Οργανωμένη ανηθικότητα: το άλλο, το πραγματικό όνομα του Ισραήλ
Ⅰ
Όπου νάναι κοντεύουν να συμπληρωθούν δύο μήνες από την έναρξη της τιμωρητικής στρατιωτικής εκστρατείας του πάνοπλου κράτους του Ισραήλ εναντίον του πολύπαθου λαού της κατεχόμενης Παλαιστίνης γενικά και της λωρίδας της Γάζας ειδικότερα. Τα αποτελέσματα αυτής της συντονισμένης «επιχείρησης»; Δέκα πέντε χιλιάδες νεκροί Παλαιστίνιοι μέχρι τώρα εκ των οποίων οι μισοί, περίπου, παιδιά και άλλοι τόσοι τραυματίες μεταξύ του άμαχου πληθυσμού. Πλήρης καταστροφή, κατεδάφιση όλων, σχεδόν, των νοσοκομείων της Γάζας και των λοιπών δομών υγείας της περιοχής της· διακοπή της υδροδότησης με εφιαλτικές συνέπειες για τους κατοίκους· διακοπή της ηλεκτροδότησης όλης της περιοχής καθώς και του εφοδιασμού της με τρόφιμα και λοιπά εφόδια όπως καύσιμα και υλικά υγειονομικής περίθαλψης με αποτέλεσμα να διενεργούνται εγχειρήσεις χωρίς αναισθησία και να πεθαίνουν βρέφη μέσα στη θερμοκοιτίδα. Πρόκειται για σκηνικό επίγειας κόλασης, για τόπο ανταλλαγής οιμωγών όπου ο πόνος του ενός επιτείνει τον πόνο του άλλου και όλα αυτά κάτω από τους απάνθρωπους χλευασμούς και την εν γένει αποτροπιαστική συμπεριφορά των δυνάμεων καταστολής του κράτους του Ισραήλ και, ιδίως, των εκπροσώπων της διευθύνουσας κοινωνικής και πολιτικής τάξης τούτου.
Αυτή η βάναυση, κλινικότροπη συμπεριφορά της ιθύνουσας ισραηλινής τάξης με την αποκρουστική, αφανιστική, θανατηφόρα δύναμή της, βρίσκεται, δυστυχέστατα, σε αντιστοίχιση με την άποψη της πλειοψηφίας του εβραϊκού λαού του Ισραήλ με εξαίρεση μια τιμητική μεν, αλλά ιδιαιτέρως ισχνή, κοινωνική και πολιτική μειοψηφία που αντιτίθεται στην κρατική τρομοκρατία του Ισραήλ κατά του παλαιστινιακού λαού. Οι περισσότεροι Ισραηλινοί πολίτες θεωρούν, με τον έναν ή άλλον τρόπο, αναντίρρητο προνόμιό τους να γεύονται τις χαρές της καθυπόταξης των Παλαιστινίων γειτόνων τους. Καμώνονται πως αγνοούν το ότι οι Παλαιστίνιοι δεν γεννήθηκαν κρατούμενοι ότι δεν έχουν την υποταγή στο αίμα τους. Όντες μεθυσμένοι από περιαυτολογία απολαμβάνουν την ηθική έκπτωσή τους θεωρώντας ότι οι Παλαιστίνιοι έχουν, προ πολλού, απονομιμοποιηθεί ως ανθρώπινα όντα. Γι’ αυτό και «χρειάζονται» τους ίδιους ως κατακτητές, αποστολή, την οποία ασμένως επωμίζονται, παραθεωρώντας ψυχρόαιμα την συνδηλούμενη πραγματικότητα εξόφθαλμου αίσχους της χρόνιας, πλέον, κατοχής της Παλαιστίνης. Μακαρίζουν, ανυποψίαστοι όντες, τους εαυτούς τους γιατί είναι κατακτητές και, μιμούμενοι, ασυναίσθητα, μάλλον, τον Κικέρωνα ενδομύχως αναφωνούν «πόσο θαυμάσιο πράγμα είναι να κυβερνάς ξένους λαούς» απολαμβάνοντας τους απαίσιους απόηχους αυτής της επινίκειας κραυγής τους.[1] Μια τέτοια, καθόλα απωθητική, στάση έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την σκέψη του Αισχύλου, εκείνου του φλογερού στοχαστή, ο οποίος, ξέροντας καλά τι είναι πόλεμος (οι περιγραφές του στον Αγαμέμνονα και στους Επτά επί Θήβας το καταδεικνύουν), κραυγάζει: «Ποτέ μου να μη γίνω κατακτητής». Αυτές οι τελευταίες του λέξεις για τον πόλεμο ηχούν σαν προσευχή![2] Το να κατέχεις μια ξένη χώρα, το να εξουσιάζεις επί εβδομήντα πέντε χρόνια, συνεχώς και αδιαλείπτως, έναν ξένο λαό, να τον καταπιέζεις και να τον ταπεινώνεις συστηματικά, μεθοδικά, σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι: δεν αντιλαμβάνεσαι τα όρια της ανθρώπινης κατάστασης γενικά, δεν ξέρεις πως πρέπει να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι μεταξύ τους· ότι δεν έχεις επίγνωση της ανθρώπινης κατάστασης και δεν λαμβάνεις υπόψη σου την ένδεια της ανθρώπινης δύναμης και γνώσης· ότι πιστεύεις ότι είσαι Υπεράνθρωπος που δεν δεσμεύεται απ’ τους ανθρώπινους νόμους και απ’ την τάξη του κόσμου. Ωστόσο, μια τέτοια συμπεριφορά οδηγεί αναπότρεπτα τον κατεχόμενο λαό να πλέει σε μια θάλασσα οδύνης αλλά και ε χ θ ρ ό τ η τ α ς, μεγαλώνει την δ υ σ φ ο ρ ί α του, απολυτοποιεί την α δ ι α λ λ α ξ ί α του και ο ξ ύ ν ε ι το μίσος του. Μόνον ένας επαγγελματίας μανιακός, σαν την ιθύνουσα τάξη του Ισραήλ (και όχι μόνον, δυστυχώς) δεν αντιλαμβάνεται πως, αργά ή γρήγορα, συνεπεία αυτής της συμπεριφοράς του, θα δρέψει τους καρπούς της πολιτικής του αφροσύνης, πως η καταστροφή του θα είναι καρπός της δικής του αστοχίας αφού είναι διαπιστωμένο πως ύβριν φυτεύει τυραννίς. [3]
Ⅱ
