Στην Τσετσενία έγιναν δύο πόλεμοι της ανεξαρτησίας. Ο πρώτος πόλεμος κράτησε απ’ το 1994 μέχρι το 1997, ενώ ο δεύτερος πόλεμος ήταν μια σκληρή και παρατεταμένη σύγκρουση που διήρκεσε απ’ το 1999 μέχρι το 2009. Κατά τον πρώτο ρωσοτσετσενικό πόλεμο τέθηκε επιτακτικά η διεκδίκηση της εθνικής αυτοδιάθεσης των Τσετσένων με πολιτικούς όρους. Ο κύριος όγκος του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος είχε έναν αστικοδημοκρατικό προσανατολισμό, ότι κι αν μπορεί να σημαίνει αυτό σ’ εκείνα τα μέρη του κόσμου. Η αντίδραση της Ρωσίας στις αποσχιστικές τάσεις των Τσετσένων ήταν αμείλικτη. Ο μέθυσος Γιέλτσιν, ανάμεσα στην παραζάλη του αλκοόλ και τον φόβο της ολοκληρωτικής διάλυσης που είχαν βάλει σε κίνηση οι ανερμάτιστες πολιτικές του, έστειλε τον στρατό να αιματοκυλήσει τον υπερήφανο λαό του Καυκάσου. Ολόκληρες περιοχές της ορεινής αυτής χώρας βομβαρδίστηκαν μέχρι να ερημωθούν εντελώς, ενώ ο στρατός κατοχής εξαπέλυσε μια εκστρατεία εκφοβισμού σε βάρος του εξεγερμένου πληθυσμού. Οι Ρώσοι δεν δίστασαν να προβούν σε συλλογικά αντίποινα εναντίον των αμάχων, βασάνισαν αιχμαλώτους και απήγαγαν τους συγγενείς των στρατιωτών για να εκβιάσουν τους Τσετσένους και να τους υποχρεώσουν να καταθέσουν τα όπλα.i Παρ’ όλα αυτά, η βαναυσότητα της εισβολής δεν έκαμψε το ηθικό της επαναστατημένης επαρχίας. Το αίτημα για ανεξαρτησία είχε την καθολική αποδοχή του πληθυσμού, ιδιαίτερα μετά την βίαιη αντίδραση της Ρωσίας. Κόντρα σε όλες τις προβλέψεις, οι Τσετσένοι πέτυχαν το ακατόρθωτο και τον Μάιο του ’97, ο ηγέτης της αντίστασης των Τσετσένων Ασλάν Μασχάντοφ, βρέθηκε στην Μόσχα για να υπογράψει τη συνθήκη με την οποία η Ρωσία αναγνώριζε την ήττα της και παραχωρούσε ανεξαρτησία στην Τσετσενία. Με μια επόμενη συνθήκη, η αυτοκρατορία δεσμευόταν ότι θα καλλιεργήσει σχέσεις ειρηνικής συνύπαρξης και αμοιβαίας συνεργασίας με την νεόκοπη τσετσενική “δημοκρατία”.
Δύο χρόνια μετά ωστόσο οι φλόγες του πολέμου αναζωπυρώθηκαν. Η πρώτη επίθεση των Ρώσων στην Τσετσενία είχε εξαγριώσει τα ριζοσπαστικά θρησκευτικά ρεύματα στον ισλαμικό κόσμο και πολλοί μπαρουτοκαπνισμένοι μουσουλμάνοι μαχητές είχαν καταφτάσει εθελοντικά στην Τσετσενία για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να εκδιώξουν για δεύτερη φορά τον ρώσο επιδρομέα από τα “ιερά” μουσουλμανικά χώματα. Οι σαλαφιστές αυτοί αντάρτες δεν ενδιαφέρονταν διόλου για πολιτικά παιχνίδια, για εκλογές ή για τη δημιουργία θεσμών δημοκρατικής διακυβέρνησης στην Τσετσενία. Με τα υλικά μέσα που τους πρόσφερε η αθρόα χρηματοδότηση της Σαουδικής Αραβίας, προσπάθησαν να εδραιώσουν την κυριαρχία ενός αυστηρού “ισλαμικού” τρόπου ζωής στην τοπική κοινωνία, να επεκτείνουν την επιρροή των ισλαμικών αρχών στα κοινωνικά ήθη και την εκπαίδευση και να υπαγάγουν τα όργανα της πολιτικής διοίκησης στην εξουσία του ισλαμικού νόμου.ii
