Ludd, Hypermodernity και νεο-ολοκληρωτισμός σε καιρούς COVID-19
Tomás Ibáñez ( El Lokal , 01/05/2020)
Λίγο περισσότερο από δύο αιώνες πριν, το 1811 και για τα επόμενα πέντε χρόνια, η Αγγλία ήταν η σκηνή μιας ισχυρής κοινωνικής εξέγερσης γνωστής ως Luddite Rebellion – σε υπαινιγμό του ομώνυμου πρωταγωνιστή της Ned Ludd – που κατέστρεψε μέρος των νέων υφαντικών μηχανημάτων των οποίων η εγκατάσταση κατάργησε θέσεις εργασίας και καταδίκασε μέρος του πληθυσμού σε δυστυχία. Χιλιάδες στρατιώτες ήταν απαραίτητοι για να εξουδετερώσουν την εξέγερση που, πέρα από το να υπακούει σε τεχνοφοβικά κίνητρα, πλαισιώθηκε στο χώρο εργασίας και προσπάθησε να αντιταχθεί στις πιο καταστροφικές συνέπειες της «προόδου» της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.
Σήμερα είναι απαραίτητο να «επανεφεύρουμε» αυτόν τον τύπο εξέγερσης, μετατοπίζοντάς το από τη σφαίρα των απλώς οικονομικών απαιτήσεων στην πιο άμεσα πολιτική σφαίρα των αγώνων για την ελευθερία και ενάντια στην πρόσφατη εικόνα ολοκληρωτισμού που εδώ και καιρό βρίσκεται στη διαδικασία καθιέρωσης,και που βρίσκει στην παρούσα κρίση του COVID-19 άφθονο καύσιμο για να επιταχύνει την ανάπτυξή του.
Η μετατόπιση του κέντρου της εξέγερσης από την οικονομική σφαίρα δεν συνεπάγεται την απόρριψη του καπιταλισμού ως κύριου εχθρού, διότι ο νέος τύπος ολοκληρωτισμού στον οποίο αναφέρομαι αποτελεί ένα απολύτως θεμελιώδες στοιχείο της νέας καπιταλιστικής εποχής που φωτίζεται από την τεράστια τεχνολογική καινοτομία που ήταν και συνεχίζει να είναι, η ψηφιακή επανάσταση.
Όπως συνέβη με την εξέγερση των Λουδιτών, αυτή η ουσιαστική εξέγερση δεν βασίζεται ούτε στα τεχνοφοβικά κίνητρα, αλλά έχει το αίτημα για ελευθερία και αυτονομία ως βασικό κίνητρο, από τη σαφή συνειδητοποίηση ότι, εάν δεν καταφέρουμε να σταματήσουμε την πρόοδο του νέου ολοκληρωτισμού, τότε οι δυνατότητες πάλης και αντίστασης ενάντια στην κυριαρχία και την εκμετάλλευση είτε θα ακυρωθούν είτε θα μειωθούν στο ασήμαντο.
Είναι περιττό να αναφέρουμε εδώ το σύνολο των οργάνων και διαδικασιών παρακολούθησης που λειτουργούν ήδη σε μεγάλη κλίμακα ή που αρχίζουν να εφαρμόζονται. Οι σχετικές πληροφορίες είναι άφθονες και είναι διαθέσιμες σε όλους. Το μέγεθος των αγώνων που πραγματοποιούνται ενάντια στην επέκταση και τη γενίκευση του κοινωνικού ελέγχου είναι επίσης προσβάσιμο. Αυτά είναι πολύ γνωστά και κυμαίνονται από τις ενέργειες των χάκερ, μέχρι το σαμποτάζ των κεραιών 5G, μέσω των πρακτικών του να αφήσετε το τηλέφωνο στο σπίτι και να απογαλακτιστείτε από τη χρήση του, έως και συλλογικές δραστηριότητες που αποτελούνται από την κατασκευή τοπικών δικτύων και κοινοτήτων.
Ωστόσο, μου φαίνεται σκόπιμο να τονίσω τη συνέχεια που βασίζεται στις αλλαγές που βιώνει το οικονομικό σύστημα, τουλάχιστον στη Δύση, καθώς ο επιστημονικός λόγος δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τις τεχνολογίες, στα χέρια των παραγωγών και των τεχνιτών, να αλλάξουν σε τεχνολογίες των οποίων η χρήση ξεπέρασε το μέγεθος και τις ικανότητες των τοπικών κοινοτήτων και ομάδων, και έτσι ενσωματώθηκε τόσο στο σύστημα παραγωγής μεγαλύτερης κλίμακας όσο και στις κρατικές δομές ισχύος.
