Εκλογές 2023 | Μέρος Α’: Το οριστικό τέλος της Μεταπολίτευσης κι οι καθεστωτικές δυνάμεις.
Το αποτέλεσμα των εκλογών μάλλον είναι το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της μεταπολίτευσης. Το πρώτο το κάρφωσε η εξέγερση του 2008, το τελευταίο το καρφώνει το αυταρχικό επιτελικό κράτος της ΝΔ. Η μεταπολίτευση υπήρξε μια περίοδος όπου σημαδεύτηκε από έναν σταθερό δικομματισμό, υπήρξε σαφής τάση της κοινωνικής πλειοψηφίας προς έναν (έστω αφηρημένο) προοδευτισμό και μια εδραιωμένη παρουσία της Αριστεράς τόσο στο πολιτικό πεδίο όσο και σε αυτό της κουλτούρας. Αποτέλεσμα αυτών ήταν να δημιουργηθούν διαμεσολαβήσεις (κόμματα, θεσμικά συνδικάτα, φορείς της “κοινωνίας των πολιτών”) έτσι ώστε να διατηρείται η κοινωνική ειρήνη, κάτι που ωστόσο έφερε και μια αδιαμφισβήτητη καλυτέρευση των συνθηκών ζωής των πολλών για κάποιες δεκαετίες. Όλοι θα συμφωνήσουμε πως όλα αυτά δεν υπάρχουν πια.
Έχουμε μπει καθολικά πλέον σε έναν εντελώς νέο ιστορικό κύκλο, τόσο πολιτικά όσο και κοινωνικά. Η πλήρης κυριαρχία του TINA (There Is No Alternative) αποκρυσταλλώνεται στην πλήρη κυριαρχία της δεξιάς που ξέρει ακριβώς τι πρέπει να κάνει για να θωρακίσει το κράτος μέσα στη συνεχή κρισιακή συνθήκη που βρίσκεται ο σύγχρονος καπιταλισμός. Είναι εντελώς εκτός τόπου και χρόνου να μιλάμε για χούντα. Σε μια χούντα δε θα μπορούσαμε να σαχλαμαρίζουμε 7 φορές τη μέρα με το “Μητσοτάκη γαμιέσαι”. Πρόκειται για μια αυταρχική κοινοβουλευτική δημοκρατία με περιεχόμενο παρόμοιο με αυτό των κοινοβουλευτισμών της δυτικής Ευρώπης και μέσα τα οποία ίσως φλερτάρουν με τα συνταγματικά όρια αλλά δεν τα ξεπερνούν σαφώς. Ας μη γελιόμαστε όμως, ο κρατικός αυταρχισμός προελαύνει πανευρωπαϊκά κι όχι μόνο στην Ουγγαρία, εκτός αν ξεχνάμε τους νεκρούς και τους σακατεμένους από τα Κίτρινα Γιλέκα αλλά και την παράκαμψη του κοινοβουλίου για να περάσει ο νόμος για τις συντάξεις στη Γαλλία, την κατά τα άλλα κοιτίδα της αστικής δημοκρατίας.