Τα πράγματα δεν ήσαν, όμως, πάντοτε έτσι. Κατά το παρελθόν υπήρχαν σημαντικοί διανοούμενοι της εβραϊκής διασποράς που πρέσβευαν άλλες ιδέες, βαθύτατα ανθρωπιστικού χαρακτήρα, τελείως αντίθετες με την ανθρωποκτόνα ιδεολογία και πρακτική της σημερινής ισραηλινής διευθύνουσας τάξης και σε χρόνο ανύποπτο πολύ πριν δημιουργηθεί το κράτος του Ισραήλ. Ο Martin Buber είναι ίσως ο πιο σημαντικός και ο πιο αντιπροσωπευτικός συγγραφέας του θρησκευτικού σοσιαλισμού στην εβραιο-γερμανική κουλτούρα. Η ακτινοβολία των ιδεών του σημάδεψε μια ολόκληρη γενιά Εβραίων διανοουμένων, από την Πράγα στην Βιέννη και από την Βουδαπέστη στο Βερολίνο. Η ιδεολογία του ήταν διαποτισμένη από κοινωνική κριτική και νοσταλγία για την κοινοτική ζωή. Έρχεται σε ρήξη με τον Theodor Herzl την κρατική διπλωματία του οποίου και απορρίπτει πριν απ’ το 1902. Μετά την αναχώρησή του για την Παλαιστίνη γίνεται ένας από τους βασικούς εμψυχωτές του κινήματος της ιουδαιο-αραβικής συναδέλφωσης, Ihud (Ένωση), το οποίο εκθειάζει την εγκαθίδρυση ενός δ ι ε θ ν ι κ ο ύ κράτους στην Παλαιστίνη. Σε μια διάλεξή του τον Απρίλη του 1925 επιμένει πως «δεν πρόκειται για την απελευθέρωση ενός λαού αλλά για την λύτρωση ενός κόσμου…»[4] Ο Gershom (Gerhard) Scholem, παρά την περήφανη κατάφαση της εβραϊκής ταυτότητάς του, δεν οδηγείται στον εθνικισμό. Φθάνοντας στην Παλαιστίνη θα ενταχθεί στο Brit Shalom (Συνασπισμός για την Ειρήνη), κίνημα σιωνιστικό – ειρηνιστικό για την ιουδαιοαραβική συμφιλίωση το οποίο αντετίθετο στον «πολιτικό» και κρατικιστικό σιωνισμό. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του είκοσι θα εκφραστεί κατ’ επανάληψη υπέρ της αναγνώρισης, από τους Εβραίους, των εθνικών επιδιώξεων του αραβικού πληθυσμού της Παλαιστίνης και του δικαιώματός του στον αυτοκαθορισμό.[5] Ο Leo Löwental, όπως θα πει αργότερα, αυτό που τον τραβούσε προς τον σιωνισμό ήταν, πρωτίστως, η προσδοκία εγκαθίδρυσης μιας παραδειγματικής σοσιαλιστικής κοινωνίας στην Γη του Ισραήλ. Ωστόσο, γρήγορα θα απογοητευτεί απ’ τον σιωνισμό και θα αμφισβητήσει ριζικά την σιωνιστική πρακτική στην Παλαιστίνη την οποία και χαρακτηρίζει ως «ευρωπαϊκή αποικιακή πολιτική απέναντι στους Άραβες». Λίγο αργότερα (1925) με το δοκίμιό του «Τα μαθήματα από την Κίνα» απευθύνει έκκληση στους σιωνιστές να αλλάξουν όχι τακτική αλλά στάση, διότι στην Παλαιστίνη… «μία εθνική πλειονότητα πρόκειται να κραυγάσει για δικαιοσύνη». Προφητικά λόγια!
Ο Ernst Bloch κατηγορεί τον σιωνισμό πως «θέλει, με την έννοια του εθνικού Κράτους να μετασχηματίσει την Ιουδαία σ’ ένα είδος ασιατικού βαλκανικού Κράτους». Έτσι σκεφτόταν εκείνος ο Εβραίος διανοούμενος που νοηματοδοτούσε την «εμπορική ηθική» ως «επιβράβευση κάθε εγκληματικού που υπάρχει μέσα στον άνθρωπο»! Από κοντά και ο Asher Ginsberg ο θεωρητικός του πολιτισμικού σιωνισμού ο οποίος αντετίθετο στον Theodor Herzl και στην ιδέα ενός εβραϊκού Κράτους.[6] Τέλος, ο Ernst Toller, ο αρχηγός του «Κόκκινου Στρατού» της σφαγιασθείσας, τον Απρίλη του 1919, εφήμερης Συμβουλιακής Δημοκρατίας της Βαυαρίας, μετά την έξοδό του απ’ την πενταετή φυλάκισή του επισκέπτεται το 1925 την Παλαιστίνη και απορρίπτοντας ανοιχτά τον σιωνισμό, διακηρύσσει ότι οι Εβραίοι όφειλαν να συμμαχήσουν με τους Άραβες μάλλον παρά με την Ευρώπη. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να σκεφτεί εκείνος ο σπουδαίος άνθρωπος και διανοούμενος τα «γραπτά του οποίου συνιστούν ένα είδος προσευχής»;[7]
Χρόνια αργότερα, μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948, ο Ουίλλιαμ Ζούκερμαν, δημοσιογράφος γεννημένος στην τσαρική Ρωσία ενταγμένος στην Αριστερά και ακολουθώντας το πνεύμα του «Μπούντ» (Γενικής Ένωσης Εβραίων Εργατών στην Λιθουανία, στην Πολωνία και στην Ρωσία), εξελίχτηκε σε μαχητικό Εβραίο, αντίπαλο του σιωνισμού. Έχοντας εγκατασταθεί στις Η.Π.Α. ήταν από τους πρώτους σημαίνοντες επικριτές αυτού που ο ίδιος χαρακτήριζε «αμερικανο-εβραϊκό φυλετισμό». Έγραψε ένα προφητικό δοκίμιο με τίτλο «Jews as Conquerors» (Οι Εβραίοι ως κατακτητές), ένα από πολλά έργα του με τα οποία αποδοκίμασε την μεταχείριση των Αράβων στο νέο εβραϊκό κράτος, παρομοιάζοντάς την με την μεταχείριση που είχαν οι Εβραίοι στην Ευρώπη πριν από τον πόλεμο. Αργότερα, μια νέα γενιά Αμερικανοεβραίων επικριτών του Ισραήλ ανακαλύπτει εκ νέου τα κείμενά του.[8] Ωστόσο, στην σημερινή πολιτική, κοινωνική και πνευματική πραγματικότητα του Ισραήλ, κυριαρχούν άλλες σκέψεις και άλλες πολιτικές πρακτικές: το Ισραήλ εδώ και χρόνια έχει γίνει ένα εξαιρετικά αυταρχικό εθνικό κράτος, πεισματικού εβραϊκού χαρακτήρα, που φέρει βαρέως την συνύπαρξη στο πλαίσιό του μιας γηγενούς Παλαιστινιακής πληθυσμιακής ομάδας τα μέλη της οποίας επιμένουν να ζουν, αρνούνται να αυτοκτονήσουν ομαδικώς ή να ξενιτευτούν άπαντες καταλείποντας τις πατρογονικές εστίες τους λάφυρα στους αποκτηνωμένους Ισραηλινούς ιθύνοντες. Η κυρίαρχη κοινωνικά, πολιτικά και πνευματικά κοινωνική τάξη του Ισραήλ προκειμένου να τους εξοντώσει, φροντίζει να τους απονομιμοποιήσει ως ανθρώπινα όντα. Τους θεωρεί απολίτιστους Ασιάτες, πνευματικά και πολιτισμικά καθυστερημένους μουσουλμάνους μεστούς κάθε δεισιδαιμονίας και ανορθόλογης σκέψης, ικανούς μόνο να δολοφονούν γυναίκες και παιδιά αθώων Ισραηλινών. Σ’ αυτήν την συστηματική και μεθοδική προσπάθειά τους χρησιμοποιούν όλες τις αχρειότητες του οποιουδήποτε διαχρονικού κατακτητή. Με μιαν ιδιαιτερότητα: Επικαλούνται, ψυχρόαιμα και ανερυθρίαστα, τους συστηματικούς αντιεβραϊκούς διωγμούς του παρελθόντος για να αποσοβήσουν την οποιαδήποτε απόπειρα κριτικής του Ισραηλινού παρόντος! Δ ε ν τους ενδιαφέρει η κατανόηση του παρελθόντος αλλά η, μέσω τούτου, επιδέξια χειραγώγηση του παρόντος.
