Οι Αναρχικοί, ο Ισπανικός Εμφύλιος και η αποτυχία επέκτασης του στο Μαρόκο
(2ο Μέρος)
Άρθρο του Danny Evans στην σελίδα Freedom News, το 1ο μέρος ΕΔΩ
“Πολλά έχουν γραφτεί για τους Μαυριτανούς σε διάφορα τμήματα του Τύπου της Αριστεράς σε αυτήν και σε διάφορες άλλες χώρες. Έχουν ονομαστεί «σκουπίδια της γης», «μαύρος συρφετός», «μισθοφόροι» και άλλα παρόμοια […] Δεν πρέπει να κατηγορηθούν οι πολιτικά συντηρητικοί Μαυριτανοί που χρησιμοποιήθηκαν από τις δυνάμεις της αντίδρασης κατά των Ισπανών εργατών και αγροτών, αλλά οι ηγέτες του Λαϊκού Μετώπου, οι οποίοι, προσπαθώντας να συνεχίσουν την πολιτική του Ισπανικού Ιμπεριαλισμού, επέτρεψαν στον Φράνκο να εκμεταλλευτεί τους ντόπιους στην υπηρεσία του Φασισμού“
George Padmore, «Why Moors Help Franco», 1938
Σε ένα μέρος αυτού του άρθρου, παρουσίασα μια περίληψη της υποδοχής του García Oliver σε μαροκινούς εθνικιστές στη Βαρκελώνη και τις προσπάθειές του να συνάψει συμφωνία που θα προέβλεπε μια εξέγερση στα μετόπισθεν του Φράνκο, σε αντάλλαγμα για μια διακήρυξη ανεξαρτησίας για το Ισπανοκρατούμενο Μαρόκο. Κατά τη διάρκεια αυτών των εβδομάδων, στα τέλη Αυγούστου και στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1936, η εφημερίδα της CNT στην Καταλονία, Solidaridad Obrera (Εργατική Αλληλεγγύη), παρείχε διαβεβαιώσεις για την αξιοπιστία της οργάνωσης επάνω στο θέμα. Στις 28 Αυγούστου, το οπισθόφυλλο της εφιστούσε την προσοχή στη «βασιλεία του τρόμου» που είχαν εγκαθιδρύσει οι φασίστες στο Μαρόκο, και σε ένα άρθρο σχετικά με το «δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση», έκανε έκκληση «για την ανεξαρτησία του Riff». Αυτό ακολουθήθηκε στις 30 Αυγούστου από τον αισιόδοξο κεντρικό τίτλο: «Οι κάτοικοι του Riff, κατανοώντας το απελευθερωτικό κίνημα στην Ισπανία και την πραγματική του σημασία για την αυτοδιάθεση των λαών, προετοιμάζουν μια ένοπλη εξέγερση για να αποτελειώσουν τους φασίστες στο Μαρόκο». Την 1η Σεπτεμβρίου η εφημερίδα περιείχε την κατά λέξη καταγραφή μιας ομιλίας που δόθηκε στο Παρίσι από τον Pierre Besnard (ηγέτη της IWA-Διεθνής Ομοσπονδία Εργαζομένων) στην οποία προέτρεπε τη γαλλική εργατική τάξη «να μην επιτρέψει στους εργαζόμενους του Riff να αναγκαστούν να σκοτώσουν τους Iσπανούς εργαζόμενους αδελφούς τους. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι οι εργαζόμενοι του Riff κακοποιούνται, υπόκεινται σε εκμετάλλευση και διώκονται καθημερινά από τους δημίους τους σύμφωνα με τις εντολές του Φράνκο ».
Ωστόσο, δεν είχαν λάβει όλοι το μήνυμα. Σε μια ομιλία που μεταδόθηκε στο Radio Madrid και δημοσιεύθηκε στη Solidaridad Obrera, η Federica Montseny, μιλώντας στο όνομα τόσο της Περιφερειακής Επιτροπής της CNT όσο και της Επιτροπής Χερσονήσου της FAI, επέστησε την προσοχή στην «έλλειψη ισπανικού συναισθήματος» στην πλευρά του στρατιωτικού πραξικοπήματος: «αν ήταν Ισπανοί, αν ήταν πατριώτες, δεν θα είχαν εξαπολύσει τους… Μαυριτανούς στην Ισπανία, επιβάλλοντας στην Ισπανία τον φασιστικό τους πολιτισμό, όχι ως έναν χριστιανικό πολιτισμό αλλά ως έναν μαυριτανικό πολιτισμό». Η Montseny ήταν κομμάτι μιας τάσης ανάμεσα σε κάποιους μορφωμένους αναρχικούς, των οποίων η αποθέωση της «επιστήμης» συνεπαγόταν μια αποδοχή του ρατσισμού. Οι γονείς της κάποτε ισχυρίστηκαν ότι το να αμφιβάλει κανείς σχετικά με την ύπαρξη ανώτερων φυλών, με βάση το «σχήμα του εγκεφάλου», ισοδυναμούσε με την άρνηση της Δαρβινικής «φυσικής επιλογής». Η ανάγνωση της Montseny για τον εμφύλιο πόλεμο με πολιτισμικούς όρους θα κυριαρχούσε κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και η διάκριση εναντίων των μαροκινών στρατευμάτων που αγωνίζονταν για τους εθνικιστές – που αναφέρονται ως «Μαυριτανοί» – ήταν συχνό φαινόμενο (βλέπε το κεφάλαιο του Martin Baxmeyer στο Reassessing the Transnational Turn: Κλίμακες Ανάλυσης στις Αναρχικές και Συνδικαλιστικές Μελέτες, επιμέλεια των Constance Bantman και Bert Altena [PM Press]).
