Μαρξ

Πως να διαβάσετε για πρώτη φορά τον Καρλ Μαρξ

από | 5 Μάι, 2022

Πως να διαβάσετε για πρώτη φορά τον Καρλ Μαρξ

Ο Καρλ Μαρξ, επαναστάτης, φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, ιστορικός, οικονομολόγος, αλλά και ο κυριότερος θεωρητικός του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, γεννήθηκε μια μέρα σαν κι αυτή, στις 5 Μαΐου του 1818, στην πόλη Trier της Γερμανίας. Για να τιμήσουμε την επέτειο της γέννησής του, μεταφράσαμε το παρακάτω κείμενο του Michael Lazarus από την ιστοσελίδα Jacobin, το οποίο εξηγεί με απλά λόγια το περιεχόμενο του έργου του Μαρξ και μας δίνει έναν απλό οδηγό σχετικά με το πώς να ξεκινήσουμε την μελέτη του, όταν καταπιανόμαστε με τα γραπτά του για πρώτη φορά.


Ένας οδηγός ανάγνωσης του Καρλ Μαρξ για πρώτη φορά

Αν και κάθεται στο ράφι σου εδώ και χρόνια, το χαρτόδετο αντίγραφό του Κεφαλαίου έχει μια εντυπωσιακά μη τσαλακωμένη ράχη. Ήρθε η ώρα αυτό να αλλάξει — Αυτός εδώ είναι ένας οδηγός για το πώς.

Μαρξ

Με την ανισότητα αλλά και τον ταξικό αγώνα να βρίσκονται σε άνοδο, υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον σήμερα γύρω από το έργο του Καρλ Μαρξ απ’ όσο έχει υπάρξει εδώ και δεκαετίες

Μερικές φορές,  η υπόνοια και μόνο του φαντάσματος του Καρλ Μαρξ αρκεί για να γίνει μια είδηση πρωτοσέλιδο. Ανεξάρτητα από το πώς αισθάνεται κανείς για τη μουσική της, ήταν μια αρκετά εμβληματική κίνηση όταν η Grimes χώρισε με τον Elon Musk και στη συνέχεια πόζαρε στις κάμερες κρατώντας ένα αντίγραφο του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Το “κόλπο” συγκέντρωσε σιωπηρά τη συμβολική δύναμη του Μανιφέστου ενάντια στον πρώην φίλο της, μιας από τις χαρακτηριστικότερες προσωποποιήσεις του κεφαλαίου του εικοστού πρώτου αιώνα.

Η ευκαιριακή χρήση της επαναστατικής μπροσούρας του Μαρξ και του Φρίντριχ Ένγκελς σε έναν πόλεμο δημοσίων σχέσεων μεταξύ των ζάπλουτων είναι ένα πράγμα. Αλλά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό το να διαβάζεις τον Μαρξ και να χρησιμοποιείς τη σκέψη του για να ασκήσεις κριτική και να αλλάξεις την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Αυτό το καθήκον γίνεται όλο και πιο επείγον – με την ανισότητα και την ταξική πάλη σε άνοδο – υπάρχει περισσότερο ενδιαφέρον για τη σκέψη του Μαρξ σήμερα από ό,τι εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, τόσο για τους νέους αριστερούς όσο και για τους πιο “εξασκημένους” , μπορεί να είναι μια πρόκληση το να διεισδύσουν στα γραπτά του Μαρξ. Δεν βοηθάει σε αυτό και το γεγονός ότι συνέγραψε έναν ογκώδες έργο, ειδικά για κάποιον που πέθανε στην σχετικά νεαρή ηλικία των εξήντα τεσσάρων ετών. Η αγγλική έκδοση των απάντων του Μαρξ και του Ένγκελς εκτείνεται σε πενήντα τόμους, αλλά ακόμη κι αυτό δεν αποτελεί την πλήρη έκταση των έργων τους.

Η ανάγνωση του Μαρξ, ωστόσο, είναι ευχαρίστηση, και όχι μόνο επειδή η κριτική του στον καπιταλισμό είναι αξεπέραστη. Η σκέψη του ασχολείται θεμελιωδώς με την ανθρώπινη ελευθερία και τα γραπτά του ξεπερνούν κατά πολύ τις λεπτομέρειες της οικονομικής εκμετάλλευσης στον καπιταλισμό – αμφισβητούν όλες τις μορφές κοινωνικής κυριαρχίας. Ήταν ένας συγγραφέας με λαμπρό στυλ, του οποίου το έργο εκτείνεται στην πολιτική δημοσιογραφία, τη φιλοσοφία, την ιστορία και την πολιτική οικονομία. Τα ενδιαφέροντά του για τη λογοτεχνία, τη γλωσσολογία, τις επιστήμες, τα μαθηματικά και την ανθρωπολογία τροφοδοτούν τις κύριες ιδέες του και εμπλουτίζουν τη γραφή του. Αν και υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι προσέγγισης του Μαρξ, βοηθάει να έχουμε μια επισκόπηση των βασικών κειμένων του καθώς και του πολιτικού, ιστορικού και πνευματικού τους πλαισίου.

