να υπερασπίσει τους αστούς από δυνητικές απειλές εντός κι εκτός των τειχών και πολύ λιγότερο, ή μάλλον καθόλου, τη διάθεση των κρατικών εισοδημάτων για ζητήματα που είχαν σχέση με υπηρεσίες ή θεσμούς κοινωνικής αλληλεγγύης.vii Τούτη την παράδοση δείχνει να τιμά και με το παραπάνω το σημερινό νεοφιλελευθερο μοντέλο κρατικής διοίκησης, με τα σώματα καταστολής να αποτελούν την μόνη κρατική υπηρεσία που στα χρόνια της κρίσης όχι μόνο δεν υπέστη περικοπές δαπανών και συρρίκνωση προσωπικού, αλλά έχει μεγαλώσει και θα συνεχίσει να διογκώνεται και μέσα στο 2023.viii Θυμάται εδώ κάποιος την γεμάτη πικρή ειρωνία παρατήρηση της Ινδής συγγραφέως Arundhati Roy, η οποία περιγάφοντας την ταξική μορφολογία του πληθυσμού στην νεοφιλελεύθερη μεγαλούπολη του Νέου Δελχί, έγραφε ότι εκεί ο πληθυσμός διαιρείται σε τρεις μόνο κατηγορίες: τους πλούσιους, τους φτωχούς και τους φτωχούς που πληρώνονται από τους πλούσιους για να στέκονται ανάμεσα στις δύο αυτές ομάδες και να τους προστατεύουν.ix

Ωστόσο, θα ήταν σφάλμα να υποθέσουμε οτι το Κράτος στο νεοφιλελεύθερο στάδιο της ιστορικής εξέλιξης του συστήματος της οικονομίας της αγοράς, δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας οπλισμένος μέχρι τα δόντια μπράβος του κεφαλαίου. Αν αυτή ήταν η διάγνωση κατά την αρχική φάση της νεοφιλελεύθερης νεωτερικότητας, όταν η παγκοσμιοποίηση βρισκόταν στο απόγειο της (περίπου το διάστημα 1989-2008), η πολυεπίπεδη δομική κρίση του συστήματος από το 2008 κι έπειτα, ανέδειξε την αντεστραμμένη σχέση για την οποία μιλήσαμε προηγουμένως σε όλη την αποκρουστική χυδαιότητα της. Κι αυτό γιατί , στην εποχή της καθαρής πολιτικής μορφής του κεφαλαίου, το Κράτος δεν λειτουργεί απλώς σαν μπάτσος με δευτερεύοντα, βοηθητικό χαρακτήρα. Τουναντίον, εξακολουθεί να επιτελεί έναν βασικό οικονομικό ρόλο, λειτουργώντας ως το πιο αποτελεσματικό οικονομικό εργαλείο που συντονίζει και φέρνει σε πέρας την βίαιη απαλλοτρίωση των συλλογικών πόρων της κοινωνίας και την παραχώρηση τους στα διάφορα τμήματα του διεθνοποιημένου κεφαλαίου, με την μορφή των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης που η ίδια η νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση δημιουργεί κι ως εκ τούτου, διαδέχονται αδιάκοπα η μία την άλλη.

Πρώτα ήταν η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2010 , όπου τα Κράτη, υπό την αυστηρή επίβλεψη των θεσμών υπερεθνικής διακυβέρνησης, πρωτοστάτησαν σε μια άνευ προηγουμένου μεταφορά πλούτου από τα κάτω προς τα πάνω, στο όνομα της πιεστικής ανάγκης να “διασωθεί” το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έπειτα, ήρθε η παγκόσμια υγειονομική κρίση , που έδωσε την ευκαιρία στις φαρμακοβιομηχανίες και στις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας να βγάλουν τρισεκατομμύρια σε χρόνο ρεκόρ, ενώ τελευταία σε αυτή τη χρονολογική σειρά , ξέσπασε η παγκόσμια γεωπολιτική κρίση με τον πόλεμο ανάμεσα στη Ρωσία από την μία, και τους Ουκρανία-ΝΑΤΟ από την άλλη, που εκτόξευσε στα ύψη την χρηματιστηριακή αξία των πολυεθνικών εταιρειών της δυτικής πολεμικής βιομηχανίας.x Η κοινή συνισταμένη σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η θριαμβευτική επάνοδος του Κράτους ως πραγματικού αιμοδότη του καπιταλισμού, πρώτα με τα “πακέτα διάσωσης” των τραπεζών, ύστερα με τις προπληρωμένες παραγγελίες μαμούθ της ΕΕ για τα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού εναντίον του Covid και τελικά με την ιλιγγιώδη αύξηση των κρατικών στρατιωτικών δαπανών προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι Ουκρανοί θα συνεχίσουν να πεθαίνουν κατά χιλιάδες για να υπηρετήσουν το στρατηγικό συμφέρον των ΗΠΑ και της καπιταλιστικής αυτοκρατορίας τους. Και το ζήτημα που αναδεικνύεται εδώ πέρα από κάθε αμφιβολία είναι ότι αν η κρίση εμπεριέχει ευκαιρίες, όπως είναι το αγαπημένο ρητό των γκουρού της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος η διασπορά κι ενεργή υποδαύλιση του χάους να μην αποτελέσει μια βιώσιμη και ακρώς κερδοφόρα στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου και των πολιτικών διαχειριστών του. Η κρίσεις άλλωστε τείνουν να δημιουργούν τη δική τους πολιτική οικονομία. Ένα πλέγμα από πολιτικές και οικονομικές δομές που εφόσον εδραιωθούν, δεν εξαφανίζονται ήσυχα από το προσκήνιο της ιστορίας, αλλά τείνουν διαρκώς προς την αναπαραγωγή των καταστάσεων εξαιτίας των οποίων δημιουργήθηκαν και χάρη στις οποίες μπορούν να αναπαραχθούν. Για να το πούμε διαφορετικά, οι διόγκωση των στρατιωτικών δαπανών απαιτεί μια διαρκή κατάσταση πολέμου, ενώ η διατήρηση της κερδοφορίας των πολυεθνικών της υγείας απαιτεί την εμφάνιση νέων πανδημιών κάθε είδους. Από αυτή την άποψη, η ίδια η πολιτική οικονομία του νεοφιλελευθερισμού γίνεται η αιτία των κρίσεων τις οποίες υποτίθεται ότι αντιμετωπίζει.