Αυτή η εμετική εκμετάλλευση της εβραϊκής οδύνης παρελθόντων αιώνων στοχεύει στην νομιμοποίηση των θανατηφόρων πρακτικών των Ισραηλινών κυβερνώντων εναντίον των Παλαιστινίων εδώ και εβδομήντα πέντε χρόνια όσο διαρκεί δηλαδή η ισραηλινή Κατοχή της Παλαιστίνης και του μαρτυρικού λαού της.[9] Κάτι πιο κει: οποιαδήποτε απόπειρα καλόπιστης κριτικής της ανθρωποκτόνας κρατικής πολιτικής του Ισραήλ, στιγματίζεται, άνευ ετέρου, ως εκδήλωση ρυπαρού αντισημιτισμού. Οποιαδήποτε υπόμνηση, έστω, του απεχθούς ρόλου της διαβόητης «Εβραϊκής Αστυνομίας» (στην υπηρεσία των Ναζί) και των Εβραϊκών Συμβουλίων στην μαζική εξόντωση των Εβραίων αξιολογείται ως μορφή αντισημιτισμού και γι’ αυτό εξοβελιστέα ως άξια περιφρόνησης. Το αν εκείνος που υποστηρίζει μια τέτοια άποψη, νηφάλια και τεκμηριωμένα, είναι Εβραίος ο ίδιος, ουδεμίαν σημασία έχει: είναι αντισημίτης! Το ότι η λογική ενός τέτοιου χαρακτηρισμού πάσχει, καθίσταται καταφανώς ελαττωματική, δεν τους ενδιαφέρει. Μ’ αυτήν την μεθοδολογία κάθε προσπάθεια ερμηνείας του αντισημιτισμού με παραπομπή στην εβραϊκή συμβολή στο φαινόμενο, θεωρείται και η ίδια εκδήλωση αντισημιτισμού, παρατηρεί με κριτικό πνεύμα ο John Murray Cuddihy.[10]
Ο Yitzak Zuckerman, ένας από τους ηγέτες της εξέγερσης στο Γκέτο της Βαρσοβίας, αναφερόμενος στην «Εβραϊκή Αστυνομία» παρατηρούσε: «Δεν υπήρχαν “αξιοπρεπείς” αστυνομικοί, επειδή οι αξιοπρεπείς άνδρες έβγαλαν την στολή και έγιναν απλοί Εβραίοι» και συνεχίζει: «Δεν είχαμε φανταστεί ότι οι Γερμανοί θα εξασφάλιζαν την συνεργασία του εβραϊκού στοιχείου, ότι Εβραίοι θα οδηγούσαν άλλους Εβραίους στον θάνατο».[11] Μια τέτοια μαρτυρία, έστω κι απ’ τα χείλη του πλέον αρμόδιου και αξιόπιστου μάρτυρα, για τους εκφραστές της θανατηφόρας ισραηλινής κρατικής άποψης, παρίσταται απλώς ως απαράδεκτη! [12]
Ⅲ
Μετά την αιφνιδιαστική επίθεση της παλαιστινιακής «Χαμάς» στις 7 του Οκτώβρη 2023 μέσα στο έδαφος του Ισραήλ και τα χίλια διακόσια θύματά της (ως επί το πλείστον άμαχος ισραηλινός πληθυσμός) ξεκίνησε, με εκκωφαντικό πάταγο παγκοσμίων διαστάσεων, ένας καταρράκτης μειωτικών χαρακτηρισμών για τους «τρομοκράτες Παλαιστίνιους» και τα ταπεινά, ανθρωποκτόνα ένστικτά τους, ενώ, άνοιξε, ταυτόχρονα, μια τεράστια αγκαλιά ηθικής και υλικής υποστήριξης προς το εμφανιζόμενο ως χειμαζόμενο, κακόμοιρο, δημοκρατικό και φιλειρηνικό κράτος του Ισραήλ.
