Οι Αναρχικοί, ο Ισπανικός Εμφύλιος και η αποτυχία επέκτασης του στο Μαρόκο (1ο Μέρος)
Άρθρο του Danny Evans στην σελίδα Freedom News
Με προσέγγισε ο Jeff Stein για να γράψω μια σύνοψη του βιβλίου του Abel Paz, La cuestión de Marruecos y la República española (Το ζήτημα του Μαρόκου και η Ισπανική Δημοκρατία), ώστε οι αναγνώστες της αγγλικής γλώσσας να ενημερωθούν για την ισπανική αναρχική προσέγγιση στο Μαρόκο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Jess που με ώθησε να γράψω ο,τι ακολουθεί, αν και δεν πρέπει να θεωρηθεί υπεύθυνος για το περιεχόμενο ή τα συμπεράσματά του άρθρου.
“Ένας ήπιος πόλεμος είναι ένας μακροχρόνιος πόλεμος και επομένως το χειρότερο είδος πολέμου. Ας τον σταματήσουμε, και ας τον σταματήσουμε αποτελεσματικά […] Ας τον σταματήσουμε στο έδαφος από το οποίο προήλθε, και μεταξύ των προδοτών και των ανταρτών που προκάλεσαν τον πόλεμο. Αυτό μπορεί να γίνει άμεσα, «μεταφέροντας τον πόλεμο στην Αφρική». “
Frederick Douglass, «How to End the War», 1861
Το ερώτημα γιατί η επανάσταση που συνόδευσε τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο δεν είχε ως αποτέλεσμα την ανεξαρτησία για το ισπανικό προτεκτοράτο στο Μαρόκο, έχει από καιρό απασχολήσει τους υποστηρικτές της. Ο αντάρτικος πόλεμος στο κέντρο της περιοχής (το Rif) πλήγωνε τις ισπανικές αρχές από το 1909 και καταστάλθηκε μόνο το 1927, μετά από κοινές στρατιωτικές επιχειρήσεις από τους Γάλλους και τους Ισπανούς, που συμπεριέλαβαν την αδιάκριτη χρήση χημικών όπλων και τη σύλληψη του διάσημου ηγέτη Abd el Krim. Η στρατιωτική συνωμοσία εναντίον της Ισπανικής Δεύτερης Δημοκρατίας επωάστηκε σε αυτό το βάναυσο αποικιακό περιβάλλον και τα μαροκινά στρατεύματα που αποτελούσαν τον λεγόμενο Στρατό της Αφρικής ήταν καθοριστικής σημασίας για την πολεμική προσπάθεια των συνωμοτών, όταν η απόπειρα πραξικοπήματος τους σταμάτησε τον Ιούλιο του 1936. Αλλά τότε γιατί δεν έγινε προσπάθεια να αποκοπεί η ζωτική βάση της συνωμοσίας, υποκινώντας μια αναζωπύρωση των μαχών στα Φρανκικά μετόπισθεν; Και πιο συγκεκριμένα, γιατί το αναρχικό κίνημα, μέσω του πανίσχυρου συνδικάτου της CNT, δεν προώθησε αυτό το ζήτημα κατά τους μήνες της μεγαλύτερης επιρροής του;
O Daniel Guerrin έθεσε αυτήν την ερώτηση στον Ντιέγκο Κάματσο, αναρχικό βετεράνο του παράνομου αγώνα ενάντια στον Φράνκο και ιστορικού του ισπανικού αναρχισμού (με το προσωνύμιο Abel Paz) το 1969. Η ερώτηση οδήγησε σε μια δεκαετή αναζήτηση πληροφοριών και τεκμηρίωσης, τα αποτελέσματα της οποίας τελικά δημοσιεύθηκαν στο βιβλίο “La cuestión de Marruecos y la República española (Το ζήτημα του Μαρόκου και η Ισπανική Δημοκρατία)-(Μαδρίτη: 2000)”. Το βιβλίο αποτελεί ένα συγκλονιστικό ανάγνωσμα – η αφήγηση του Paz συνδυάζεται με την κατά λέξη αντιγραφή των πηγών του ντοκιμαντέρ και των μαρτυριών- αλλά τελικά παρέχει μια μερική μόνο απάντηση στην ερώτηση του Guerin. Σε αυτό το άρθρο που αποτελείται από δυο μέρη, θα συνοψίσω πρώτα τα ευρήματα του Paz, προτού αναδείξω ορισμένες από τις αντιφάσεις της αναρχικής προσέγγισης του «Μαροκινού ζητήματος».