Πολιτικά Γραπτά

Πολλοί Γερμανοί εργάτες πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ζητούσαν να ταφούν με το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Αυτή η δέσμευση είναι απόδειξη της βαθιάς σημασίας που είχε το κείμενο αυτό για το εργατικό κίνημα των αρχών του εικοστού αιώνα. Μόνο και μόνο για αυτόν τον λόγο, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1848, είναι ίσως το καλύτερο σημείο εκκίνησης για τους αναγνώστες που είναι νέοι στην μελέτη του Μαρξ. Βοηθά το γεγονός ότι είναι επίσης ένα από τα πιο διάσημα και δυνατά κείμενα που γράφτηκαν ποτέ.

Βασιζόμενος σε προσχέδια που συνέταξε ο ισόβιος συνεργάτης και φίλος του Φρίντριχ Ένγκελς, ο Μαρξ έγραψε το κείμενο μέσα σε λίγες εβδομάδες. Προοριζόταν ως διακήρυξη των απόψεων του Κομμουνιστικού Συνδέσμου (Κομμουνιστικής Λίγκας – Communist League σ.τ.μ), ενός μικρού εργατικού κόμματος που περιελάμβανε ανάμεσα στα μέλη του τον Μαρξ και τον Ένγκελς. Παρά τη συντομία του, το κείμενο έχει διάφορα στρώματα. Μεταφέρει μια αίσθηση των επαναστάσεων που σάρωσαν την Ευρώπη το 1848 και περιέχει μερικές από τις πιο διάσημες γραμμές που έγραψε ποτέ ο Μαρξ, συμπεριλαμβανομένου αυτού του αποσπάσματος από το διάσημο εναρκτήριο κεφάλαιο, «Αστοί και Προλετάριοι»:

“Η ιστορία όλης της μέχρι τώρα υπάρχουσας κοινωνίας είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων. Ελεύθερος και σκλάβος, πατρίκιος και πληβείος, άρχοντας και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη, καταπιεστής και καταπιεσμένος, στάθηκαν σε διαρκή αντίθεση μεταξύ τους, διεξήγαγαν μια αδιάκοπη, πότε κρυφή , πότε φανερή μάχη, μια μάχη που κάθε φορά τελείωνε, είτε με μια επαναστατική ανασύσταση της κοινωνίας γενικότερα, είτε με την κοινή καταστροφή των αντιμαχόμενων τάξεων”

Εκτός από την εύγλωττη καταγγελία του καπιταλισμού, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο εξηγεί μερικά από τα πιο ουσιαστικά μέρη της θεωρίας του Μαρξ, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσής του για την ταξική πάλη και την ιστορική αλλαγή και το επιχείρημά του για την πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης. Ο Μαρξ στοχεύει να κατανοήσει το πολιτικό παρόν και να καταστήσει σαφή τις κοινωνικές δυναμικές του σύγχρονου κόσμου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αξίζει να το ξαναδιαβάζουμε – κάθε νέα ανάγνωσή του αποκαλύπτει νέα επίπεδα στη σκέψη του Μαρξ.

Το 1872, ο Μαρξ και ο Ένγκελς έδωσαν στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο έναν νέο πρόλογο στον οποίο έκαναν μια σημαντική προσθήκη. Έχοντας παρατηρήσει προσεκτικά την Κομμούνα του Παρισιού – μια εξέγερση του 1871 που κράτησε την πρωτεύουσα της Γαλλίας για σχεδόν τρεις μήνες – πείστηκαν ότι θα ήταν αδύνατο για την εργατική τάξη να καταλάβει απλώς το κράτος και να το χρησιμοποιήσει ενάντια στον καπιταλισμό. Ως αποτέλεσμα, στον “Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία”, που γράφτηκε λίγο μετά την καταστολή της κομμούνας, ο Μαρξ υποστήριξε ότι μόνο οι θεσμοί που δημιουργούνται και ελέγχονται από την εργατική τάξη θα μπορούσαν να ενσωματώσουν μια δημοκρατική, πολιτική εναλλακτική στον καπιταλισμό.

