Κιμούληδες: η ψυχολογικοποίηση της πολιτικής εξουσίας των αφεντικών, του classreverb
Το θέατρο εκ των πραγμάτων είναι πληθυντικού αριθμού. Ένας ηθοποιός ωθείται μεν από την εκφραστική ενικότητά του αλλά εάν αυτή δεν αρθρωθεί στον πληθυντικό χώρο μιας σκηνής, παραμένει βωβή και ανεκπλήρωτη. Γιατί το θέατρο πάνω από όλα είναι διάλογος. Στο θέατρο ο άλλος αποτελεί το ήμισυ της δικής μου ύπαρξης άρα αν ένας ηθοποιός δεν συνειδητοποιήσει πλήρως την καταστροφική αντίληψη του διαχωρισμού μεταξύ ατομικού και συλλογικού είναι αδύνατο να υπάρξει. Δεν είναι με λίγα λόγια ηθοποιός.
Γιώργος Κιμούλης (παρέμβαση στο Podcast της ΚΝΕ)[1]
Αφεντικά και δούλοι σκατά γινήκαμε ούλοι
Να ξεκαθαρίσουμε κάτι εξ αρχής. Ο Κιμούλης είναι αφεντικό και όχι ένας απλός ηθοποιός. Το ότι είναι μέλος του ΣΕΗ (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών) δεν λέει τίποτα. Το ΣΕΗ είναι και εργοδοτικό σωματείο. Έχει μέσα και εργαζόμενους και θιασάρχες. Τώρα, πως μπορεί ένας εργαζόμενος να είναι στο ίδιο σωματείο με το αφεντικό του, αυτό ανήκει σε ένα επίπεδο επαναστατικής θεωρίας το οποίο δεν έχουμε το υπόβαθρο να κατανοήσουμε, ίσως επειδή δεν μας το επιτρέπει ο εξεγερτικός μικροαστισμός μας, οπότε όποιος έχει απορία ας απευθυνθεί στο Κόμμα που συμμετέχει στο εν λόγω σωματείο μέσω της παράταξής του. Ο Κιμούλης λοιπόν είναι αφεντικό. Κάνει κουμάντο στον θίασο, προσλαμβάνει ηθοποιούς και καθορίζει τους όρους εργασίας. Όσα έκανε απέναντι στις ηθοποιούς που τον καταγγέλλουν δημόσια το τελευταίο διάστημα τα έκανε ως αφεντικό και ως άντρας. Όπως σημειώνει η Κατιούσα σε ένα κείμενο κριτικής προς τον προσφάτως επαναπατρισθέντα στο Κόμμα θιασάρχη[2], «οι σημαίνοντες πρωταγωνιστές του χώρου [του θεάτρου] και όσοι νιώθουν πως δεν τάσσονται με τον κόσμο των αφεντικών» δεν μπορούν να δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν για το φαινόμενο της εργοδοτικής βίας[3]. Είναι σωστό το ρήμα που χρησιμοποιεί η Κατιούσα. Σε αυτούς ακριβώς ανήκει ο Κιμούλης. Στα αφεντικά που νιώθουν ότι δεν τάσσονται με τα αφεντικά.
Η βία του Κιμούλη έχει δύο διαστάσεις: είναι εργοδοτική και έμφυλη. Στο παρόν κείμενο παρόλα αυτά επιλέγουμε να ασχοληθούμε αποκλειστικά με την πρώτη διάσταση. Η περίπτωση Κιμούλη εδώ είναι η αφορμή. Η βία του χρησιμοποιείται ιδεοτυπικά. Με λίγα λόγια, τη χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για την πολιτική εξουσία των αφεντικών. Αφορμή για αυτό στάθηκε η δημόσια προσπάθεια ψυχολογικοποίησης της εργοδοτικής βίας του Κιμούλη που λαμβάνει χώρα στο τηλεοπτικό και γραπτό δημοσιογραφικό πλυντήριο το τελευταίο διάστημα. Τα κανάλια υποστηρίζουν ότι δεν φταίει η ίδια η θέση του Κιμούλη αλλά ο χαρακτήρας του στα πλαίσια της θέσης αυτής﮲ δεν φταίει η εξουσία που έχει στα χέρια του ως αφεντικό (η εξουσία των αφεντικών) αλλά η κακή διαχείριση αυτής της, κατά τα άλλα, αναγκαίας και λειτουργικής εξουσίας. Χαρακτηριστικά: «η αλήθεια είναι ότι είναι θέμα συμπεριφοράς […] είχε έναν ιδιόρρυθμο και οξύθυμο χαρακτήρα» λέει η Τατιάνα, με την οποία συμφωνεί και η ηθοποιός-συνομιλήτριά της που είχε δεχτεί στο παρελθόν τη βία του Κιμούλη[4]. «Είναι θέμα χαρακτήρα» υποστηρίζει ο Θεοδωρόπουλος της Καθημερινής[5] (ο οποίος -έτσι για να μην ξεχνιόμαστε- είχε χαρακτηρίσει πριν μερικά χρόνια τον καλλιτέχνη Ai Wei Wei «πιθηκόμορφο Κινέζο»[6]), ενώ ο έτερος θιασάρχης και κοινωνικός αγωνιστής της ΔΗΜΑΡ Γιάννης Μπέζος μας εξηγεί ότι ο Γιώργος έχει «χαρακτήρα εκρηκτικό»[7].