Είναι αυτός ο στενός σύνδεσμος μεταξύ επιστημονικού λόγου, τεχνολογιών και οικονομικών και πολιτικών δομών εξουσίας που διατρέχει ολόκληρη την ιστορία της νεωτερικότητας και του καπιταλισμού και αυτός εξηγεί τον υπερμοντερνισμό όπου η ψηφιακή επανάσταση ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ των τριών οντοτήτων που ανέφερα. Αυτό οδηγεί σε έναν μετασχηματισμό του καπιταλισμού, που τώρα μετατρέπεται σε ψηφιακό καπιταλισμό και εποπτεύει τον καπιταλισμό, προχωρώντας προς έναν νέο τύπο ολοκληρωτισμού στον πολιτικό τομέα. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα ολοκληρωτικά καθεστώτα, είναι τα ίδια τα άτομα που παρέχουν συνεχώς, μέσω της κάθε συμπεριφοράς τους, τα στοιχεία που καθιστούν δυνατή την ολοκληρωμένη υποταγή τους. Είναι η δική μας ζωή που καλλιεργεί τις συσκευές ελέγχου και τυποποίησης σε ένα περιβάλλον χωρίς εξωτερικότητα,
Το COVID-19 ενθάρρυνε την ανάπτυξη εξελιγμένων μέτρων κοινωνικού ελέγχου χάρη στη ζήτηση για βιοασφάλεια που προκαλείται από τον φόβο του πληθυσμού για βιολογικούς κινδύνους. Αυτό που συνέβη μετά την κήρυξη πανδημίας και την επακόλουθη κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από το ισπανικό κράτος, αφήνει ελάχιστη αμφιβολία ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού όχι μόνο δεν θα αντιταχθεί, αλλά θα δέχεται πρόθυμα να παρακολουθείται και να αυθυποβάλλεται πρόθυμα στην επιτακτική ανάγκη αυτοπαρακολούθησης για την πρόληψη της νόσου.
Ο coronavirus προβλέπει επίσης την πιθανότερη διαδοχή νέων πανδημιών παρόμοιου ή μεγαλύτερου κινδύνου. Ο βιολογικός κίνδυνος είναι φυσικά μέρος της ίδιας της ανθρώπινης κατάστασης, αλλά η πιθανότητα εμφάνισης και οι συνέπειές της ευνοούνται από τις τρέχουσες συνθήκες διαβίωσης: τεράστια πλήθη ανθρώπων που συσσωρεύονται σε γιγάντιες πόλεις, μια παγκοσμιοποίηση που προάγει συνεχείς και γρήγορες εμπορικές ανταλλαγές σε πλανητικό επίπεδο, μεταφορικά μέσα που ευνοούν τις συνεχείς πληθυσμιακές ροές, μειωμένες επενδύσεις σε υπηρεσίες δημόσιας υγείας και, φυσικά, περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι ο τελευταίος από τους παράγοντες που ανέφερα είναι ένας ακόμη, και ίσως όχι ο πιο σημαντικός, μεταξύ αυτών που ευνοούν τις πανδημίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να καταπολεμηθούν οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, αλλά η υπερβολική εστίαση σε αυτούς μπορεί να βοηθήσει στην κάλυψη της μεγαλύτερης και πιο άμεσης απειλής που συνδέεται με τον βιολογικό κίνδυνο και να αποσπάσει την προσοχή από την πρόοδο του νεο-ολοκληρωτισμού. Αποφεύγοντας αυτό, εάν δεν μπορούμε σταματήσουμε την ολοκληρωτική απειλή που προκαλείται από βιολογικές απειλές, δεν θα μπορέσουμε καν να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε ενάντια στην υποβάθμιση του πλανήτη.
Περίπου σαράντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο Michel Foucault παρουσίασε την έννοια της βιοδυναμίας για να χαρακτηρίσει τη νέα μορφή κυβερνητικότητας που διατυπώθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό και φαίνεται ότι η διαχείριση της ζωής, της βιοασφάλειας και του ελέγχου των πληθυσμών στους οποίους αναφέρθηκε έφτασαν στη συνέχεια καταλαμβάνουν μια προνομιακή θέση στην ατζέντα του ψηφιακού καπιταλισμού που χαρακτηρίζει τον υπερμοντερνισμό μας.
Ο νέος ολοκληρωτισμός έχει στη διάθεσή του όλο το οπλοστάσιο του κοινωνικού ελέγχου που παρέχεται από την ψηφιακή τεχνολογία, ενώ η ίδια τεχνολογία ανοίγει το τεράστιο πεδίο της γενετικής μηχανικής. Εάν συσχετίζουμε βιολογικούς κινδύνους, βιοποικιλότητα, ψηφιακό καπιταλισμό, βιοτεχνολογίες και νεο-ολοκληρωτισμό, είναι εύκολο να δούμε ότι ένα από τα αποτελέσματα των πανδημιών θα συνίσταται στην προδιάθεση πληθυσμών να αποδεχθούν, αργά πή γρήγορα, βιογενετικές παρεμβάσεις για να μας κάνουν «ανθεκτικούς» σε κορονοϊούς και άλλες ιογενείς πληγές. Αυτό δεν θα συμβεί αύριο, φυσικά, αλλά σε ένα μακρινό δυστοπικό μέλλον, όταν ο υπερανθρωπισμός θα καταστήσει δυνατή την «ορθολογική» τροποποίηση του ανθρώπινου είδους. Έχω πει «μακρινό», αλλά με το ρυθμό με τον οποίο τα πράγματα πηγαίνουν, αυτό το μέλλον μπορεί να μην είναι τόσο μακριά αν δεν καταφέρουμε να γυρίσουμε τα πράγματα.
Ευτυχώς, η μακρά ιστορία της ανθρωπότητας μάς διδάσκει ότι υπήρχαν πάντα θύλακες αντίστασης και ενέργειας που γνώριζαν πώς να προάγουν πρακτικές ελευθερίας ακόμη και στις πιο αφιλόξενες καταστάσεις. Αυτές οι πρακτικές και οι αγώνες που υπάρχουν μας επιτρέπουν να διατηρούμε κάποια αισιοδοξία… παρόλα αυτά.