Συνταγμένο στο Λονδίνο, όπου ο Μαρξ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην εξορία, το έργο “ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία” προοριζόταν αρχικά ως δημόσια δήλωση εκ μέρους της Πρώτης Διεθνούς, ενός δικτύου σοσιαλιστικών ομάδων και συνδικάτων από πολλές χώρες. Ως αποτέλεσμα, συνέχισε να εμπνέει τους σοσιαλιστές σε όλο τον κόσμο, δείχνοντας ότι οι εργατικές οργανώσεις μπορούσαν συλλογικά και δημοκρατικά να συνθέσουν την πολιτική τους εξουσία. Ο “Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία” είναι μια απόδειξη των ριζοσπαστικών ιδεών του Μαρξ για την δημοκρατική οργάνωση και το όραμα κοινωνικής χειραφέτησης.

Αντιλαμβανόταν τον κομμουνισμό ως ένα ριζικά διαφορετικό σύστημα στο οποίο οι ανάγκες μας —που είναι εξίσου δυνητικά απεριόριστες και ποικίλλουν από άτομο σε άτομο— θα έπρεπε να έρχονται πρώτες.

Αν ο “Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία” στόχευε στο κοινό, η “Κριτική του Προγράμματος της Γκότα” του 1875 από τον Μαρξ προοριζόταν ως μια πολεμική μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα, στραμμένη κυρίως στο νεοσύστατο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας. Σε αυτό το σύντομο κείμενο, ο Μαρξ ασκεί σκληρή κριτική στους σοσιαλιστές που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μαρξιστές αλλά που παρεξηγούσαν βασικές πτυχές της θεωρίας του. Πράγματι, βρίσκουμε στην “Κριτική του Προγράμματος της Γκότα” μια σειρά από κρίσιμες ιδέες που ο Μαρξ δεν αντιμετωπίζει αλλού στον ίδιο βαθμό. Στο πιο διάσημο σημείο του έργου, συζητά τη μετάβαση από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, σημειώνοντας ότι ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός δεν πρέπει να θεωρούνται ως δύο διακριτά στάδια. Αντίθετα, ο Μαρξ οραματίζεται τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό ως διαφορετικές «φάσεις» στην ανάπτυξη μιας νέας μορφής κοινωνίας μετά τον καπιταλισμό.

Αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε το διάσημο σύνθημά του που περιγράφει τον κομμουνισμό: «από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Ο Μαρξ προτείνει μια μορφή ζωής πέρα ​​από τον «περιορισμένο ορίζοντα του αστικού δικαίου», όπου η παραγωγή αναδιοργανώνεται με βάση την ορθολογική και συλλογική λήψη αποφάσεων. Ο Μαρξ είναι κριτικός κάθε άποψης, σοσιαλιστικής ή άλλης, που υποστηρίζει την ισότητα απλώς με τη μορφή της αναδιανομής του πλούτου. Αντιλαμβανόταν τον κομμουνισμό ως ένα ριζικά διαφορετικό σύστημα στο οποίο οι ανάγκες μας —που είναι εξίσου δυνητικά απεριόριστες και ποικίλλουν από άτομο σε άτομο— θα έπρεπε να έρχονται πρώτες. Ο σκοπός του κομμουνισμού είναι να παρέχει μια ζωή στην οποία είμαστε ελεύθεροι να ανθίσουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Κατά την άποψή του, η ελευθερία και η δημοκρατία απαιτούν μια κοινωνική οργάνωση που ξεπερνά την καπιταλιστική μορφή εργασίας.

Το πρώιμο έργο του Μαρξ

Πριν από το 1848, τα περισσότερα έργα του Μαρξ αφορούσαν τη φιλοσοφία.  Ο νεαρός Μαρξ ήταν μέρος ενός κύκλου διανοούμενων που καθοριζόταν κυρίως από τις ιδέες του Γερμανού φιλόσοφου G.W.F. Hegel (Χέγκελ). Ως γνωστόν, μετά το θάνατό του το 1831, οι οπαδοί του Χέγκελ στη Γερμανία χωρίστηκαν σε δύο ρεύματα, καθένα από τα οποία διεκδίκησε την κληρονομιά του. Οι «δεξιοί Χεγκελιανοί» αντιπροσώπευαν μια συντηρητική και θρησκευτική φιλοσοφία και υποστήριζαν το αντιδημοκρατικό Πρωσικό κράτος. Οι «αριστεροί Χεγκελιανοί», αντίθετα, ευνόησαν μια αντιθρησκευτική εκδοχή της φιλοσοφίας του Χέγκελ και υποστήριξαν ριζικές πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Αν και ο Μαρξ θεωρείται συχνά αριστερός Χεγκελιανός επειδή εξέφρασε μια ριζοσπαστική κριτική της θρησκείας και της πολιτικής, ποτέ δεν ήταν αυστηρά σε αυτό το στρατόπεδο. Το σημαντικό είναι ότι διάβασε τον Χέγκελ με βάθος και αφοσίωση. Ο Χέγκελ παρέμεινε μια θεμελιώδης πνευματική επιρροή στη σκέψη του Μαρξ για το υπόλοιπο της ζωής του.