Το βιβλίο του Paz περιέχει μια αφιέρωση στον βασικό πρωταγωνιστή του του, Juan García Oliver, τον βετεράνο αναρχικό «άνθρωπο της δράσης», που έπαιξε βασικό ρόλο στο συντονισμό της νικηφόρας απάντησης της CNT στην απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος στη Βαρκελώνη τον Ιούλιο του 1936. Ως τον επόμενο μήνα, ο García Oliver είχε γίνει η κυρίαρχη προσωπικότητα στην Κεντρική Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών (Comitè Central de Milícies Antifeixistes de Catalunya, CCMA), ένα ad-hoc σώμα στο οποίο συμμετείχε η CNT μαζί με αντιφασιστικά και σοσιαλιστικά κόμματα στην Καταλονία. Σύμφωνα με την δική του άποψη, το ζήτημα του Μαρόκου απασχολούσε από καιρό τον Garcia Oliver και αντιλήφθηκε ότι μια εξέγερση στο ισπανικό προτεκτοράτο ήταν το κλειδί για την επιτυχία της επανάστασης. Τον Αύγουστο του 1936 ήρθε σε επαφή με έναν παλιό σύντροφό του, τον José Margelí, τον οποίο είχε συναντήσει πριν από δύο μήνες μαζί με έναν Αιγύπτιο δάσκαλο, τον Marcelo Argila. Ο García Oliver ρώτησε τον Margelí σχετικά με τον Argila, τον οποίο, σύμφωνα με τα δικά του λόγια «υποθέτω πως, όντας Αιγύπτιος, πρέπει να έχει σχέσεις με τον αραβικό κόσμο», κάτι που αποδείχθηκε πραγματικό. Καλώντας τόσο τον Margelí όσο και την Argila στο γραφείο του, ο García Oliver τους ανέθεσε τη μυστική αποστολή να αναχωρήσουν για τη Γενεύη, ώστε να επικοινωνήσουν με μαροκινούς εθνικιστές. Μια εβδομάδα αργότερα, οι δύο άνδρες επέστρεψαν μαζί με τους εκπροσώπους της νεοσύστατης Μαροκινής Επιτροπής Δράσης, οι οποίοι, μετά από ανταλλαγή εντυπώσεων, μετέφεραν τις προτάσεις του García Oliver στα μέλη της επιτροπής τους. Αυτές οι προτάσεις συνίσταντο σε μια δήλωση ανεξαρτησίας του Μαρόκου και στην παροχή όπλων και χρημάτων, σε αντάλλαγμα για μια εξέγερση στο ισπανικό προτεκτοράτο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, μια αντιπροσωπεία έφτασε στη Βαρκελώνη με εντολή να ξεκινήσει σοβαρές και ειλικρινείς διαπραγματεύσεις.
Ο García Oliver κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξασφαλίσει την άνεση και το σεβασμό στην μεταχείριση της Επιτροπής, η οποία ανέφερε τις ευνοϊκές εντυπώσεις της για τον αναρχικό: «Ο García Oliver επέδειξε πλήρη συμφωνία μαζί μας. Ακόμη και όταν συζητήθηκε η ανεξαρτησία της ζώνης του Rif, δεν υπήρχε καμία διαφωνία». Η επιτροπή είχε υπόψιν της ένα διαφορετικό εμπόδιο, ωστόσο, ότι η CCMA στην Καταλονία δεν μπορούσε να αποκηρύξει μονομερώς τις ισπανικές αξιώσεις για το προτεκτοράτο. Μια τέτοια απόφαση θα έπρεπε να παρθεί από την κυβέρνηση της Δημοκρατίας, η οποία στις αρχές Σεπτεμβρίου τέθηκε υπό την πρωθυπουργία του Σοσιαλιστή Francisco Largo Caballero. Ακόμα και σε αυτό το ζήτημα, ωστόσο, ο Γκαρσία Όλιβερ ήταν καθησυχαστικός: «Μας είπε επιπλέον ότι, ακόμη κι αν η κεντρική κυβέρνηση επιδείξει κακή βούληση, τότε θα πάει ο ίδιος και θα την αναγκάσει να υπογράψει μια συνθήκη, απειλώντας την με την απόσυρση των καταλανικών πολιτοφυλακών από το μέτωπο της Μαδρίτης»
Στις 20 Σεπτεμβρίου, οι οργανώσεις που αποτελούσαν την Κεντρική Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών στην Καταλονία και η Μαροκινή Επιτροπή Δράσης υπέγραψαν ένα σύμφωνο που εγγυούτο την αυτονομία του ισπανικού προτεκτοράτου, τη στρατιωτική εκκένωση της ζώνης και τη δήμευση των πόρων του στρατού των στασιαστών. Ένα αντίγραφο πάρθηκε για παρουσίαση στη Ρεπουμπλικανική κυβέρνηση στη Μαδρίτη από τέσσερις εκπροσώπους της CCMA, μεταξύ των οποίων ο García Oliver. Εκεί τους υποδέχθηκε ο Largo Caballero, ο οποίος φαινόταν ενοχλημένος που το καταλανικό σώμα είχε ενεργήσει από μόνο του. Είτε επρόκειτο για μια μπλόφα, ώστε να συγκαλύψουν ευρύτερες γεωπολιτικές ανησυχίες, είτε όχι, (το βιβλίο του Paz δείχνει ότι η γαλλική κυβέρνηση είχε ήδη εκδηλώσει την αντίθεσή της σε οποιαδήποτε κίνηση προς την ανεξαρτησία του Μαρόκου), καμιά ελπίδα δεν δόθηκε στην αντιπροσωπεία.