Ο Κιμούλης δεν κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση αλλά για κατ’ εξακολούθηση ψυχολογική βία. Δηλαδή εργοδοτική τρομοκρατία. Οι ηθοποιοί που εργάζονταν στις παραστάσεις του ανέβαιναν καθημερινά ένα ψυχολογικό γολγοθά. Έκλαιγαν στα καμαρίνια, έβγαζαν δερματικά και έτρεχαν στους ψυχοθεραπευτές εξαιτίας της τρομοκρατίας που δέχονταν συστηματικά από τον θιασάρχη εν ώρα εργασίας. Όλα αυτά για να μην χάσουν το μεροκάματο και να μην μπουν στη μαύρη λίστα των ισχυρών της πιάτσας σαν και του λόγου του. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι η τρομοκρατία του δεν περιοριζόταν στις πρόβες αλλά λάμβανε χώρα και επί σκηνής. Χαρακτηριστικά, μεταξύ των κακοποιητικών συμπεριφορών που του χρεώνουν είναι και η πάγια τακτική του να αλλάζει τα λόγια του σεναρίου την ώρα της παράστασης προκειμένου να αποσυντονίσει τις θεατρικές παρτενέρ του, επιδεικνύοντας σαδιστικά και αυτάρεσκα τη δική του υποκριτική ανωτερότητα. «Μα γιατί» ρωτάνε ακόμα και οι ηθοποιοί που τον καταγγέλουν[8]; Γιατί ένα αφεντικό που έχει εξασφαλισμένα κέρδη και είναι ισχυρό στον επαγγελματικό του χώρο να διολισθαίνει σε ανορθολογικές φαινομενικά συμπεριφορές;
Τα εργοδοτικά καψόνια
Δεν χρειάζεται να συμβουλευτούμε ψυχολόγο για να μας αποκαλύψει τα υποτιθέμενα ψυχοπαθολογικά αίτια πίσω από τις ανορθολογικές συμπεριφορές ενός αφεντικού. Αρκεί να συζητήσουμε μεταξύ μας και να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας. Η ψυχολογική βία στα πλαίσια μιας εργασιακής σχέσης -πιο ορατή και προσωπική στα μικρά αφεντικά- είναι τα καψόνια των καραβανάδων της μισθωτής εργασίας. Είναι τα μικρά τελετουργικά των σύγχρονων κατέργων﮲ η εθιμοτυπική βία που εκπορεύεται από τα πολιτικά προνόμια της εργασιακής ιεραρχίας. Η μορφολογία τους (ένταση, συχνότητα, μορφή) ποικίλει ανάλογα με τη διάθεση του αφεντικού (που αλλάζει με βάση το πως πάνε οι δουλειές ή με το αν την προηγούμενη μέρα είχε κανένα καβγά στο σπίτι) και άλλους παράγοντες.