Ως αποτέλεσμα αυτής της επιρροής, τα «πρώιμα» γραπτά του Μαρξ – που γενικά θεωρείται ότι εκτείνονται από το 1839 έως το 1845 – είναι σημαδεμένα από τη χαρακτηριστική και δύσκολη ορολογία του Χέγκελ. Επιπλέον, ο Μαρξ ασκεί εκτενή πολεμική ενάντια σε πολλούς σύγχρονούς του, που είναι πλέον άγνωστοι. Για το λόγο αυτό, τα γραπτά του εκείνα μπορεί να είναι δύσκολο να προσεγγιστούν. Ωστόσο, αυτά τα πρώτα έργα περιέχουν μερικές από τις πιο εντυπωσιακές θεωρίες του Μαρξ για την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη δραστηριότητα και την αλλοτρίωση της εργασίας. Για να προσεγγίσει κάποιος αυτά τα κείμενα, είναι ωφέλιμο να βρει κάποια ποιοτική συλλογή. Δύο εξαιρετικοί τόμοι είναι το “Karl Marx: Selected Writings (1977)”, σε επιμέλεια του David McLellan, και “The Marx-Engels Reader (1978)”, σε επιμέλεια Robert C. Tucker. Η κατανόηση του πρώιμου έργου του Μαρξ γίνεται επίσης πολύ πιο εύκολη με την ανάγνωση μιας ποιοτικής βιογραφίας όπως το “Karl Marx and the Birth of Modern Society (2019)” του Michael Heinrich ή ένας σχολιασμός στις ιδέες του Marx όπως το “Marx’s Concept of the Alternative to Capitalism” του Peter Hudis (2012).

Ίσως το καλύτερο πρώιμο κείμενο για να ξεκινήσει κανείς είναι το “Για το Εβραϊκό Ζήτημα”, που γράφτηκε το 1843. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά πρώιμα γραπτά του Μαρξ, καθώς σε αυτό σκιαγραφεί μια κριτική της σύγχρονης πολιτικής που εξακολουθεί να είναι ισχυρή μέχρι σήμερα. Σε αυτό το σύντομο άρθρο, ο Μαρξ αναλύει τα διάφορα είδη  του φιλελευθερισμού, ο οποίος επικεντρώνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και έγινε κυρίαρχος μετά τη Γαλλική Επανάσταση το 1789. Υποστηρίζει ότι η φιλελεύθερη προσέγγιση της πολιτικής έννοιας του “πολίτη” υπερασπίζεται τα ίσα δικαιώματα, αλλά αγνοεί τη συγκεκριμένη ανισότητα που παράγει η σύγχρονη αγορά. Στην αφήγηση του Μαρξ, υπάρχει μια διχοτόμηση μεταξύ της πολιτικής ζωής των πολιτών και της ιδιωτικής ζωής της οικονομίας. Αν και η πολιτική ζωή φαίνεται να είναι ελεύθερη, ορθολογική και ισότιμη, η δύναμη της αγοράς και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας την υπονομεύει, δίνοντας την πραγματική εξουσία στους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου. Ο Μαρξ υποστηρίζει ότι τα πολιτικά δικαιώματα είναι απαραίτητα, αλλά πρέπει να διευρυνθούν και να γίνουν καθολικά ως ανθρώπινη ελευθερία. Πρέπει να οραματιστούμε την ανθρώπινη χειραφέτηση για να συλλάβουμε επαρκώς την ελευθερία.

Χωρίς θεωρία, η πρακτική είναι τυφλή, και χωρίς πρακτική, η θεωρία είναι ανίκανη

Αφού κατέληξε σε αυτή την επίγνωση, ο Μαρξ έστρεψε όλο και περισσότερο την προσοχή του στην κατανόηση του πώς ο καπιταλισμός οργανώνει την παραγωγή και την εργασία. Εκτός από την έμπνευση από την ιδέα του Χέγκελ για την αλλοτρίωση, για να καταλάβει από πού προέρχεται ο πλούτος, διάβασε προσεκτικά τους πρώτους οικονομολόγους όπως ο Άνταμ Σμιθ και ο Ντέιβιντ Ρικάρντο. Κατά τη διάρκεια αυτών των μελετών, ο Μαρξ έγραψε σημειωματάρια για να τον βοηθήσει να ξεκαθαρίσει τη σκέψη του. Αφού ανακαλύφθηκαν ξανά τη δεκαετία του 1930, αυτά τα σημειωματάρια έγιναν γνωστά ως “Χειρόγραφα του 1844”.