Και εκεί το θέμα έφτασε σε αποκλιμάκωση. Ο Γκαρσία Όλιβερ δεν φάνηκε να ικανοποίησε την υπόσχεσή του να απειλήσει την κεντρική κυβέρνηση και η είσοδος της CNT στη Δημοκρατική κυβέρνηση το Νοέμβριο δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Σύμφωνα με κατά λέξη δημοσιεύματα στο βιβλίο του Paz, ο μεγαλύτερος αντίκτυπος των διαπραγματεύσεων φαίνεται να συνέβη στο Ισπανικό Μαρόκο, όπου ο Φράνκο πείστηκε για την ανάγκη να παραχωρηθούν ορισμένες βασικές ελευθερίες στον ιθαγενή πληθυσμό, όπως η άδεια έκδοσης εφημερίδας στην αραβική γλώσσα. Μια πρακτική που προφανώς απαγορευόταν στη γαλλική ζώνη της χώρας.
Ο Paz περιλαμβάνει στο παραρτήματα του βιβλίου του αναφορές από το 1938 που καταδεικνύουν τη συνεχή παρακολούθηση της κατάστασης στο προτεκτοράτο από την CNT, και ακόμη, μια πρόταση για συντονισμένη δράση. Στην πραγματικότητα, ένα πρόσφατα δημοσιευμένο βιβλίο του Ali Al Tuma (Guns, Culture and Moors: Racial Perceptions, Cultural Impact and the Moroccan Participation in the Spanish Civil War) υποδηλώνει ότι υπήρξε συμμετοχή της CNT σε μια αποτυχημένη επιδρομή πενήντα ένοπλων ανδρών στο Ισπανικό Μαρόκο, που είχε ως σκοπό να προκαλέσει διεθνή κρίση την εποχή της Συμφωνίας του Μονάχου, η οποία όμως αποκαλύφθηκε και συντρίφθηκε στην Ταγγέρη την τελευταία στιγμή. Ωστόσο, μετά από δεκαετίες έρευνας, το αρχικό ερώτημα του Guerin διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αρχική του ισχύ. Το βιβλίο του Paz καταδεικνύει τις προσπάθειες και την πρωτοβουλία ενός αναρχικού, του Juan García Oliver, για τη δημιουργία επαφών με τους Μαροκινούς. Αυτή η επαφή δημιουργήθηκε μέσω μιας τυχαίας συνάντησης, και όχι μέσω μιας κάποιας οργανωτικής προσπάθειας εκ μέρους της CNT (υπάρχει μια εναλλακτική εξήγηση για την αρχική επαφή, την οποία ο Paz θεωρεί λιγότερο πιθανή, και συμπεριλαμβάνει την συμμετοχή Τροτσκιστών στη Βόρεια Αφρική). Αναφέρεται και μια άλλη αναρχική πρωτοβουλία: Αυτή που προτάθηκε από τον γραμματέα της Διεθνούς Ένωσης Εργαζομένων (IWA), Pierre Besnard, ενώ οι διαπραγματεύσεις με την Μαροκινή Επιτροπή Δράσης ήταν σε εξέλιξη. Το σχέδιο του Besnard συνίστατο στην απελευθέρωση του Abd El Krim από την αιχμαλωσία του στο γαλλικό νησί Reunion. Αυτό το σχέδιο προφανώς αντιμετωπίστηκε ευνοϊκά από τους κορυφαίους αναρχικούς Buenaventura Durruti και Diego Abad de Santillán, αν και ο García Oliver ήταν λιγότερο σίγουρος για την δυνατότητα πραγμάτωσής του. Σε κάθε περίπτωση, οι προτάσεις του Besnard, όπως και αυτές που συμφωνήθηκαν με την Μαροκινή Επιτροπή Δράσης, βασίζονταν σε μια διακήρυξη ανεξαρτησίας για το Ισπανικό Μαρόκο. Ο Besnard στάλθηκε για να συναντήσει τον Largo Caballero με τις ευλογίες της Καταλανικής CNT, αλλά αγνοήθηκε εντελώς.
Στο βαθμό που η CNT δεσμευόταν να συνεργαστεί με τους αντιφασιστικούς συμμάχους της, ίσως είναι αλήθεια ότι δεν μπορούσε, ενεργώντας καλή τη πίστη, να επιχειρήσει να ξεκινήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα σε σχέση με το Μαρόκο, χωρίς πρώτα να τους συμβουλευτεί. Όπως και με άλλα αντιπαραδείγματα της αναρχικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφύλιου πολέμου, είναι πιθανό, αν και υποθετικό, πως το να προχωρήσει με τα όποια επαναστατικά μέτρα και πόρους η ίδια διέθετε εκείνη τη στιγμή και κάνει τις όποιες ερωτήσεις αργότερα, μπορεί να είχε αποδειχτεί μια πιο καρποφόρα πολιτική. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Μαρόκο, ωστόσο, πρέπει επίσης να εξεταστεί η πιθανότητα τoυ να συγκρατήθηκε το αναρχικό κίνημα εξαιτίας εσωτερικών ελλείψεων και αντιφάσεων, και αυτό θα αποτελέσει το θέμα του δεύτερου μέρους.