Κάποιες φορές τα καψόνια αυτά αποτελούν προκλήσεις που αποσκοπούν στο να τεστάρουν τις επιδόσεις των εργαζομένων σε δύσκολες αποστολές όπως ακριβώς ένας μάστορας τεστάρει το εργαλείο του σε ένα σκληρό υλικό. Παράδειγμα: το αφεντικό ρίχνει με το καλημέρα έναν νεοπροσληφθέντα σε ένα δύσκολο πρότζεκτ. Άλλες φορές γίνονται προκειμένου ένα αφεντικό να κουκουλώσει τις επαγγελματικές αστοχίες του και να διασώσει την αυθεντία του στο εσωτερικό της επιχείρησης. Παράδειγμα: η εκδικητική ταπείνωση ενός εργαζόμενου σε ένα meeting επειδή στο άμεσο παρελθόν τόλμησε και απέδειξε στο αφεντικό ότι έκανε λάθος. Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, τα καψόνια γίνονται απλά γιατί το αφεντικό δεν έχει τίποτα να χάσει (ή τουλάχιστον έτσι πιστεύει). Παράδειγμα: η συστηματική προσβλητική συμπεριφορά προς έναν εργαζόμενο με σύμβαση ορισμένου χρόνου τον οποίο το αφεντικό δεν χωνεύει και χέστηκε τι θα πει γιατί μετά από μερικούς μήνες μπορεί απλά να μην του ανανεώσει τη σύμβαση χωρίς υποχρέωση αποζημίωσης.
Τα καψόνια του Κιμούλη τώρα είναι ίσως ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω (τεστάρισμα, εκδικητικότητα, αλαζονεία) με μια πλεονάζουσα δόση ναρκισσισμού ενισχυόμενου και από τα πληθωρικά φώτα της θεατρικής τέχνης. Σίγουρα, λόγω της πανίσχυρης θέσης του νόμιζε ότι δεν είχε τίποτα να χάσει. Μάλλον δεν περίμενε να φτάσουμε ως εδώ μετά από 20 χρόνια τρομοκρατίας. Όπως προείπαμε όμως δεν μας ενδιαφέρει να εξιχνιάσουμε την περίπτωσή του. Μπορούν να το κάνουν καλύτερα από μας οι εργαζόμενες του χώρου.
Η πολιτική εξουσία των αφεντικών
Ανεξάρτητα από τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, τα εργοδοτικά καψόνια έχουν πάντα την ίδια μήτρα: την πολιτική εξουσία των αφεντικών. Και γιατί μιλάμε για πολιτική εξουσία και δεν το αφήνουμε απλά εξουσία;
Ας το εξηγήσουμε μέσα από τα λόγια ενός εργάτη: «Σκέφτομαι πως αυτό που λέμε “μισθός”, μεγάλος ή μικρός, είναι ένα μέρος από μια σχέση του αφεντικού (και όλων των αφεντικών μαζί) με τον εργάτη, την εργάτρια (και όλους μαζί), μια σχέση πολιτική. Δηλαδή μια πολεμική σχέση, που δεν έχει μόνο τον μισθό σαν περιεχόμενό της. Έχει και το ωράριο (ποιος καθορίζει το πόσες ώρες δουλειάς είναι υποχρεωτικές, απαραίτητες, αναγκαίες, επιθυμητές….;) έχει και τις “συνθήκες εργασίας” (από τον αέρα που αναπνέεις στη δουλειά μέχρι τη διαθεσιμότητά σου απέναντι στο αφεντικό, πέρα από αυτήν καθ’ αυτήν την δουλειά) κλπ.»[9]. Τουτέστιν, η σχέση με το αφεντικό δεν είναι μια καθαρά οικονομική σχέση. Η εξουσία του καθορίζει τη ζωή μας εντός και εκτός εργασιακού χώρου. Δεν καθορίζει απλά τις απολαβές μας αλλά και τον διαθέσιμο χρόνο μας, τη διαθεσή μας, τη δημιουργικότητά μας, τις σωματικές και ψυχικές αντοχές μας εκτός δουλειάς. Καθορίζει ολόκληρη την ζωή μας. Με λίγα λόγια, η εξουσία των αφεντικών ασκεί πολιτικό έλεγχο στις ζωές των εργαζομένων.