Μεθυσμένοι από το χτύπημα που είχαν καταφέρει στην πρώην υπερδύναμη και ενθαρρυμένοι από την κατάσταση αποσύνθεσης που επικρατούσε στην σφαίρα επιρροής της πρώην ΕΣΣΔ, αυτοί οι φανατικοί μουσουλμάνοι ζηλωτές επιχείρησαν το αδιανόητο. Το 1999 ο ισλαμιστής οπλαρχηγός Σαμίλ Μπασάγεφ μαζί με τον σαουδάραβα Ιμπν-Χατάμπ, διοικητή της μονάδας των αράβων μουτζαχεντίν, διέσχισαν με 1.500 άντρες τα σύνορα με το γειτονικό Νταγκεστάν κι ενώθηκαν με τους ντόπιους ισλαμιστές αντάρτες που είχαν ξεκινήσει έναν πόλεμο φθοράς εναντίον των αρχών της ρωσικής ομοσπονδίας που παρέπαιαν.iii Για τον αναγνώστη που μπορεί να μην κατάλαβε καλά, θα πρέπει να το επαναλάβουμε. Αυτή τη φορά ήταν οι Τσετσένοι που εισέβαλαν σε ρωσικό έδαφος και απειλούσαν να “αποσταθεροποιήσουν” μια ακόμα από τις μουσουλμανικές δημοκρατίες του Καυκάσου! Στις συμβατικές εξιστορήσεις του δεύτερου πολέμου της Τσετσενίας η πτυχή αυτή της σύγκρουσης συνήθως αποκρύπτεται ή αγνοείται επιδεικτικά, εφόσον δεν συμβαδίζει απόλυτα με την εικόνα του τρελού εξουσιαστή Πούτιν που εξαπόλυσε έναν δεύτερο πόλεμο μονάχα για να εκδικηθεί τους ανυπότακτους Τσετσένους, να ικανοποιήσει τη δίψα του για αίμα, ή για να χαλυβδώσει την εξουσία του στο εσωτερικό – αν και σίγουρα αυτός ο τελευταίος παράγοντας δεν θα πρέπει να παραβλέπεται.
Όπως και να ‘χει, τούτη τη φορά η ρωσική αντίδραση ήταν ακόμη πιο άγρια από εκείνη της εισβολής του 1994. Απέναντι τους οι Ρώσοι δεν είχαν τώρα ένα κοσμικό, εθνικιστικό κίνημα, αλλά έναν αντάρτικο στρατό από καλά εκπαιδευμένους και φανατικούς μουτζαχεντίν που δεν είχαν διάθεση για πολιτικά ημίμετρα και απέβλεπαν να δημιουργήσουν ένα ενωμένο ισλαμικό εμιράτο στα εδάφη της Τσετσενίας και του Νταγκεστάν. Πολλοί πρώην αξιωματικοί του τακτικού στρατού που είχαν διακριθεί στον πρώτο πόλεμο της ανεξαρτησίας, είχαν μεταλλαχθεί τώρα σε υπεργολάβους του “Ιερού Πολέμου”, “εμίρηδες” που οργάνωναν ταξιαρχίες αυτοκτονίας επιφορτισμένες να μεταφέρουν τον πόλεμο στα εδάφη του μισητού κατακτητή. Άλλωστε υπολογίζεται ότι από έναν συνολικό πληθυσμό 1,6 εκατομμυρίων Τσετσένων, η Ρωσία στη διάρκεια και των δύο πολέμων εξόντωσε περίπου 400.000-500.000 ψυχές, σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της χώρας. Η γενοκτονία που διέπραξε η Ρωσία στην Τσετσενία είχε δημιουργήσει μια γενιά χαροκαμένων και απελπισμένων ανθρώπων που συνέχιζαν να ζουν με μοναδικό σκοπό να εκδικηθούν κάποτε την Ρωσία για την σφαγή των ανδρών, των γυναικών, των αδελφών και των μανάδων τους. Πολέμαρχοι-ιδεολόγοι της τζιχάντ όπως ο Μπασάγεφ, ή ο Αχμάντ Ζακάγιεφ, έδωσαν σε αυτόν τον στρατό των φαντασμάτων την ευκαιρία που αναζητούσαν να ισοφαρίσουν την φρικτή αδικία που είχαν υποστεί διαπράττοντας μιαν άλλη, χειρότερη. Ήταν μια ομάδα σαλαφιστών κομάντος από την διαβόητη αντάρτικη μονάδα του Μπασάγιεφ που ευθύνεται για τη σφαγή των 186 νηπίων στο Μπεσλάν , μια από τις πιο ειδεχθείς πράξεις τρομοκρατίας που έχουν σημειωθεί σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας. Ένας άλλος “εμίρης”, ο Μόσβαρ Μπαράγιεφ, ήταν εκείνος που οδήγησε τις μαύρες χήρες των νεκρών Τσετσένων πολεμιστών να ζωστούν με εκρηκτικά και να ανατιναχτούν στο θέατρο Dubrovka της Μόσχας, παρασέρνοντας μαζί τους στον θάνατο 170 αθώους ανθρώπους.iv Από την μεριά της Ρωσίας, οι τσετσενικοί πόλεμοι αποτέλεσαν μια πληγή στο πλευρό της αυτοκρατορίας για δεκαέξι συνεχή χρόνια, που έκανε τη χώρα να αιμορραγεί ακατάσχετα χάνοντας νεκρούς στρατιώτες, νεκρούς αμάχους και δισεκατομμύρια ρούβλια απ΄ τον κρατικό προϋπολογισμό.