Τα γραπτά του 1844 του Μαρξ περιέχουν την πρώτη του μεγάλη αντιπαράθεση με την αστική πολιτική οικονομία. Ο Μαρξ προσπαθεί να επεξεργαστεί τη φύση του ανθρώπου στον καπιταλισμό, τον οποίο βλέπει εδώ ως «αποξενωμένο» και «αλλοτριωμένο». Ο καπιταλισμός όχι μόνο αφαιρεί τον έλεγχο της παραγωγικής και συνειδητής μας δραστηριότητας, αλλά ο Μαρξ υποστηρίζει ότι μας αρνείται επίσης τις ανταμοιβές των ατομικών και συλλογικών εργασιακών μας ικανοτήτων. Όταν πουλάμε την εργασία μας σε έναν εργοδότη έναντι ενός μισθού, χάνουμε τον έλεγχο του τι φτιάχνουμε, του τι παράγουμε και του κοινωνικού και περιβαλλοντικού πλαισίου της εργασίας μας.

Τα πρώιμα γραπτά του Μαρξ φαίνεται συχνά να επικυρώνονται από τις “Θέσεις για τον Φόιερμπαχ” που έγραψε το 1845. Αυτό το σύντομο κείμενο περιλαμβάνει την ευρέως αναφερόμενη Ενδέκατη Θέση: «Οι φιλόσοφοι έχουν μονάχα ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε». Είναι πιθανώς η πιο διάσημη πρόταση που προέρχεται από την πένα του Μαρξ και συμπυκνώνει την αντίφαση μεταξύ θεωρίας και πράξης, την οποία ο Μαρξ ήταν αφοσιωμένος να ξεπεράσει. Το νόημά της, ωστόσο, έχει χαθεί από διάφορους διερμηνείς. Πολλοί πιο πρακτικά σκεπτόμενοι μαρξιστές θεωρούν ότι το πρώτο μέρος της Ενδέκατης Θέσης σημαίνει ότι η φιλοσοφία δεν είναι πλέον απαραίτητη και ότι θα έπρεπε αντ’ αυτού να επικεντρωθούμε ενεργητικά στο να φέρουμε την αλλαγή. Ταυτόχρονα, οι πιο ακαδημαϊκά προσανατολισμένοι αναγνώστες διερευνούν τη θεωρητική σημασία της ιδέας του Μαρξ για την πρακτική, ενώ ξεχνούν ότι προσπαθούσε να αναπτύξει μια θεωρία που θα μπορούσε να βοηθήσει την επανάσταση να πετύχει. Αντίθετα, η άποψη του Μαρξ στην Ενδέκατη Θέση είναι ότι η θεωρία και η πρακτική χρειάζονται η μία την άλλη. Χωρίς θεωρία, η πρακτική είναι τυφλή, και χωρίς πρακτική, η θεωρία είναι ανίκανη.

Το Κεφάλαιο

Η προσέγγιση του “Κεφαλαίου”, του μεγάλου έργου του Μαρξ, μπορεί να είναι αποθαρρυντική — αλλά αξίζει τον κόπο. Ενώ ο Μαρξ έγραψε το “Κομμουνιστικό Μανιφέστο” πολύ γρήγορα, το “Κεφάλαιο” έγινε το έργο της ζωής του. Αρχικά, σχεδίαζε έξι τόμους, αν και καθώς μεγάλωνε και η υγεία του έπεφτε, αναθεώρησε το σχέδιο ώστε να περιλαμβάνει τέσσερις τόμους. Μόνο ο πρώτος εμφανίστηκε όσο ζούσε, το 1867. Ωστόσο, χάρη σε διάφορα προσχέδια και χειρόγραφα που άφησε πίσω του ο Μαρξ, ο Ένγκελς επιμελήθηκε και δημοσίευσε τους δύο επόμενους τόμους του “Κεφαλαίου” μετά το θάνατο του Μαρξ. Τα χειρόγραφά του που προορίζονταν για έναν τέταρτο τόμο, μια κριτική ιστορία της οικονομικής θεωρίας, δημοσιεύτηκαν αργότερα ως “Θεωρίες της Υπεραξίας”. Μακριά από το να περιέχει όλες τις απαντήσεις, όπως άλλωστε και ο μαρξισμός στο σύνολό του, το “Κεφάλαιο” παραμένει ημιτελές.