Κάθε μίσθαρνος δυτικόφιλος διανοούμενος άδραξε την ευκαιρία να συμμετάσχει στην γιγαντιαία χορωδία ενός καθοδηγούμενου «απεταξάμην», καταδικάζοντας αυστηρά την «τρομοκρατία των Παλαιστίνιων» και τασσόμενος αλληλέγγυος προς το κράτος του Ισραήλ. Ως και η διοίκηση της ελληνικής Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων έσπευσε δρομαίως να εκφράσει την αλληλεγγύη της και την ηθική της συμπαράσταση προς τους Ισραηλινούς συναδέλφους της. Το ότι εκείνοι οι «συνάδελφοι», εδώ και εβδομήντα πέντε χρόνια, εφαρμόζοντας «έκτακτους νόμους», φροντίζουν, ανελλιπώς και ευσυνειδήτως, να νομιμοποιούν, με την δικαιοδοτική τους λειτουργία, τις αισχρές κοινωνικές και πολιτικές επιλογές της κατακτητικής επικυρίαρχης Ισραηλινής διευθύνουσας τάξης, είναι, προφανώς, μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Το ότι, οι φυλακές του Ισραήλ είναι ξέχειλα άντρα βασανιστηρίων τουλάχιστον οκτώ χιλιάδων Παλαιστινίων κρατουμένων, στην πλειοψηφία τους ή άνευ προηγούμενης δίκης ή κατόπιν «δίκης» από «ειδικά δικαστήρια» με βάση «ειδικούς νόμους», είναι επίσης μια αμελητέα λεπτομέρεια, έστω λιγάκι οχληρή! Το να καταδικάζεις την «τρομοκρατία των Παλαιστίνιων», πολλώ δε μάλλον, συγχρονισμένα και κατόπιν παραγγελίας, δεν είναι δύσκολο. Δεν απαιτείται καν επαγγελματική διαστροφική εμμονή η οποία, όμως, μόνον ασυνήθιστη δεν είναι. Είναι εύκολη, θα λέγαμε πανεύκολη διαδικασία και, ταυτοχρόνως, ενδεχομένως επικερδής ως ηθικοπολιτική επένδυση στο επαγγελματικό μέλλον εκείνων που την μετέρχονται. Το να κ α τ α ν ο ή σ ε ι ς όμως τα κίνητρα και την εν γένει συμπεριφορά των «τρομοκρατών» απαιτεί κάποια διασκεπτική χρήση της ανθρώπινης διάνοιάς μας. Πρέπει να υπομνήσουμε την ρήση του Μπαρούχ Σπινόζα, εκείνου του αποσυνάγωγου Εβραίου: «Non ridere, non lugere, neque detestari, sed intelligere» («Να μη γελάς, να μη θρηνείς, ούτε να καταριέσαι, αλλά να κατανοείς»)[13] Όταν κατανοείς μια κατάσταση, ένα φαινόμενο, μια συμπεριφορά τότε μπορείς να αποφύγεις τους κινδύνους της άγνοιας, ίσως μπορέσεις να τα ελέγξεις, ίσως αποφύγεις το απευκταίο ενδεχόμενο να μεταμορφωθείς σε ανυποψίαστο αχθοφόρο βεβαιοτήτων, μ’ όλες τις περαιτέρω καταθλιπτικές συνέπειες.
Όσοι υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι τελικά κερδίζουν από τα βάσανά τους απλά, λένε ψέματα ανοηταίνοντας. Αψευδής μάρτυρας τούτου είναι η φρικιαστική εμπειρία των στρατοπέδων εξόντωσης των Γερμανοφασιστών. Για την μεγάλη πλειονότητα των κρατουμένων η περίσσεια βασάνων όχι μόνον δεν τους έκανε καλύτερους ανθρώπους, δεν τους εξευγένισε αλλά μπορεί και να τους μεταμόρφωσε σε κτήνη.[14] Δραττόμεθα της ευκαιρίας να υπομνήσουμε ότι αποτελεί πλάνη να νομίζει κανείς, ότι η απειλή της επανάστασης αυξάνεται αυτόματα με την αύξηση της δυστυχίας και της καταπίεσης. Η πείνα και τα βασανιστήρια καταστρέφουν το πνεύμα ή, το πολύ, οδηγούν σε απόπειρες διαφυγής ή άλλες μορφές καθαρά ατομικής συμπεριφοράς (που περιλαμβάνουν την προδοσία άλλων συντρόφων-θυμάτων), ενώ η επανάσταση απαιτεί οργάνωση και θάρρος και επιμονή.[15] Σύμφωνα με τον Ευριπίδη, τον νεότερο των τραγικών ποιητών μας, όταν το θύμα περνάει όλα τα στάδια της οδύνης, καταστρέφεται τελικά κάθε ανθρώπινο στοιχείο μέσα του. Έτσι, στην περίπτωση της Εκάβης, μετά τον θάνατο των παιδιών της, χάνει κάθε ανθρωπιά και μεταμορφώνεται σε ζώο (σκύλα). Η μεταμόρφωσή της συνιστά, πέρα από ένα απλό αίτιο, ταυτόχρονα και ένα είδος αξιολόγησης: δεν είναι πια άνθρωπος, είναι ζώο, σκύλα! Όταν συντρίβεται η μια ελπίδα μετά την άλλη, τότε αυτή η υ π έ ρ μ ε τ ρ η σ υ μ φ ο ρ ά διοχετεύεται στην υπερβολή μιας φρικιαστικής εκδίκησης! Μέσα στην υπερβολή της εκδικητικής της μανίας, φυσικό και αναμενόμενο είναι να καταπατά την τάξη του δικαίου.[16] Η περίσσεια βασάνων λοιπόν, αλλοιώνει την ανθρώπινη ουσία, δεν εξευγενίζει τον άνθρωπο αλλά τον απανθρωποποιεί, τον κάνει σκληρό, αδιάλλακτο, γεμάτο μίσος και εκδικητική μανία, τον μεταμορφώνει σε κάτι ά λ λ ο. Ας δώσουμε τον λόγο, στο σημείο αυτό, στην πασίγνωστη επαναστάτρια Βέρα Νικολάγεβνα Φίγκνερ την Ρωσο-εβραία αγωνίστρια που, μαζί με τους συντρόφους της, δολοφόνησαν τον Τσάρο. Παρατηρεί, περιγράφει και αξιολογεί μια συγκρατούμενή της και συντρόφισσά της, την Λιουντμίλα Βόλκενσταϊν «…Κάθε φορά που άκουγα την Λιουντμίλα και την παρατηρούσα, αναρωτιόμουν πώς συμβάδιζε ο ανθρωπισμός της και η καλοσύνη της με την βία και το αίμα της επαναστατικής δραστηριότητας. Να διασπείρει ζεστασιά, φως γύρω της, να ευχαριστεί τους ανθρώπους που βρίσκονται κοντά της, αυτό μου φαινόταν πως ήταν το καθήκον για μια τέτοια στοργική ύπαρξη. Όμως η αποτρόπαια και βαθιά άδικη πολιτική τάξη την ώθησαν σε ένα διαφορετικό δρόμο. Η κραυγαλέα εκμετάλλευση των εργαζόμενων μαζών την είχε κάνει σοσιαλίστρια. Η πλήρης αδυναμία να λειτουργήσει κανείς ανεμπόδιστα στο κοινωνικό πεδίο στην Ρωσία, η βάρβαρη καταπίεση της προσωπικότητας την είχαν μετατρέψει σε τρομοκράτισσα. Το αλτρουϊστικό πνεύμα της διέκρινε στην επαναστατική διαμαρτυρία το μοναδικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούσαν να εκφραστούν τα αισθήματά της, με τίμημα την ίδια της την ζωή θα άνοιγε δρόμο για τις επερχόμενες γενιές…»[17] Σαφής, ακριβής, πειστική αιτιολογία της συγκεκριμένης τρομοκρατικής δράσης. Ας τονίσουμε στο σημείο τούτο ότι η αιτιολογία, ως έννοια, δεν ταυτίζεται με την δ ι κ α ι ο λ ο γ ί α μιας συμπεριφοράς.