Το αποτέλεσμα ολης αυτής της αιματοχυσίας ήταν περισσότερο προβλέψιμο από εκείνο του πρώτου πολέμου. Τελικά υπερίσχυσε η πλευρά με τον μεγαλύτερο πλούτο, τους περισσότερους πόρους, την μεγαλύτερη δύναμη. Την εξουσία στην “ρωσική” πια Τσετσενία ανέλαβε ο Ραμζάν Καντίροφ, μια καρικατούρα νεοσταλινικού ηγετίσκου, το καθεστώς του οποίου ισορροπεί άβολα ανάμεσα στις παραδόσεις του μετασοβιετικού ιμπεριαλισμού και μιας “ευσεβούς” ισλαμικής διακυβέρνησης. Ότι λείπει απ’ το καθεστώς σε ιδεολογική νομιμοποίηση το αναπληρώνει με τη σιδερένια πυγμή της αστυνομοκρατίας που έχει επιβάλει στην τσετσενική κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, εκτός απ’ το μαστίγιο, ο φιλορώσος Καντίροφ έχει και το καρότο, μιας και η Μόσχα ανταμείβει πλουσιοπάροχα τους συμμάχους της. Τεράστια ποσά διατέθηκαν απ’ τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό για την ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας Γκρόζνυ, την οποία ο στρατός κατοχής είχε κυριολεκτικά μετατρέψει σε νέα Δρέσδη.v Μεγάλες ρωσικές και διεθνείς φίρμες άνοιξαν πανάκριβα πολυκαταστήματα στην άλλοτε παραμελημένη επαρχία, διοργανώθηκαν φιέστες , ακόμη και επιδείξεις υψηλής ραπτικής , πάντοτε με τον αρμόζοντα σεβασμό στα συντηρητικά θρησκευτικά ήθη. Η πόλη του Γκρόζνυ απέκτησε μέχρι και την δική της ποδοσφαιρική ομάδα που ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις τις υπερδυνάμεις του αθλήματος στην πρώτη κατηγορία του εθνικού πρωταθλήματος.
Η ενσωμάτωση που προωθήθηκε από το καθεστώς του Καντίροφ τα τελευταία δεκατρία χρόνια προετοίμασε το έδαφος για το θλιβερό θέαμα που βλέπουμε σήμερα. Της ένταξης των τρομερών τσετσένων πολεμιστών, που κάποτε αποτελούσαν τον φόβο και τον τρόμο της ρωσικής ελίτ, στην πολεμική μηχανή της Ρωσίας και τη χρησιμοποίηση τους στην Ουκρανία ως επίλεκτες δυνάμεις, ειδικεύμενες στον πόλεμο σε αστικό περιβάλλον. Έτσι όμως λειτουργεί η αυτοκρατορία, αύτη είναι η ύβρις που διαπράττει. Η Ρωσία αφού δολοφόνησε τον μισό πληθυσμό της Τσετσενίας, αφού ισοπέδωσε πόλεις και χωριά, αφού συνέτριψε το όραμα για εθνική ανεξαρτησία και χάραξε ένα τεράστιο συλλογικό τραύμα στην καρδιά του τσετσένικου λαού, ύστερα τους υφάρπαξε και την αξιοπρέπεια τους μετατρέποντας τους σε πιστά σκυλιά της αυτοκρατορίας. Η Ρωσία μετέτρεψε το αγκάθι στα πλευρά της, το μειονέκτημα που είχε σε πλεονέκτημα. Οι Τσετσένοι που μάτωσαν για δεκάξι χρόνια ώστε να μην γίνουν υποχείρια των Ρώσων, τώρα πολεμούν στην Ουκρανία για να κάνουν τη βρώμικη δουλειά του αφεντικού στο Κρεμλίνο.