Παρά την αδικαιολόγητη φήμη του ως βαρετού οικονομικού έργου, η πρόζα του Μαρξ στο “Κεφάλαιο” είναι συχνά συναρπαστική (τουλάχιστον στον Πρώτο Τόμο) και η επιχειρηματολογία του είναι συγχρόνως εκλεπτυσμένη και προσεκτικά δομημένη. Το πιο σημαντικό είναι πως το “Κεφάλαιο”  αποτελεί επίτευγμα γιατί περιέχει μια περιγραφή των εννοιών που είναι απαραίτητες για να αρχίσουμε να κατανοούμε τον καπιταλισμό ως κοινωνική μορφή ζωής και ως ιστορικό σύνολο κοινωνικών σχέσεων. Ενώ αυτές οι κοινωνικές σχέσεις δομούν τη ζωή μας, δεν είναι φυσικές, αλλά είναι προϊόν ενός συγκεκριμένου ιστορικού και οικονομικού συστήματος.

Στα πρώτα κεφάλαια του “Κεφαλαίου”, ο Μαρξ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός ορίζεται θεμελιωδώς από την παραγωγή και την ανταλλαγή εμπορευμάτων. Τα εμπορεύματα, όπως εξηγεί, έχουν μια «αξία χρήσης», δηλαδή, για να είναι κάτι εμπόρευμα, πρέπει κάποιος να το βρει χρήσιμο για την κάλυψη κάποιας ανάγκης. Ωστόσο, τα εμπορεύματα δεν ορίζονται ούτε αποτιμώνται από τη χρήση τους και μόνο, αλλά από την πώλησή τους στην αγορά ως εμπορεύματα. Για παράδειγμα, ένα γεύμα που μαγειρεύεται για φίλους σίγουρα καλύπτει μια ανθρώπινη ανάγκη — αλλά δεν είναι εμπόρευμα. Αντίθετα, τα εμπορεύματα διαθέτουν «ανταλλακτική αξία», η οποία ονομάζει την αξία τους σε τιμές.

Για να το καταλάβει αυτό, ο Μαρξ θέτει το ερώτημα γιατί ο πλούτος εμφανίζεται στον καπιταλισμό με τη μορφή της αξίας, μιας κοινωνικής σχέσης που εκφράζεται ως χρήμα και πώς συγκροτείται αυτή η αξία. Μέρος της απάντησής του είναι ότι ο καπιταλισμός εξαρτάται από την αντιμετώπιση της ανθρώπινης εργατικής δύναμης ως εμπόρευμα. Η ανταλλακτική αξία της εργατικής δύναμης μετριέται σε μισθούς. Εν τω μεταξύ, η αξία χρήσης της εργασίας καταναλώνεται κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας για την παραγωγή εμπορευμάτων προς πώληση στην αγορά. Αυτή είναι μια κρίσιμη κατανόηση και περιέχει το κλειδί για τη θεωρία της εκμετάλλευσης του Μαρξ. Κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας, η εργασία μας παράγει περισσότερη αξία από ό,τι πληρωνόμαστε σε μισθούς για την εργατική μας δύναμη. Αν και η συναλλαγή φαίνεται να είναι δίκαιη, ο χρόνος εργασίας μας παράγει περισσότερη νέα αξία από ό,τι αντιπροσωπεύεται από τους μισθούς μας. Αυτή η «υπεραξία» πηγαίνει στις τσέπες των καπιταλιστών που κατέχουν τα μηχανήματα, τη γη και τις πρώτες ύλες που χρειάζονται για την παραγωγή. Έχοντας κατά νου αυτή τη διαδικασία, είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών δεν είναι απλώς ζήτημα απληστίας, αλλά αδυσώπητης ανάγκης συσσώρευσης, κάτι που είναι ενσωματωμένο στην καπιταλιστική μορφή αξίας.

ο καπιταλισμός εξαρτάται από την αντιμετώπιση της ανθρώπινης εργατικής δύναμης ως εμπόρευμα

Κρίσιμο στοιχείο για το επιχείρημα του Μαρξ είναι ότι η αξία δεν προκύπτει σαφώς από κάθε πράξη φυσιολογικής εργασίας αλλά από μια κοινωνική διαδικασία που εξισώνει την ανθρώπινη εργασία ως «κοινωνικά απαραίτητο χρόνο εργασίας» και καθιστά την εργασιακή δραστηριότητα αφηρημένη και τα εμπορεύματα καθίστανται ομοιόμορφα ως αξίες. Αυτή η διαδικασία απαιτεί ανταλλαγή, αφού μόνο η πώληση των εμπορευμάτων είναι που επικυρώνει την κοινωνική τους αξία.