Στα πλαίσια άσκησης αυτού του πολιτικού ελέγχου, υπάρχουν μοριακές συμπεριφορές ψυχολογικής βίας (καθημερινές συμπεριφορές μέσα στον εργασιακό χώρο) που δεν φαίνονται πάντα «ορθολογικές». Όταν ένα αφεντικό ωρύεται το κάνει επειδή μπορεί﮲ επειδή η πολιτική εξουσία του, του επιτρέπει να εκδηλώνει ελεύθερα την αγανάκτησή του, να εκφράζει ελεύθερα την ψυχική του κατάσταση. Ο εργαζόμενος αντίθετα δεν έχει αυτό το προνόμιο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι εργοδότες είναι άνθρωποι με προσωπικές ανάγκες, ανασφάλειες και αισθήματα. Και όλα αυτά θα τα βγάζουν συστηματικά στη δουλειά γιατί μπορούν να το κάνουν χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες. Η βίαιη κυκλοθυμία ή η οξυθυμία που χαρακτηρίζει πολλά από τα αφεντικά δεν είναι θέμα χαρακτήρα. Κυκλοθυμικός ή οξύθυμος είναι και ένας εργαζόμενος, δεν έχει όμως το δικαίωμα να το βγάλει με τέτοια ένταση απέναντι στον εργοδότη γιατί πολύ απλά θα του κοστίσει τη δουλειά του. Η ψυχοπαθολογική βία των αφεντικών δεν οφείλεται στην πρότερη ζωή τους, σε παιδικά τραύματα ή κληρονομικές ψυχικές νόσους αλλά στην ίδια τους τη θέση στην καπιταλιστική παραγωγή. Η βία τους παρέχεται ως πολιτικό δικαίωμα από την ίδια την εκμεταλλευτική συνθήκη της μισθωτής εργασίας μέσω του κράτους ως θεματοφύλακα των πολιτικών τους προνομίων. Μην ξεχνάμε ότι ο πολιτικός έλεγχος των εργαζομένων σε επίπεδο επιχείρησης, επεκτείνεται σε εθνικό επίπεδο στην υψηλή εποπτεία του κράτους επί της εργατικής τάξης συνολικά[10].
Κάποια αφεντικά λοιπόν μπορεί, σαν άνθρωποι, να χρειάζονται ψυχοθεραπευτή όπως χρειάζονται και πολλοί από μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια πετυχημένη ψυχοθεραπεία θα σταματήσει τη νόμιμη βία ενός εργοδότη﮲ την ελευθερία του δηλαδή να ασκεί ένα πολιτικό δικαίωμα που παρέχεται στην τάξη των αφεντικών από το κράτος. Αντίστοιχα, η ψυχοθεραπεία ενός εργαζόμενου δεν θα θεραπεύσει την καταπίεση που βιώνει στη δουλειά. Τα αφεντικά λοιπόν δεν χρειάζεται να πάνε σε ειδικό για να μετριάσουν τη βία τους. Το να είσαι αφεντικό δεν γιατρεύεται. Ούτε οι εργαζόμενοι χρειάζονται ψυχοθεραπεία για να ανταπεξέλθουν στη βία του αφεντικού τους. Χρειάζονται πολύ απλά οργανωμένη πολιτική αντίσταση απέναντι στον έλεγχο της ζωής τους από τα αφεντικά.
Ίδια είναι τα αφεντικά δεξιά κι αριστερά και μεγάλα και μικρά
Ιδιαίτερα στην περίπτωση μικρών αφεντικών που έχουν εκ των πραγμάτων απευθείας επαφή με το σύνολο του προσωπικού, η βία τους γίνεται ακόμα πιο ορατή μέσα στον εργασιακό χώρο γιατί δεν διαμεσολαβείται από μάνατζερ και δεν χάνεται σε γραφειοκρατικές διακλαδώσεις δαιδαλωδών οργανογραμμάτων. Σε κάθε περίπτωση, αριστερά ή δεξιά, μικρά ή μεγάλα τα αφεντικά έχουν ένα κοινό. Για να συνεχίσουν να συντηρούν τη ψυχική τους ισορροπία, το επίπεδο ζωής τους αλλά και το κοινωνικό status τους (απέναντι στην οικογένεια, τον επαγγελματικό κύκλο, την τοπική κοινωνία) ως μαγαζάτορες, διευθύνοντες σύμβουλοι κλπ. και μάλιστα για να συμβαίνει αυτό παρά τις περιστασιακές στραβοτιμονιές τους, πρέπει να επιβεβαιώνουν σε μόνιμη βάση την αναγνώριση της πολιτικής τους εξουσίας. Στη διαδικασία αυτή περιστασιακά ή μόνιμα υπερβάλλουν, δεν χάνουν όμως ποτέ όσο ο έλεγχος επί της ζωής των εργατών δεν μετριάζεται από τις αρνήσεις τους. Όσο το κράτος διαλύει για πάρτη τους τις συλλογικές συμβάσεις και τη συλλογική εκπροσώπηση, οι υπερβολές στην άσκηση της εξουσίας τους δεν κοστίζουν τίποτα. Μπορούν κάθε πρωί να φωνάζουν, να ταπεινώνουν, να απολύουν. Κι αν καμιά φορά πάνε ακόμα πιο πέρα από την φυσιολογική τρομοκρατία﮲ αν η βία με την οποία τους προίκισε η ταξική τους θέση απειλήσει τη βιωσιμότητα της επιχείρησης ή της καριέρας τους δεν πειράζει. Οι μικροί και μεγάλοι φίλοι τους είναι εκεί να απολογηθούν για αυτούς και να βάλουν πλάτη. Κανένα αφεντικό δεν πείνασε επειδή παραφέρθηκε.