Στην Ουκρανία βέβαια δεν διακυβεύεται η κρατική υπόσταση των Ουκρανών, παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις του Πούτιν που είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ότι αν η Ουκρανία προσχωρήσει στο ΝΑΤΟ , τότε διακινδυνεύει να πάψει να υφίσταται ως ξεχωριστή οντότητα. Η Ουκρανία δεν είναι Τσετσενία και κατά την άποψη μου, ο ρωσικός στρατός δεν είναι αρκετά ισχυρός , ούτε το ρωσικό κράτος διαθέτει τους απαραίτητους πόρους ώστε να κατακτήσει και να προσαρτήσει τα ουκρανικά εδάφη στην ρωσική επικράτεια (πλην Ντονμπάς). Το 2014, ο ανύπαρκτος στρατός της Ουκρανίας κατατροπώθηκε και λίγο, πολύ ταπεινώθηκε από τις πολιτοφυλακές των αυτονομιστών, οι οποίοι με λίγη βοήθεια από τους ρώσους στρατιωτικούς συμβούλους, εκδίωξαν τις ένοπλες δυνάμεις της χούντας του Μαϊντάν από το μεγαλύτερο κομμάτι των επαρχιών του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ. Όποιος έχει κάποια γνωριμία με την μεταναστευτική κοινότητα των Ουκρανών στην Αθήνα, σίγουρα θα γνωρίζει για τους εράνους που διοργάνωναν εκείνη την εποχή οι ουκρανικές εκκλησίες της διασποράς προκειμένου να αγοράσουν ρούχα, κουβέρτες κι εφόδια για τις ακροδεξιές πολιτοφυλακές που στάλθηκαν στην Ανατολή για να πολεμήσουν στη θέση του στρατού που είχε καταρρεύσει. Οι εκπληκτικές επιδόσεις του ουκρανικού στρατού στο πεδίο της μάχης του πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη δεν μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο εκτός απ’ το ότι τα τελευταία οκτώ χρόνια η Ουκρανία ήταν ένα κράτος που ετοιμαζόταν πυρετωδώς για πόλεμο. Δεν μιλάω εδώ μονάχα για τους σκληροπυρηνικούς νεοναζιστές, αλλά και για τις προετοιμασίες που έγιναν σε επίπεδο κρατικών εξοπλισμών και αναδιοργάνωσης του τακτικού στρατού. Και φυσικά ο ίδιος μετασχηματισμός συντελέστηκε και από την άποψη του ηγεμονικού κοινωνικού φαντασιακού. Διότι δεν αρκεί να ασκείται κανείς στα όπλα για να είναι αξιόμαχος. Θα πρέπει να ενστερνιστεί και την ιδεολογία του μίσους και της καθολικής εξόντωσης του αντιπάλου που τα όπλα φέρνουν μαζί τους.
Στην φωτογραφία: Τσετσένοι πολεμιστές βγάζουν αναμνηστική φωτογραφία προτού αναχωρήσουν για την Ουκρανία προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό του ρωσικού στρατού εισβολής.
i Russian Atrocities in Chechnya Detailed, https://www.hrw.org/news/2000/06/01/russian-atrocities-chechnya-detailed.
ii E. Suleimanov & Sl. Horak, Islam, Islamism and Terrorism in the Northern Caucasus and Central Asia: A Critical Assessment, https://ifsh.de/file-CORE/documents/yearbook/english/06/SouleimanovHorak-en.pdf.
iii E. Suleimanov, Chechnya, Wahhabism and the Invasion of Dagestan, https://ciaotest.cc.columbia.edu/olj/meria/meria_dec05/Souleimanov.pdf.
iv https://en.wikipedia.org/wiki/Moscow_theater_hostage_crisis.
v T. Lokshina, Grozny: Rebuilt, Fearful and (Almost) Forgotten by the West, https://www.opendemocracy.net/en/odr/grozny-rebuilt-fearful-and-almost-forgotten-by-west/.