Πολύ συχνά επιτονίζεται η βία της επαναστατικής αντίδρασης στην κακοποιό δράση του κατακτητή, του επικυρίαρχου, του άνομου εξουσιαστή. Επιτονίζεται δίκην ξεκάθαρης μομφής κατ’ αυτής. Το φαινόμενο δεν είναι νέο. Κάποιοι κλασικοί φιλόλογοι, αξιολογώντας την εξέγερση της Αντιγόνης κατά της αυταρχικής κρατικής, εξουσίας του Κρέοντος, διέκριναν ένα στοιχείο ύβρης στην συμπεριφορά της και, ιδιαίτερα, στην επιθυμία αυτοκαταστροφής της. Υπάρχουν πράγματι στην ηρωίδα (Αντιγόνη) χαρακτηριστικά ενός πείσματος και μιας σκληρότητας, που δεν τα επιδοκίμαζε η αττική σωφροσύνη. Μα ακριβώς εδώ αναγνωρίζεται το τραγικό: η α ν ό σ ι α πράξη του Κρέοντος προϋποθέτει μιαν αντίσταση της πιο σκληρής και ανυποχώρητης ακαμψίας! Γενεσιουργός αιτία της συγκεκριμένης συμπεριφοράς της Αντιγόνης είναι η προηγηθείσα α ν ό σ ι α συμπεριφορά της κρατικής εξουσίας, του Κρέοντος.[18] Αυτή η τελευταία αξίζει την μομφή μας, την εναντίωσή μας και την καταδίκη μας και όχι η απότοκος αυτής συμπεριφορά της ηρωΐδας, εκείνης της αλύγιστης θυγατέρας αλύγιστου πατέρα. Μια τέτοια συμπεριφορά σαν της Αντιγόνης είναι χαρακτηριστική στους ήρωες του Σοφοκλή: Το μεγαλείο αυτών των Σοφόκλειων μορφών (σαν εκείνης της Αντιγόνης) συνδέεται ασφαλώς με την αποτυχία τους να συμμορφωθούν με τα συμβατικά κριτήρια της μετριοπάθειας. Σε τι έγκειται ο ηρωϊσμός τους, αν όχι στον ίδιο τους τον εξτρεμισμό και την άρνησή τους να συμβιβαστούν; Αφανίζονται σ’ έναν κόσμο που δεν είναι αντάξιός τους. Δείχνουν, πάνω απ’ όλα, το μεγαλείο τους την στιγμή της ήττας τους. Θριαμβεύουν όταν συντρίβονται ![19] Οι ήρωες αυτοί διαπρέπουν και πεθαίνουν με την αγανάκτηση του αδικημένου στα μάτια και στην ψυχή τους και όχι με την σύγχυση του συντετριμμένου.
Mutatis mutandis το ίδιο συμβαίνει και με τους μαχητές της παλαιστινιακής Αντίστασης, της «Χαμάς» σήμερα, της «Αλ Φατάχ» προχθές και του «Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης» χθες. Τα περιθώρια της ευπρέπειας εξέλιπαν προ πολλού στην κοινωνική και πολιτική κονίστρα του Ισραήλ, του κράτους τρομοκράτη. Ο κόσμος που κτηνωδώς εγκαθίδρυσε αυτό το κράτος κατακτητών δεν είναι αντάξιος των Παλαιστινίων μαχητών. Μόνον να τον πολεμήσουν μπορούν . Δεδομένης δε της απάνθρωπης αγριότητας του και της απανθρωπιάς του η αντίσταση των Παλαιστινίων φέρει, αναγκαστικά, χαρακτηριστικά της πλέον σκληρής και ανυποχώρητης ακαμψίας. Γενεσιουργός αιτία της παλαιστινιακής αντίστασης και των μορφών που αυτή, κατά καιρούς, προσλαμβάνει, είναι η βαναυσότητα της μακρόχρονης Ισραηλινής κατοχής και η αμέριστη προστασία της τελευταίας απ’ τις Η.Π.Α. και το διευθυντήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι κατά καιρούς εμφανιζόμενοι Παλαιστίνιοι «βομβιστές αυτοκτονίας», δεν είναι διεφθαρμένα πλάσματα με ταπεινά ένστικτα αλλά πολύ ευαίσθητες υπάρξεις, ανίκανες να αντέξουν την έντονη, μακρόχρονη, αδιάλειπτη, επιδεινούμενη κοινωνική και ιδεολογική πίεση των Ισραηλινών κατακτητών. Η εγκαθιδρυθείσα ανομία των τελευταίων (η οποία νομοθετεί, νομοθετείται και εφαρμόζεται) τους πνίγει, τους στερεί την ανθρώπινη ουσία τους, τους οδηγεί στα άκρα και έξω από αυτά.[20]
Ⅳ
Αυτή η θεσμοθετημένη «νομιμότητα» των Ισραηλινών κατακτητών είναι, στην πραγματικότητα, η εθνικιστική, σωβινιστική, βαθύτατα ταξική και ανελεύθερη ανομία που νομοθετεί και, φυσικώ τω λόγῳ, νομοθετείται. Αυτή η ειδεχθής «νομιμότητα»-ανομία των Ισραηλινών κατακτητών, ασκεί ασταμάτητη, συνθλιπτική πίεση, αποσυνθετική επίδραση πάνω στις ηθικές δυνάμεις του Παλαιστινιακού λαού, του στερεί το οξυγόνο, του επιβάλει ένα καθεστώς δύσπνοιας, τον οδηγεί στην αφανιστική άπνοια, του στερεί το δικαίωμα της ύπαρξής του. Κάτω από αυτές τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές εξοντωτικές συνθήκες, καθίσταται ηλίου φαεινότερο, ότι είναι αυτή η ίδια η «ν ο μ ι μ ό τ η τ α»-ανομία του Ισραήλ που δημιουργεί τους Παλαιστίνιους μαχητές και τους «προικίζει» με τα μέσα και τις μεθοδεύσεις που κατά καιρούς υιοθετούν προς ευόδωση του αγώνα τους. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της θανατηφόρας «νομιμότητας» των Ισραηλινών κατακτητών, ο αγώνας για την αντικατάσταση μιας τέτοιας «νομιμότητας», δεν είναι κατάρα αλλά ευλογία. Τούτο σημαίνει πως επιδοκιμάζεται πλήρως η ε π α ν ά σ τ α σ η των Παλαιστινίων κατά των Ισραηλινών κατακτητών. Δικαίωμα αυτοάμυνας έχουν οι σκλαβωμένοι Παλαιστίνιοι και όχι οι βάρβαροι Ισραηλινοί κατακτητές. Μια τέτοια θεώρηση αποτελεί ήδη και ρύθμιση του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου που θεσμοθετήθηκε με την Σύμβαση της Γενεύης του 1949. Σύμφωνα με τα άρθρα 64-68 αυτής, οι κάτοικοι κατειλημμένων εδαφών δεν φέρουν καθήκον υπακοής προς τις κατοχικές δυνάμεις! Το είπε και ο Heinrich Von Kleist στο μυθιστόρημά του Μιχαήλ Κόλχαας και το υπογραμμίζει ο καθηγητής Rudolf Von Jhering στην εργασία του «Ο αγών για το δίκαιον»:[21] «Αν είναι να με κλωτσοπατάνε, καλύτερα να είμαι σκυλί παρά άνθρωπος. Όποιος μου αρνείται την προστασία του νόμου, αυτός με σπρώχνει στην έρημο με τ’ αγρίμια, μου δίνει στο χέρι το ρόπαλο, με το οποίο θα προστατεύσω το κορμί μου».[22]
Σήμερα το διαχρονικό ρόπαλο λέγεται καλάσνικοφ, ρουκέτα, βόμβα και άλλα είδη του σύγχρονου οπλοστασίου. Μόνο τα είδη των χρησιμοποιούμενων όπλων διαφέρουν, η λογική, θεωρητική θεμελίωση της Αντίστασης παραμένει εσαεί η ίδια. Το λέει και ο Ινιάτσιο Σιλόνε στο πολυδιαβασμένο έργο του «Φονταμάρα»: «Όταν οι νόμοι της κυβέρνησης δεν έχουν πια την αξία τους και κείνοι που θα όφειλαν να τους κάνουν σεβαστούς είναι οι πρώτοι που τους παραβιάζουν, τότε ξαναγυρίζουμε στον νόμο του λαού: Βοήθησε τον εαυτό σου για να σε βοηθήσει ο Θεός».[23] Ανέκαθεν ο δυνάστης υπόκειται σε μία και μόνην κύρωση: την κύρωση του εξαναγκασμού.[24] Σύμφωνα με τον Προυντόν «η ελευθερία είναι η μάνα και όχι η κόρη της τάξης».[25]
Η Αντίσταση των καταπιεσμένων στην καταπιεστική εξουσία δεν είναι κάτι που εμφανίζεται αποκλειστικά στον σύγχρονο, ανελεύθερο, εκμεταλλευτικό κόσμο του θανατηφόρου καπιταλισμού. Δεν περίμενε την Σύμβαση της Γενεύης του 1949 για να θεωρήσει την θέση της ως νομιμοποιημένη. Υπήρχε απ’ την στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποίησε την ανθρωπιά του και αποφάσισε πως αξίζει τον κόπο να την υπερασπίσει μ’ όλα τα μέσα που διέθετε. Αυτό μας διδάσκει ο Σοφοκλής με την Αντιγόνη του, εκείνο το διαχρονικό, πανανθρώπινο σάλπισμα Αντίστασης και εξέγερσης.
Στον καιρό του Ερρίκου Δ’ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1050-1106), ο Γερμανός μοναχός Μάνεγκολντ φον Λάουτενμπαχ (1040-1103, περίπου) πρότεινε τούτο το σημαδιακό: Ο βασιλιάς που έγινε τύραννος και έσπασε το συμβόλαιο με τον λαό «να κυνηγιέται σαν απατεώνας χοιροβοσκός» ή ακόμη έφερνε το παράδειγμα του Βρούτου.[26] Όταν ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσα και οι νομικοί του θέλησαν να επαναφέρουν τον ρωμαϊκό καισαρισμό, τότε διακήρυξε ο διάσημος σχολαστικός φιλόσοφος Ιωάννης του Σάλισμπερι (John of Salisbury, 1115-1180 περίπου) την πολιτική διδασκαλία του, κατά την οποία ο μονάρχης έπρεπε να είναι υπηρέτης της δικαιοσύνης (aequitatis servus) και υπουργός δημόσιας ωφέλειας (publicae utilitatis minister). Αν απομακρυνόταν από αυτόν τον ρόλο και έκανε κατάχρηση της εξουσίας που του εμπιστεύθηκαν, γινόταν τύραννος και ταυτόχρονα θανάσιμος εχθρός της κοινότητας. Το να φονευθεί δεν ήταν απλώς επιτρεπτό αλλά ιερή υποχρέωση.[27] Ένας Γάλλος πάστορας, ονόματι François Pigenat, αναφώνησε πως ο Θεός ομιλεί με την φωνή του λαού: «Vox populi, vox Dei».[28]
Ⅴ
Μετά την 7-10-2023 τα δελτία ειδήσεων της ελληνικής δημόσιας και εμπορικής τηλεόρασης έχουν μετατραπεί σε Γραφείο Τύπου και Ενημέρωσης των Ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων. Λειτουργούν ως ελληνόφωνα παραρτήματά του. Στην «καλύτερη» των περιπτώσεων είναι αμήχανα, ως προς την σύνταξη, και κατάφορτα από ανεντιμότητα, υποκρισία και αποσιωπήσεις. Στην χειρότερη, που είναι η συνηθέστερη, κραυγάζουν το ψέμα και όταν δεν επικαλύπτουν ανερυθρίαστα την αλήθεια, την μουρμουρίζουν ακατάληπτα! Κοντολογίς: ασκούν βία πάνω στις συνειδήσεις των τηλεθεατών. Επιτονίζουν τα δεινά των Ισραηλινών ομήρων και υποτονίζουν, όταν δεν εξαφανίζουν, τα πολλαπλάσια, φρικτότερα, διαρκέστερα, απεχθέστερα δεινά των Παλαιστινίων. Εμφανίζουν τους τελευταίους ως όντα με ταπεινά ένστικτα και ακατανόητο, τυφλό μίσος.