Η στρατηγική της ΝΔ
Πως το κατάφερε όμως αυτό η ΝΔ; Το κατάφερε επειδή εδώ και 10 χρόνια λειτουργεί με σαφή στρατηγική. Πέρα από την αρχική σύγχυση που έφεραν τα πρώτα μνημονιακά χρόνια έθεσε έναν σαφή στόχο: να αποτελέσει την πολιτική δύναμη σταθεροποίησης ενός καθεστώτος που κλυδωνιζόταν από την απώλεια της κοινωνικής συναίνεσης σε αυτό. Είχε την ιστορική εμπειρία, τα ιδεολογικά εργαλεία αλλά και τους κατάλληλους ανθρώπους για να υλοποιήσουν αυτόν τον στόχο στις σύγχρονες συνθήκες. Εδώ πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε έναν από αυτούς, τον Μάκη Βορίδη. Θα πρέπει να σταματήσουμε να έχουμε την αναπαράσταση για τον Βορίδη απλώς ως του τσεκουροφόρου φασίστα φοιτητή Νομικής. Ο Βορίδης είναι ένας πολιτικός που όχι μόνο ξέρει πολύ καλά τις πετυχημένες μεθόδους της επίσημης γαλλικής ακροδεξιάς τύπου Λεπέν αλλά έχει παρακολουθήσει και κατανοήσει πολύ καλά τις ιδεολογικές αναζητήσεις του περιθωριακού γαλλικού φασισμού των 80’s που ξεπατικώνοντας τον Γκράμσι έθεσε τις βάσεις για την ιδεολογική επέλαση της νέας δεξιάς σε όλο τον δυτικό κόσμο, μέσα σε αυτή και τη λαίλαπα της alt-right. Όταν ο Βορίδης έλεγε το 2018 ότι “πρέπει να θωρακιστούμε θεσμικά για να μην ξαναγίνει κυβέρνηση η αριστερά” προφανώς δεν εννοούσε ότι θα απαγορεύσει τον ΣΥΡΙΖΑ. Εννοούσε το επιτελικό κράτος, μια μορφή κρατικής οργάνωσης που δανείζεται τη συγκέντρωση αρμοδιοτήτων στο πρόσωπο του πρωθυπουργού στα πρότυπα των προεδρικών δημοκρατιών (χωρίς όμως τις δικλείδες διάχυσης της εξουσίας και σε άλλα αντιπροσωπευτικά σώματα που αυτές έχουν), τον απόλυτο έλεγχο βασικών πεδίων όπως η ΕΥΠ και το ΑΠΕ-ΜΠΕ και τη σκλήρυνση της καταστολής σε συνδυασμό όμως με τον εξωραϊσμό της αστυνομίας στα πρότυπα της copaganda που γίνεται στις ΗΠΑ πάνω από μισό αιώνα. Έτσι κατάφερε η ΝΔ να πείσει την άρχουσα τάξη ότι αυτή και μόνο αυτή είναι ικανή να διατηρήσει την καθεστωτική σταθερότητα.
Η έλλειψη καθαρής στρατηγικής από τον ΣΥΡΙΖΑ
Από την άλλη ο ΣΥΡΙΖΑ ποτέ δεν κατάφερε να αποκτήσει μια ενιαία στρατηγική. Πατώντας πάντα σε 2 βάρκες έφτασε στο αναπόφευκτο: έπεσε στη θάλασσα. Έχοντας απολέσει το ηθικό πλεονέκτημα μετά το δημοψήφισμα και το τρίτο μνημόνιο, έλπιζε μόνο στην αναγνώρισή του από την άρχουσα τάξη ως μιας υπεύθυνης καθεστωτικής πολιτικής δύναμης μέσα σε έναν νέο ιδιότυπο δικομματισμό-διπολισμό.
Προσπάθησε να γίνει ΠΑΣΟΚ στη θέση του ΠΑΣΟΚ, επιχειρώντας να οικειοποιηθεί επικοινωνιακά τον μύθο του Ανδρέα Παπανδρέου την ίδια στιγμή που πήγαινε όλο και δεξιότερα για να στριμώξει πολιτικά το τωρινό ΠΑΣΟΚ. Ψήφισε την πλειοψηφία των νομοσχεδίων της κυβέρνησης συμφωνώντας απόλυτα στις βασικές κατευθύνσεις του ελληνικού καπιταλιστικού σχηματισμού, τις οποίες άλλωστε υπηρέτησε όντας στην κυβέρνηση: πολεμική προετοιμασία, κούρσα εξοπλισμών, απόλυτη πρόσδεση στο άρμα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, φράχτης στον Έβρο, καμία ουσιαστική διαφοροποίηση στο ζήτημα των πλειστηριασμών, καμία αμφισβήτηση του παρόντος παραγωγικού μοντέλου.