Ούτε και θα πρέπει τέτοιες περιπτώσεις ρατσισμού να διαγραφούν ως απλές λεκτικές υπερβολές, αναπόφευκτες στον πόλεμο. Πρόσφατη έρευνα του Ali Al Tuma δείχνει ότι ο ρατσισμός που προερχόταν από τα μετόπισθεν μεταφραζόταν σε βίαιη κοινωνική διάκριση στο μέτωπο, όταν συλλαμβάνονταν μαροκινοί στρατιώτες. Αυτό, με τη σειρά του, ήταν ένα αντικίνητρο για τους Μαροκινούς, είτε για να αλλάξουν στρατόπεδο, είτε για να παραδοθούν. Βρήκα μόνο μία περίπτωση διαμαρτυρίας ενάντια στην διάκριση κατά των μαροκινών στρατευμάτων στη Ρεπουμπλικανική προπαγάνδα (που δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχουν περισσότερα παραδείγματα). Ως απάντηση σε αφίσες υπέρ της κατάταξης στη Ρεπουμπλικανική ζώνη, που προέτρεπαν τους άνδρες στη Μαδρίτη να καταταγούν για να αποτρέψουν την «λεηλασία των γυναικών τους από τους Μαυριτανούς», η γυναικεία αναρχική ομάδα Mujeres Libres εξέφρασε την ακόλουθη έκκληση: «Σύντροφε, αδελφέ: μην πάρεις μέρος στον αγώνα υπό τον φόβο των Μαυριτανών, τον όλεθρο των χριστιανών γυναικών… δεν χρειάζεσαι την ενθάρρυνση των οπορτουνιστών που, για να κερδίσουν μια νίκη – σχεδόν πάντα για το κόμμα τους – καταφεύγουν στις πιο ποταπές μεθόδους υποκίνησης… Παλεύεις για τον εαυτό σου. Μέσα από τη βαθύτερη πεποίθησή σου και όχι λόγω των γελοίων απειλών, μεγαλύτερης ή μικρότερης ακρίβειας και τρόμου, για την ταπείνωση της γυναίκας σου, η οποία, εκτός των άλλων, μοιράζεται το ιδανικό σου και ξέρει πώς να υπερασπιστεί τόσο αυτό, όσο και τον εαυτό της».
Μέχρι το τέλος του 1936, όταν και δημοσιεύτηκε αυτή η δήλωση, τέτοιες αξιακές θέσεις δεν ήταν πιθανό να αναπαραχθούν από τις επίσημες εφημερίδες της CNT. Πριν από την είσοδο της οργάνωσης στην κεντρική Ρεπουμπλικανική κυβέρνηση το Νοέμβριο, με την Montseny και τον García Oliver να αναλάβουν υπουργικούς ρόλους, το εκδοτικό συμβούλιο της Solidaridad Obrera είχε εκκαθαριστεί. Ένα μέλος της ομάδας που αντικατέστησε παλιότερα μέλη ήταν ο Salvador Cánovas Cervantes, ένας αμφιβόλου ποιότητος χαρακτήρας, που θεωρούσε τον αναρχισμό ως «φυλετικό», αυτόχθονο ισπανικό κίνημα. Ένας άλλος ήταν ο Jacinto Toryho, ο οποίος τον Ιανουάριο του 1937 παρουσίασε μια ομιλία του βετεράνου γεωγράφου Gonzalo de Reparaz, η οποία στη συνέχεια δημοσιεύθηκε από το τμήμα προπαγάνδας της CNT-FAI με τον τίτλο «Τι θα μπορούσε να κάνει η Ισπανία στο Μαρόκο και τι έχει κάνει». Αυτό το περίεργο φυλλάδιο θρηνούσε για την χαμένη ευκαιρία της Ισπανικής Αποικιοκρατίας, η οποία, αν είχε υπάρξει πιο διαφωτισμένη στο Μαρόκο, θα μπορούσε να έχει μετατρέψει το προτεκτοράτο σε «λίκνο μιας νέας ισπανικής αυτοκρατορίας».