Το μίσος του παλαιστινιακού λαού και των μαχητών του δεν νοηματοδοτείται αυτοτελώς, ξεκομένο απ’ την πραγματικότητα της Ισραηλινής κοινωνίας και τις παραμέτρους της. Είναι το μίσος του καταπιεσμένου σκλάβου κατά του αυθάδη, θρασύ και απάνθρωπου κατακτητή του που τον καταπιέζει και τον βασανίζει εδώ και εβδομήντα πέντε χρόνια. Το να μισεί ο Παλαιστίνιος με λεπτολογική λύσσα την Ισραηλινή ιθύνουσα τάξη και τους ένοπλους και μη παρατρεχάμενούς της, δεν είναι μόνο ευεξήγητο αλλά και επιβαλλόμενο.
Αντιμετωπίζοντας επί εβδομήντα πέντε χρόνια την νοσηρή ευχαρίστηση των Ισραηλινών φονιάδων που δολοφονούν ατιμώρητα μικρά παιδάκια απλώς και μόνον επειδή είναι Παλαιστίνιοι, διψάει για εκδίκηση, είναι ολόκληρος μια κινούμενη πηγή εκδίκησης που υδροδοτείται απ’ τους χειμάρρους του μίσους του.[29]
Το μίσος, στην συγκεκριμένη περίπτωση, ευξευγενίζει τον άνθρωπο, τον προικίζει με θάρρος, υπομονή και ανθρωπιά, δεν τον απανθρωποποιεί. Απάνθρωπος είναι ο στόχος του μίσους και όχι ο φορέας τούτου. Τέτοιες οριακές καταστάσεις γνώρισε, για γενιές ολόκληρες, και ο Ελληνικός λαός κάτω απ’ την μακρόχρονη οθωμανική σκλαβιά. Στο πεζογράφημα του Στράτη Μυριβήλη «Ο Βασίλης ο Αρβανίτης» αναφέρεται πως όταν περνούσε στον δρόμο του μυτιληναίικου χωριού μια μουσουλμανική νεκρική πομπή: «Ακούγαμε τις πυκνές πατημασιές στο καλντερίμι. Η μητέρα σήκωνε το κεφάλι από το ράψιμο κι’ έλεγε της παρακόρης: Για δες, κόρη μ’, τί σαματάς είν’ αυτός στο δρόμο; Έσκυβε η κοπέλλα από το παράθυρο, τόκλεινε βιαστικά κι’ έλεγε: -Τίποτα δεν είναι θειά. Ένας σκύλος ψόφησε! Κι’ όλοι καταλαβαίναμε. Κάναμε τον σταυρό μας και λέγαμε μ’ ένα στόμα: Και στα ταίργια τ’, Χριστέ μ’».[30]
Το αποθησαυρισμένο μίσος του υπόδουλου Παλαιστίνιου δεν θα διαφέρει και πολύ από εκείνο των Ελλήνων υπόδουλων. Μόνον ένας ιδιοτελής κατακτητής -ή μίσθαρνος υπάλληλός του που καταρρυπαίνει τις τηλεοπτικές μας οθόνες – δεν το κατανοεί όχι λόγω αντιληπτικής βραδύτητας αλλά χάριν των ταξικών του συμφερόντων.
Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις μας τονίζουμε, εκ νέου, την εχθρότητά μας απέναντι στην κρατική τρομοκρατία του Ισραήλ η οποία αποτελεί και την μόνη γενεσιουργό αιτία της «τρομοκρατίας» των Παλαιστίνιων μαχητών. Ο Γκούσταβ Λαντάουερ λέει επί του προκειμένου. «…προσπαθώ να καταλάβω την ψυχολογία τους, και αν ήμουν δικηγόρος, θα τους υπερασπιζόμουν απέναντι στις οριοθετήσεις της αστικής «δικαιοσύνης». Τα καταληκτικά λόγια της αγόρευσής μου θα ήταν: αποποιηθείτε την αυταρχική βία και την προστασία των προνομίων και της νόμιμης αρπαγής, και δεν θα υπάρχουν πλέον ούτε παράνομοι ούτε εξεγερτική βία!…».[31]
Αυτό προσπαθήσαμε να δείξουμε και μεις μ’ αυτό το γραπτό μας.
Αλμωπία 5 – Ⅻ – 2023
Πέτρος Πέτκας
Υ.Γ. Στην μνήμη των παιδιών της Παλαιστίνης που δολοφονήθηκαν κατά χιλιάδες απ’ τους Ισραηλινούς φονιάδες. Σ’ αυτά τα αθώα πλάσματα «Των του κόσμου ηδονών άγευστα αναρπασθέντα…» αφιερώνονται αυτές οι γραμμές.
[1] Πρβλ. G.E.M. DE STE. CROIX, Ο ταξικός αγώνας στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Από την Αρχαϊκή Εποχή ως την Αραβική Κατάκτηση, σε μτφρ. Γιάννη Κρητικού, εκδόσεις Ράππα, Αθήνα, 1998, σελ. 641
[2] Βλ. Gilbert Murray, Αισχύλος, ο δημιουργός της τραγωδίας, σε μτφρ. Βασιλείου Γ. Μανδηλαρά, δεύτερη έκδοση διορθωμένη, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1993, σελ. 172
[3] Πρβλ. R. P. Winnington-Ingram, Σοφοκλής Ερμηνευτική προσέγγιση, σε μτφρ. Νικολάου Π. Πετρόπουλου, Χρίστου Π. Φαράκλα, δεύτερη έκδοση, Ινστιτούτο του βιβλίου, Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2016, σελ. 269
[4] Βλ. Michael Löwy, Λύτρωση και Ουτοπία, σε μτφρ. Θανάση Παπαδόπουλου, εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα, 2002, σελ. 85, 86, 98
[5] Βλ. ό.π. σελ. 104-106
[6] Βλ. ό.π. σελ. 217, 242
[7] Βλ. ό.π. σελ. 355, 356
[8] Βλ. Mark Mazower, Όσα δεν είπες, σε μτφρ. Παλμύρας Ισμυρίδου, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2017, σελ. 308
[9] Βλ. το αποκαλυπτικό βιβλίο του Εβραιοαμερικάνου Norman Finkelstein, Η βιομηχανία του Ολοκαυτώματος. Σκέψεις σχετικά με την εκμετάλλευση της εβραϊκής οδύνης, σε μτφρ. Γιάννη Κολοβού, Αχιλλέα Καλαμάρα, με πρόλογο του Γιώργου Μαργαρίτη, εκδόσεις του εικοστού πρώτου, Αθήνα, 2001, σελ. 75, 77, 18
[10] Παρατιθ. Ό.π. σελ. 93
[11] Βλ. ό.π. σελ. 42 και 226 όπου παρατίθεται
[12] Για την διαβόητη «Εβραϊκή Αστυνομία» και τον ολέθριο ρόλο της στην μαζική εξόντωση των ομοφύλων τους (Εβραίων) βλ. Χάννα Άρεντ, Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, σε μτφρ. Βασίλη Τομανά, εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2009, σελ. 95, 96, 97, 98, 99, 101, 102, 136, 221. Επίσης, το ενδιαφέρον βιβλίο της K. E. Fleming, Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, σε μτφρ. Νίκου Γάσπαρη, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 2009, σελ. 340, 350 όπου η ακραία εξοργιστική περίπτωση του αρχηγού της «Εβραϊκής Αστυνομίας» Θεσσαλονίκης Βιτάλ Χασόν. Λεπτομέρεια: και οι δύο προαναφερθείσες συγγραφείς είναι Εβραίες.