[1] Γιώργος Κιμούλης, Podcast της ΚΝΕ, 11/5/2020 [https://www.youtube.com/watch?v=LVUy_whMaTA] στο 22:31. Μέσα από την εν λόγω μπουρδολογία ο Κιμούλης μας εξηγεί ότι όποιος υπονομεύει τη συλλογική διάσταση της εργασίας στο σανίδι δεν έχει θέση στο θέατρο. Δεδομένης της τρομοκρατίας που όπως μαθαίνουμε ασκούσε συστηματικά προκειμένου να εξυψωθεί ο ίδιος ως υποκριτική μονάδα, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι βάσει της δικής του ανάλυσης, ο ίδιος «δεν είναι με λίγα λόγια ηθοποιός».
[2] Ο Κιμούλης είναι φίλος του ΚΚΕ. Την περίοδο της αριστερής διακυβέρνησης συντάχθηκε με τον ΣΥΡΙΖΑ, διορίστηκε μάλιστα πρόεδρος του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Νιάρχου, αλλά το 2019 ξαναδήλωσε δημόσια την υποστήριξή του στο Κόμμα. Όπως λέει και ο ίδιος στο προεκλογικό σποτ του ΚΚΕ τον Ιούλιο του 2019, «όλα αυτά τα χρόνια ακολούθησα παράλληλους βηματισμούς. Δεν χάθηκα όμως, ούτε ξέχασα τις αξίες μου. Επέστρεψα στον αρχικό τόπο των αξιών μου» [https://www.youtube.com/watch?v=pJlvx-IRFqM&feature=emb_logo] στο 1:00.
[3] «Ο Γιώργος Κιμούλης και η γυναίκα του Κάισαρα», 27/1/2021 [http://www.katiousa.gr/koinonia/o-giorgos-kimoulis-kai-i-gynaika-tou-kaisara/].
[4] «Tlive», 26/1/2021 [https://www.ethnos.gr/lifestyle/143594_nea-kataggelia-gia-giorgo-kimoyli-eklaiga-sto-kamarini-kai-pathaina-paniko-leei-i].
[5] «Ο Κιμούλης στον ρόλο της ζωής του», Καθημερινή, 2/2/2021 [https://www.kathimerini.gr/opinion/561249991/o-kimoylis-ston-rolo-tis-zois-toy].
[6] «Vade retro, Papanas», Καθημερινή, 13/4/2016 [https://www.kathimerini.gr/opinion/856551/vade-retro-papanas].
[7] Στο 1:58 [https://www.newsbeast.gr/lifestyle/arthro/7050835/giannis-bezos-o-giorgos-kimoulis-einai-enas-anthropos-me-charaktira-ekriktiko].
[8] «Πάμε Δανάη», Mega, 27/1/2021 [https://www.youtube.com/watch?v=fum1JV42J34] στο 14:58.
[9] «replay: “λευκοί”, “μαύροι”, ντεγκραντέ, αλλά πάντως εργάτες!», Sarajevo, τεύχος 94, Απρίλιος 2015 [https://www.sarajevomag.net/entipa/teuhos_94/i94_p19_replay.html].
[10] «κράτος και εργασία», Sarajevo, τεύχος 67, Νοέμβρης 2012, [https://www.sarajevomag.net/entipa/teuhos_67/i67_p10_ergasia.html].