Ο Μαρξ μας δίνει μια περιγραφή του πώς τα εμπορεύματα, το χρήμα και το κεφάλαιο χρησιμεύουν ως διακριτές στιγμές στη συγκρότηση της αξίας. Αυτές οι οικονομικές μορφές είναι όλες κοινωνικές σχέσεις που, για τον Μαρξ, εξαρτώνται από την εργατική δραστηριότητα που έχει αποξενωθεί/αλλοτριωθεί από τους ανθρώπους που πωλούν την εργασία τους έναντι μισθού. Ως αποτέλεσμα, τα προϊόντα της ανθρώπινης εργασίας στέκονται πάνω από τους ανθρώπους που τα δημιούργησαν, εμφανιζόμενα ξεχωριστά και ανεξάρτητα από εμάς. Η αγορά ανάγει τους ανθρώπους σε μια καθαρά οικονομική λειτουργία ως αγοραστές και πωλητές εμπορευμάτων. Ο όρος του Μαρξ για αυτό το φαινόμενο στο Κεφάλαιο είναι «φετιχισμός» και εφαρμόζεται στην ανάλυσή του για τα εμπορεύματα, το χρήμα και το κεφάλαιο. Αυτές οι κοινωνικές μορφές έχουν απίστευτη δύναμη ως σχέσεις κυριαρχίας, απρόσωπες και πανταχού παρούσες στον καπιταλισμό.

Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι το “Κεφάλαιο” είναι μια κριτική της οικονομικής θεωρίας συνολικά. Το επίτευγμα του Μαρξ είναι να δείξει ότι η ίδια η αξία είναι μια ιστορική μορφή ζωής και, ως αποτέλεσμα, μπορεί να μεταμορφωθεί. Αποδεικνύοντας ότι οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις δεν είναι φυσικές αλλά προϊόν της ιστορίας, καταδεικνύει ότι ο καπιταλισμός είναι επιρρεπής σε κρίσεις και ρήξη. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνική αλλαγή είναι και δυνατή και απαραίτητη.

Διαβάστε τον Μαρξ με συντρόφους

Η ανάγνωση του Μαρξ παρέα με άλλους ανθρώπους είναι πάντα ανταποδοτική και μπορεί να βοηθήσει στην προσέγγιση της σκέψης του με συντρόφους, συναδέλφους ή φίλους, ως μέρος μιας ομάδας ανάγνωσης. Η κατανόηση της γραφής του Μαρξ δεν είναι τόσο δύσκολη όσο φαίνεται στην αρχή, αλλά όπως κάθε μεγάλος στοχαστής, η δουλειά ανταποδίδει. Όπως προειδοποίησε ο Μαρξ τους αναγνώστες του Κεφαλαίου, «Δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος προς την επιστήμη, και μόνο όσοι δεν φοβούνται την κουραστική ανάβαση στα απότομα μονοπάτια της έχουν την ευκαιρία να κερδίσουν τις φωτεινές κορυφές της».

Ωστόσο, είναι ακριβώς αυτά τα ύψη που μπορούμε να φτάσουμε διαβάζοντας τον Μαρξ που μπορούν να μας βοηθήσουν να αναλύσουμε τι δεν πάει καλά με τον σύγχρονο κόσμο. Χάρη στη δια βίου δέσμευση του Μαρξ για την ελευθερία και την ανθρώπινη άνθηση, το όραμά του φωτίζει την πορεία μας προς την αλλαγή του κόσμου αυτού.

Το alerta.gr αποτελεί μια πολιτική προσπάθεια διαρκούς παρουσίας και παρέμβασης, επιδιώκει να γίνει κόμβος στο πολύμορφο δικτυακό τοπίο για την διασπορά ριζοσπαστικών αντιλήψεων, δράσεων και σχεδίων στην κατεύθυνση της κοινωνικής απελευθέρωσης… Η συνεισφορά είναι ξεκάθαρα ένα δείγμα της κατανόησης της φύσης του μέσου και της ανάγκης που υπάρχει για να μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει και να μεγαλώνει. Για όποιον/α θέλει να συνδράμει ας κάνει κλικ εδώ

Πώς να διαβάσουμε τον πόλεμο πολιτικά

Πώς να διαβάσουμε τον πόλεμο πολιτικά “Αυτό το πράγμα που αποκαλούμε Ντονμπάς στην πραγματικότητα δεν υπάρχει... δεν είναι παρά ένας ορισμός που μας επιβλήθηκε από την Ρωσική Ομοσπονδία”. Oleksyi Danilov, 24/03/2021i “Ο στόχος των Συμφωνιών του Μινσκ είναι να...