[13] Βλ. Ernst Cassirer, Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού, σε μτφρ. της Αννέτε Φωσβίνκελ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2013, σελ. 45, 142
[14] Βλ. Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, Μίλενα από την Πράγα, σε μτφρ. Τούλας Σιετή, εκδόσεις Κίχλη και τα Πράγματα, Αθήνα, 2015, σελ. 248
[15] Βλ. M. I. Finley, Οικονομία και Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα, τόμος δεύτερος, σε μτφρ. Μίνας Καρδαμίτσα, γ’ έκδοση, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2008, σελ. 31
[16] Βλ. Albin Lesky, Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων, τόμος Β’, (Ο Ευριπίδης και το τέλος του είδους) σε μτφρ. Νίκου Χ. Χουρμουζιάδη, Πέμπτη ανατύπωση, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2010, σελ. 114, 115, 144
[17] Βλ. το πολύτιμο και αποκαλυπτικό, Βέρα Φίγκνερ, Όταν σταμάτησε το ρολόι της ζωής, είκοσι χρόνια στα κάτεργα, σε μτφρ. Γιάννη Κέλογλου, εκδόσεις Υπερσιβηρικός, Αθήνα, Ιούνιος 2018, σελ. 39
[18] Βλ. Albin Lesky, Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων, σε μτφρ. Νίκου Χ. Χουρμουζιάδη, τόμος Α’, έκτη ανατύπωση, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2010, σελ. 339, 340
[19] Βλ. R.P. Winnington-Ingram, ό.π. σελ. 31, 46
[20] Βλ. Έμμα Γκόλντμαν, Ζώντας τη ζωή μου, πρώτος τόμος, σε μτφρ. Ροζίνας Μπέρκνερ – μεταφρ. απ’ τα γερμανικά Κατερίνας Καούκη – εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος, Αθήνα, 2019, σελ. 281, 447, 337, 462, όπου ανάλογες περιπτώσεις
[21] Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1931 σε μετάφραση του Σπύρ. Π. Μανούσου – στην επικρατούσα καθαρεύουσα της εποχής εκείνης -. Σώζεται ένα και μοναδικό αντίτυπο εκείνης της έκδοσης στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ.
[22] Βλ. Πέτρος Πέτκας, Ενίοτε το να σωπαίνεις, είναι σαν να ψεύδεσαι! Ουτοπία, τεύχος 102, Γενάρης-Φλεβάρης 2013, σελ. 181-191, Παρέμβαση, τεύχος 166-167, 2013, σελ. 75-83 και ήδη στο Πέτρος Πέτκας, Ανεπίκαιροι στοχασμοί, εκδόσεις Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβρης 2023, σελ. 71-82 και ιδία σελ. 75 και 79.
[23] Βλ. Ινιάτσιο Σιλόνε, Φονταμάρα, σε μτφρ. Δημ. ΜΠΟΥΑ, Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα, 1976, σελ. 168.
[24] Βλ. G.E.M. DE STE. CROIX, ό.π., σελ. 486.
[25] Βλ. Γκούσταβ Λαντάουερ, Η Επανάσταση, σε μτφρ. Γιάννη Μαλλούχου, εκδόσεις Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη, Δεκέμβρης 2020, σελ. 56, όπου και παρατίθεται επιδοκιμαστικώς.
[26] Βλ. Γκούσταβ Λαντάουερ, ό.π. σελ. 72.
[27] Βλ. ό.π. σελ. 73.
[28] Βλ. ό.π., σελ. 79.
[29] Το πάθος για αντιπληρωμή, για ανταπόδοση, για εκδίκηση, συνηθέστατα είναι τυφλό τόσο σε υπολογισμούς χρησιμότητας, όσο και σε κάθε άλλο λογικό στοχασμό. Η ανταπόδοση, η εκδίκηση είναι, συνηθέστατα, εντελώς ανεξάρτητη από την σκέψη οποιασδήποτε επανόρθωσης. Η μεγαλοφυΐα του Ευριπίδη και του έργου του μας δείχνει πως όταν η εκδίκηση γίνεται εξ αρχής αποδεκτή ως δίκαιη, τότε, ο καθορισμός δίκαιης αντιστοιχίας καθίσταται στην πράξη υπερβολικά ελαστικός και πλασματικός. Σε όλες τις εποχές η ανταπόδοση (talio) αποτελεί την καθιερωμένη δικαιολογία για πράξεις και πολιτικές γενοκτονίας. Βλέπε την τωρινή γενοκτονία των Παλαιστινίων εκ μέρους των Ισραηλινών κατακτητών με πρόφαση την επιδιωκόμενη τιμωρία της «Χαμάς». (βλ. αναλυτικά-λεπτομερώς στο Πέτρος Πέτκας, Lex talionis. Νόμος της ανταπόδοσης και ταξική αγριότητα – όταν έγκλημα είναι η τιμωρία του εγκλήματος – Ουτοπία, τεύχος 138, Οκτ, Νοέ, Δεκ. 2021, σελ. 169-177 και ήδη στο Πέτρος Πέτκας , Ανεπίκαιροι στοχασμοί, εκδόσεις Πανοπτικόν, Σεπτέμβρης 2023, σελ. 469-478 όπου και περαιτέρω βιβλιογραφικές παραπομπές.
[30] Βλ. Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, 1810-1821, τόμος Γ2, έβδομη έκδοση, εκδόσεις Πιρόγα, Αθήνα, χ.χ.ε, σελ. 103-104 όπου και παρατίθεται.
[31] Βλ. Γκούσταβ Λαντάουερ, Η κοινότητα ενάντια στο κράτος σε μτφρ. Γιώργου Περτσά, Πωλ Μανιάτη, εκδόσεις Πανοπτικόν, Θεσσαλονίκη, Γενάρης 2019, σελ. 32.