Η εικόνα στην αρχή της σελίδας είναι το “Prospective Economic Advantages”, του Rabirius.

i Αν και το ποια γνωρίσματα συνάδουν με τον ορισμό μιας “κανονικής” αστικής τάξης κι ενός “κανονικού” καπιταλισμού είναι από μόνο του ένα ερώτημα που χρειάζεται ένα καινούριο κείμενο για ν’ απαντηθεί, αρκεί εδώ να παρατηρήσω ότι για το περιεχόμενο και το ιστορικό φορτίο των παραπάνω όρων , ακολουθώ σε μεγάλο βαθμό τον Κονδύλη, βλ. Π. Κονδύλης, Οι Αιτίες της Παρακμής της Σύγχρονης Ελλάδας (Θεμέλιο).

ii Ίσως είναι αυτή η διαχρονική απογοήτευση που έσπρωξε ακόμη και παραδειγματικές φιγούρες του αστισμού του μεσοπολέμου, όπως ο Ασημάκης Πανσέληνος, να δούνε αρχικά με συμπάθεια ακόμη και τη βαρβαρότητα του ναζισμού, γράφοντας στο προσωπικό του ημερολόγιο πως η γερμανική κατοχή μπορούσε “κοντά στις συμφορές ν’ αφήσει επιτέλους κάποια ευρωπαϊκή επιρροή στον τόπο αυτό που τον δέρνει ο πιο ανίατος επαρχιωτισμός. Ας μας βγάλει λιγάκι από το καβούκι της επαρχιωτικής αυταρέσκειας”. Στο Α. Πανσέληνος, Φύλλα Ημερολογίου (Κέδρος), σελ. 43. Στο ίδιο πνεύμα , θυμάμαι ένα άρθρο της Καθημερινής την εποχή των μνημονίων , όπου ο αρθρογράφος περιέγραφε τη θλίψη του για το γεγονός πως η Γερμανία δεν είχε επαρκή πείρα στην αποικιακή διοίκηση και συνεπώς, δεν γνώριζε πώς να επιβάλλει αποτελεσματικά την πειθαρχία στην Ελλάδα και τις άλλες χρεοκοπημένες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας.

iii Π. Κονδύλης, σελ. 18-19.

iv R. Moss, Urban Guerillas (Temple Smith), σελ. 234.

v M. Rothbard, Egalitarianism as a Revolt Against Nature (Ludwig Von Mises Institute), σελ. 116.

vi R. Aronson, The Privatization of Hope, https://www.bostonreview.net/articles/ronald-aronson-privatization-hope/.

vii Για τους πρώιμους αστούς του Μεσαίωνα, ο ηγεμόνας δεν ήταν παρά μια μακρινή φιγούρα, ένας αργόσχολος που ξεχωριζε χάρη στον πολυδάπανο τρόπο ζωής του. Η αποστολή του ως άρχοντα γινόταν ευκρινής μόνο σε περίοδο πολέμου, όταν οι εισφορές που απαιτούσε πολλαπλασιάζονταν για να χρηματοδοτήσει τη συγκρότηση στρατεύματος. Διαβάζοντας πρόσφατα μια ιστορία της πολιορκίας της Βιέννης από τους Οθωμανούς, με μεγάλη μου έκπληξη διαπίστωσα ότι πήρε μήνες για να συνεδριάσουν οι συνελεύσεις των τάξεων και να εγκρίνουν ένα μόνο μέρος από τις πιστώσεις που είχε ζητήσει ο, κατά τα άλλα πανίσχυρος, Αυστριακός αυτοκράτορας. Μια θεσμική δυσκαμψία που πήγε πίσω τις πολεμικές προετοιμασίες και λίγο έλλειψε να στοιχίσει την άλωση της Βιέννης από τους μουσουλμάνους πολιορκητές. Στο J. Stoye, 1683: Η Πολιορκία της Βιέννης από τους Τούρκους (Eurobooks), σελ. 73-105.

viii Ανοίγουν χιλιάδες θέσεις εργασίας στα Σώματα Ασφαλείας το 2023, https://www.ethnos.gr/greece/article/243134/anoigoynxiliadestheseisergasiasstasomataasfaleiasto2023.

ix Περιέχεται στο πρόσφατο μυθιστόρημα της Ρόυ, The Ministry of Utmost Happiness.

x C. Hedges, The Democrats are now the War Party, https://www.mintpressnews.com/chris-hedges-democrats-now-war-party/283114/.