Παρέλαση: Με παλαιστινιακές σημαίες έβαλαν τα σώματά τους μπροστά στα άρματα στην Πανεπιστημίου [Βίντεο]

Παρέλαση: Με παλαιστινιακές σημαίες έβαλαν τα σώματά τους μπροστά στα άρματα στην Πανεπιστημίου [Βίντεο] Με παλαιστινιακές σημαίες στα χέρια έβαλαν τα σώματά τους μπροστά στα άρματα στην Πανεπιστημίου στα Προπύλαια, κατά τη διάρκεια της παρέλασης της 25ης Μαρτίου στην...

1821: Το ουρλιαχτό της ελευθερίας

1821: Το ουρλιαχτό της ελευθερίας Κανένας δεν επαναστατεί επειδή έτσι του κάπνισε, επειδή δεν είχε τίποτα καλύτερο να κάνει, επειδή βαριόταν αφόρητα μια κάποια μέρα της ζωής του. Κανένας δεν εξεγείρεται επειδή το διάβασε σε κάποια βιβλίο, επειδή πέρασε χρόνια να...

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο αναρχικός Ρούντολφ Ρόκερ

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο αναρχικός Ρούντολφ Ρόκερ Στις 25 Μαρτίου του 1873 γεννήθηκε στο Μάϊντς της Δυτικής Γερμανίας, ο αναρχικός θεωρητικός και ιστορικός Ρούντολφ Ρόκερ από μια οικογένεια Kαθολικών ειδικευμένων εργατών. Ο Ρόκερ ήταν γνωστός για την ενεργό δράση του...

Η εξέγερση στο Κιλελέρ (Μάρτιος 1910) | Γνωστός – Άγνωστος

Η εξέγερση στο Κιλελέρ (Μάρτιος 1910) Το νέο βίντεο από το κανάλι Γνωστός - Άγνωστος που περιλαμβάνει animated βίντεο ιστορίας (ελληνικής και παγκόσμιας), ψυχολογίας και κοινωνικών θεμάτων. https://www.youtube.com/watch?v=JLN5UWxPdIk Oι έλληνες τσιφλικάδες που...

Συνέντευξη με την Claudia Pinelli, κόρη του Giuseppe του αναρχικού

Συνέντευξη με την Claudia Pinelli, κόρη του Giuseppe του αναρχικού. Αναδημοσίευση από την Αέναη Κίνηση. Σφαγή Capaci, ξεκινά η «στρατηγική της έντασης» με δυναμίτη, δεύτερο επεισόδιο, από τα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος με άρωμα μαφίας. Στις 19 ιουλίου, πάντα...

Τοποθέτηση στην εκδήλωση για την “οργάνωση των αναρχικών” από την Πρωτοβουλία Αναρχικών Αγ. Αναργύρων – Καματερού

Τοποθέτηση στην εκδήλωση για την “οργάνωση των αναρχικών” από την Πρωτοβουλία Αναρχικών Αγ. Αναργύρων - Καματερού Tην Παρασκευή 1η Μαρτίου παρευρεθήκαμε ως καλεσμένοι ομιλητές, μαζί και με την συλλογικότητα Πέλοτο από την Ξάνθη, στην εκδήλωση που διοργάνωσε η...

Ψυχιατρική Γενικού Νοσοκομείου Χανίων: Η τελευταία πράξη

Ψυχιατρική Γενικού Νοσοκομείου Χανίων: Η τελευταία πράξη Ανακοίνωση ειδικευόμενων ψυχιάτρων του Γενικού Νοσοκομείου Χανίων για την κατάσταση που επικρατεί στην Ψυχιατρική Κλινική του νοσοκομείου και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διαχρονικά όπως φαίνεται από τις...

Στις πόσες έρευνες φαίνεται αν είμαστε κορόιδα;

Στις πόσες έρευνες φαίνεται αν είμαστε κορόιδα; Από την Πρωτοβουλία ενάντια στα ΕΛΠΕ. Ανακοινώθηκε η διεξαγωγή 2 νέων ερευνών (1) σχετικά με τη δυσοσμία στην περιοχή με τη συνεργασία, μεταξύ άλλων φορέων, του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου  και του ΑΠΘ. Χρηματοδότης της μια...

ΠΡΩΤΕΑΣ: τα πολλά πρόσωπα του ΠΑΣΟΚ (και «εμείς»)

ΠΡΩΤΕΑΣ: τα πολλά πρόσωπα του ΠΑΣΟΚ (και «εμείς») «Ο Χέγκελ κάνει κάπου την παρατήρηση ότι όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα παρουσιάζονται σαν να λέμε, δυο φορές. Ξέχασε όμως να προσθέσει: τη μια φορά σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα» Κ. Μαρξ, Η 18η...