Αξίζει να εξεταστεί εάν η επέκταση ενός τέτοιου πολιτισμικοκεντρικού τρόπου σκέψης στο αναρχικό κίνημα, και ιδιαίτερα μεταξύ ορισμένων από εκείνους που βρίσκονταν σε θέσεις επιρροής, μπορεί να στάθηκε εμπόδιο για μια πιο συνεκτική προσέγγιση στο Μαρόκο κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αλλά ακόμη και αν αγνοήσουμε τέτοια παραδείγματα ως θλιβερές ανωμαλίες, η εναλλακτική αντίληψη για τους Μαροκινούς ως συμμάχους, που άνθισε εν συντομία όταν τέθηκε από τον Γκαρσία Όλιβερ, ήταν επίσης περιορισμένη. Καταρχήν, υπέθετε την ύπαρξη της ταύτισης συμφερόντων και σκοπών μεταξύ των αυτοδιορισμένων εκπροσώπων του μαροκινού έθνους, στην Επιτροπή Δράσης του Μαρόκου και των ιθαγενικών φυλών του Riff, που είχαν αντισταθεί δυναμικά στις εισβολές στην επικράτειά τους τις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Αυτό δεν αποτελούσε πραγματικότητα, όπως κατέστησε σαφές η ιστορικός Maria Rosa de Madariaga. Ο Γκαρσία Όλιβερ, που θυμόταν τη συνάντησή του με την ευγενή και πολύγλωσση Επιτροπή Δράσης του Μαρόκου, απογοητεύτηκε που αυτή δεν ήταν το είδος των λαμπρών και φανατικών εθνικιστών που περίμενε να συναντήσει. Αργότερα αποκάλυψε σε μια επιστολή προς τον Abel Paz, ότι η αποτυχία ολόκληρου του σχεδίου δεν είχε τόση σχέση με τους αναρχικούς ή τους Ρεπουμπλικάνους, όση με το γεγονός ότι «οι Άραβες και οι Μαροκινοί βρίσκονταν ακόμη εν μέσω ενός κοσμικού ονείρου, από το οποίο θα τους ξυπνούσαν μόνο οι Εβραίοι, με τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ». Αυτό μπορούμε να το αναγνώσουμε ως μια ακόμη πτυχή της “εξωτικοποίησης” των Μαροκινών, η οποία είχε υπηρετήσει άλλους τομείς της CNT ως δικαιολόγηση της πατερναλιστικής αποικιοκρατίας και της ρατσιστικής προπαγάνδας, ή ως ένα παρήγορο αντι-αφήγημα, που σχεδιάστηκε για να μετατοπίσει την ευθύνη για την ήττα. Πολύ πιθανό να ήταν και τα δύο.
Ο ρόλος του Μαρόκου στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο είναι ένα στοιχείο της μακροχρόνιας τάσης να επανεξετάζουμε τον πόλεμο και να θέτουμε μη αντικειμενικά αντεπιχειρήματα που οδηγούν σε ένα παρήγορο παράλληλο σύμπαν, στο οποίο έχασε ο φασισμός. Η συνεργασία με το Ρεπουμπλικανικό κράτος είναι ένα άλλο τέτοιο στοιχείο. Το τελευταίο περιόρισε την αυτονομία του ισπανικού αναρχισμού και εμπόδισε το κίνημα στο σύνολό του να ενεργήσει σύμφωνα με τις αρχές του. Μια διακήρυξη ανεξαρτησίας για το Ισπανικό Μαρόκο και οι απρόβλεπτες συνέπειές της, είναι ένα φανταστικό σενάριο, που μπορεί να είχε προέλθει από μια εναλλακτική πορεία. Αυτό είναι μεν πιθανό, αλλά η στενότερη εξέταση της ιστορίας δεν παρέχει παρηγορητικές εγγυήσεις. Η συνεργασία (με το Ρεπουμπλικανικό κράτος) ενθάρρυνε και δημιούργησε ηγεμονικές τάσεις που υπήρχαν ήδη στο κίνημα: Το σημαντικότερο σημείο σε αυτό το άρθρο είναι η κατανόηση ενός πολιτισμού που κουβαλούσε εθνικιστικά και ρατσιστικά κατάλοιπα. Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο και πιο επιτυχημένο αναρχικό κίνημα στην ιστορία δεν μπόρεσε να ξεπεράσει εντελώς αυτά τα εμπόδια προς τον ελευθεριακό κομμουνισμό, ίσως να μην εκπλήσσει, δεδομένης της διεθνούς απομόνωσης του κινήματος και της κυριαρχίας της ρατσιστικής «κοινής λογικής» της περιόδου. Και ενώ η ευκολία με την οποία οι αναρχικοί κατάφεραν να καταφύγουν στη δική τους παράδοση για να δικαιολογήσουν τις εθνικιστικές θέσεις είναι ενοχλητική, ο διεθνισμός που προωθήθηκε από τις σελίδες της Solidaridad Obrera το καλοκαίρι του 1936 και διατυπώθηκε παράλληλα με έναν διασυνδεδεμένο αντι-σεξισμό και αντι-ρατσισμό από τις Mujeres Libres, μας παρέχουν τους πόρους που μπορούν να μας βοηθήσουν να προφυλαχτούμε από τον εφησυχασμό επάνω σε αυτά τα ζητήματα σήμερα.