Η αντιπολιτευτική τακτική που άσκησε εξαντλήθηκε στο πρόσωπο του Μητσοτάκη, στην αντίθεση σε κάποιες κατασταλτικές ακρότητες (πάντα όμως με την υπενθύμιση ότι πρόκειται για διαφορά αισθητικής κι όχι περιεχομένου όπως φανερώνουν δηλώσεις του τύπου “Κι εμείς εκκενώσαμε καταλήψεις αλλά δεν κάναμε σόου”) και στη σκανδαλολογία χωρίς όμως να θίγει τις αιτίες εμφάνισης των σκανδάλων. Αναλώθηκε σε έναν επιφανειακό λαϊκισμό που είχε αποτέλεσμα στις συνθήκες κοινωνικού αναβρασμού της μνημονιακής περιόδου, προσπαθώντας να κινητοποιήσει αταβιστικά τα αντιδεξιά-προοδευτικά αντανακλαστικά της κοινωνίας αδυνατώντας όμως να αναγνώσει πως αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι πλέον ηγεμονικά στην κοινωνία όπως ήταν άλλοτε. Στην τελική προσπάθησε να γίνει το τωρινό δεξιό ΠΑΣΟΚ αλλά ο έμπειρος μηχανισμός του ΠΑΣΟΚ συνέχισε να υπάρχει σε ικανό βαθμό για να καταστήσει την ύπαρξη του ΣΥΡΙΖΑ σχεδόν περιττή. Έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθώντας να γίνει ΠΑΣΟΚ στη θέση του ΠΑΣΟΚ τώρα κινδυνεύει να πάθει αυτό που ορίστηκε διεθνώς ως ΠΑΣΟΚοποίηση (Pasokification). Έτσι κι αλλιώς η αρχική επιλογή να προσεγγίσει την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία ήταν ένα στοίχημα με μεγάλο ρίσκο καθώς πρόκειται για έναν χώρο που είναι πολιτικά νεκρός εδώ και 20 χρόνια.
Τουλάχιστον θα περίμενε κανείς από τους επιγόνους του ΚΚΕ (εσωτερικού), του κόμματος που βασίστηκε ιδεολογικά στον ιταλικό ευρωκομμουνισμό να διδαχτούν κάποια πράγματα από την πορεία αυτού. Για την ιστορία, το ιταλικό κομμουνιστικό κίνημα, ένα πανίσχυρο κίνημα τόσο πολιτικά με εκλογικά ποσοστά που έφτασαν το 35% αλλά και κοινωνικά με τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων να είναι συνυφασμένες με το ΙΚΚ ακόμη και στο πεδίο της καθημερινότητας, κατάφερε μέσα σε λίγο χρόνια να περάσει στην ανυπαρξία. Έπειτα από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ άλλαξε όνομα απαλείφοντας κάθε αναφορά στην κομμουνιστική προοπτική και πλέον οι δεξιές του τάσεις τείνουν να πάρουν ρόλο κομπάρσου στην ιταλική πολιτική ζωή ενώ οι αριστερές τάσεις προσπαθούν εδώ και 30 χρόνια να επανιδρυθούν. Φαίνονται όμως τα όρια του οπορτουνισμού που μάλλον είναι κοινά σε Ελλάδα και Ιταλία.
Η αλλαγή στις σχέσεις καθεστωτικής πολιτικής και κοινωνίας
Όπως ειπώθηκε στην εισαγωγή αυτού του κειμένου, η Μεταπολίτευση είναι νεκρή. Μαζί της πέθαναν οριστικά οι διαμεσολαβήσεις που γέννησε. Τα πολιτικά περιεχόμενα των (μέχρι τώρα) κομμάτων εξουσίας δε διαφέρουν ιδιαίτερα όσον αφορά τις βασικές κατευθύνσεις του ελληνικού καπιταλισμού. Για την ακρίβεια, τα κόμματα είναι πλέον ουσιαστικά οι θεαματικές αναπαραστάσεις που επιμελούνται τα επικοινωνιακά επιτελεία τους. Με δεδομένη την πλήρη ηγεμονία της ΝΔ για τα επόμενα χρόνια, δεν τίθεται καν ζήτημα ιδιαίτερου πολιτικού κόστους για τις όποιες επιλογές της οι οποίες δε θα είναι διαχειριστικές αλλά βαθιά μεταρρυθμιστικές προς το αντιδραστικότερο. Από την ενιαιότητα του ύφους των δηλώσεων Μητσοτάκη και όλων των στελεχών που εμφανίστηκαν τα εκλογικά τηλεοπτικά πάνελ φαίνεται να είναι ήδη αποφασισμένος ο τρόπος που θα γίνει αυτό. Με τον αέρα του κυρίαρχου που έχει τη συναίνεση της κοινωνίας (στον βαθμό που αυτή αποφασίζει τον βαθμό συναίνεσής της μέσα στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής ολιγαρχίας) αλλά και τη σχεδόν καθολική στήριξη των ΜΜΕ.
Αυτό που περιμένουμε λοιπόν δεν είναι απλά μια περαιτέρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων ή την ιδιωτικοποίηση όσων κοινωνικών αγαθών έχουν απομείνει να έχουν τον στοιχειώδη δημόσιο χαρακτήρα αλλά μια συνολική επίθεση στον κόσμο της εργασίας και τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Βαδίζουμε ολοταχώς όχι προς την κοινωνία των 2/3 αλλά προς την κοινωνία του 1/3 το οποίο θα αποτελεί συμπαγές μπλοκ για να διατηρήσει τη θέση του. Άλλωστε περίπου το 1/3 αποφάσισε ουσιαστικά να επανεκλέξει τη ΝΔ. Αυτό που φυσικά δε συνειδητοποιεί το 1/3 είναι πως αναλόγως των συνθηκών μπορεί πολύ εύκολα να καταλήξει να έχει τη μοίρα των υπόλοιπων 2/3. Ήδη τα οικονομικά στοιχεία προμηνύουν νέα παγκόσμια ύφεση και πολλοί καθεστωτικοί σχολιαστές, δημοσιογράφοι και think tank κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Έτσι κι αλλιώς όμως οι όποιες μικροπαροχές υπήρξαν μέχρι τώρα λόγω της πανδημίας, σιγά σιγά θα αρχίσουν να κόβονται και να περνάμε πάλι σε καθεστώς σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής.
Οι όποιες παραχωρήσεις που τυχόν θα γίνουν από την κυβέρνηση της ΝΔ δε θα γίνουν υπό την πίεση του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στις καθεστωτικές πολιτικές δυνάμεις αλλά θα θυμίζει περισσότερο τον τρόπο που οι παλιοί ηγεμόνες και βασιλιάδες έριχναν ένα ξεροκόμματο στους υπηκόους για να συνεχίσουν απρόσκοπτα την ηγεμονία τους. Εννοείται πως αυτές οι παραχωρήσεις θα αφορούν κυρίως δευτερεύοντα ζητήματα που σηκώνουν ντόρο στα social media καθώς αυτή ήταν η πρακτική της ΝΔ κατά την πρώτη τετραετία της.
Το κρίσιμο σημείο είναι πως θα εκφραστεί η κοινωνική δυσαρέσκεια που σίγουρα θα προκύψει, κυρίως από το κομμάτι των μικροαστών που έχει θιχτεί, θίγεται και θα θιχτεί ακόμη περισσότερο στο μέλλον καθώς είναι σαφής η πρόθεση του ελληνικού καπιταλισμού (όπως φάνηκε ξεκάθαρα με την έκθεση Πισσαρίδη) να μειώσει τη μικρή ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής προς όφελος της μεγάλης ιδιοκτησίας με κύριο στόχο την αποδοτικότερη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης και την αύξηση της παραγωγικότητας. Ακολουθώντας τη γενική τάση στον δυτικό κόσμο, τα ακροδεξιά, ημιφασιστικά και φασιστικά μορφώματα (με σαφή ταξική αναφορά στο κοινωνικό κομμάτι που προαναφέρθηκε) δίνουν τον τόνο συμπαρασύροντας και τμήματα του κόσμου της εργασίας. Η αριστερά και η αναρχία τα τελευταία χρόνια φαίνονται αμήχανες και ανήμπορες να οργανώσουν την αντίσταση. Αυτό όμως είναι ένα θέμα που θα απασχολήσει το Β’ μέρος αυτού του άρθρου.
