Του Νίκου Πελεκούδα από τις Μελέτες Χειραφέτησης / Ελλάδα 1830-1918
Ο χαρακτήρας των κυρίαρχων κοινωνικών ρευμάτων του ελληνικού χώρου κατά το 19ο αιώνα, αλλά και πολύ αργότερα, σε μεγάλο βαθμό καθορίζεται από την έκβαση μιας άσβεστης αντιπαράθεσης μεταξύ διαφορετικών ταξικών συμφερόντων και πολιτικών αντιλήψεων εντός του επαναστατικού αγώνα.
Κοτζαμπάσηδες, προεστοί, ανώτερη και μεσαία εκκλησιαστική ιεραρχία, είναι πραγματικοί φορείς εξουσίας απέναντι στον υπόδουλο Έλληνα (και όχι μόνο). Εξουσία βέβαια η ίδια υποτελής απέναντι στους Οθωμανούς.
Όλα αυτά τα στρώματα παρόλα αυτά θα μπουν στην επανάσταση. Σε πολλές περιπτώσεις θα το κάνουν γιατί καταλαβαίνουν πως δε μπορεί να γίνει διαφορετικά. Είναι μεγάλη η πίεση και η λαχτάρα των πληβειακών κοινωνικών στρωμάτων για την αποτίναξη των τριών πληγών. Του παπά, του κοτζαμπάση και του Τούρκου (κατά το Richard Clogg ρητό που κυκλοφορούσε μεταξύ των ελλήνων, αν τους ρωτούσες ποιες είναι οι συμφορές τους). Όμως μέσα στην επανάσταση που θεωρητικά δίνουν μαζί όλα τα κοινωνικά στρώματα και πολιτικές αντιλήψεις μαίνεται και ένας πόλεμος μεταξύ τους. Σε αυτό τον πόλεμο μέσα στην επανάσταση η πιο προοδευτική πτέρυγα του επαναστατικού αγώνα θα ηττηθεί. Σε κάποιες περιοχές όπως στην Ύδρα που θα εξετάσουμε εδώ κρίθηκε μάλιστα και πολύ νωρίς.
Ένας μεγάλος μύθος τον οποίο μαθαίνουμε από παιδιά είναι πως οι Έλληνες καραβοκύρηδες και έμποροι, επειδή ήθελαν ανεμπόδιστο εμπόριο επαναστάτησαν και επιδίωξαν να εναρμονίσουν, την κοινωνική τους θέση, δυναμική και ισχυρή με πολιτικό ρόλο και αυτενέργεια. Άρα επανάσταση.
Η περίπτωση της Ύδρας είναι από τις πάμπολλες που διαψεύδουν το μύθο. Μύθο που δυστυχώς στην κατασκευή του συνέπραξε και η αριστερή ιστοριογραφία. Για αυτούς η Ελλάδα έπρεπε να χωρέσει σε ένα υποτιθέμενο ιδεοτυπικό ιστορικό σχήμα. Πέρα και έξω από οποιαδήποτε διαλεκτική εκτίμηση της ιστορίας, η ιστορική εξέλιξη ήταν ένα συγκεκριμένο μοντελάκι διαδοχής τρόπων παραγωγής πέρα και έξω από την ίδια την πραγματική ιστορική εξέλιξη. Εξυπηρετούσε βέβαια και την πολιτική εκτίμηση πως υπάρχει και ένα εθνικά φερέγγυυο τμήμα της ελληνικής αστικής τάξης που αναζητά ανεξάρτητο οικονομικό και πολιτικό ρόλο για τη χώρα, με το οποίο η αριστερά θα μπορούσε να συμπράξει.
Οι Υδραίοι δεν είχαν καμιά ανάγκη για πολλά χρόνια να εξεγερθούν. Το 1778 θα συμμετάσχουν μαζί με τους Οθωμανούς στην Κριμαία ενάντια στους Ρώσους, και όπως αναφέρει και ο Παπαγεωργίου προικοδοτήθηκαν από το Σουλτάνο «λόγω του παρ΄ αυτών επιδειχθέντος ζήλου δια την υπηρεσία του στόλου μου» με ευρύτατη αυτονομία. Την επόμενη χρονιά θα αναλάβει τη διοίκηση του νησιού 12μελής καγκελαρία στην οποία συμμετέχουν μέλη των οικοκυρέων-πλοικτητών. Η καγκελαρία ήταν σώμα με νομοθετικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες, ολιγαρχικής οργάνωσης και πολιτικών αντιλήψεων.
Για να κηρυχθεί η επανάσταση στην Ύδρα ήταν προϋπόθεση η ανατροπή του ολιγαρχικού καθεστώτος. Πρωταγωνιστής της επανάστασης στο νησί θα είναι ο Αντώνης Οικονόμου, μυημένος από τον Παπαφλέσσα στη Φιλική Εταιρεία, θα είναι αυτός που θα επιχειρήσει να ανατρέψει το ολιγαρχικό καθεστώς του νησιού. Στις 30 Μάρτη ο Οικονόμου θα καταλάβει το λιμάνι της Ύδρας, θα εγκαταστήσει καινούργια αντιολιγαρχική εξουσία και στις 14 Απρίλη θα κηρύξει επίσημα την επανάσταση και στο νησί.
Στις 12 Μάη του 1821, όταν οι πλοιοκτήτες με πλήθος ραδιουργιών, τρομοκράτησης και εξαγοράς μερίδων του πληθυσμού θα ανατρέψουν ξανά την κατάσταση υπέρ τους, ο Οικονόμου θα αναγκαστεί να φύγει από την Ύδρα και να κινηθεί προς τη Πελοπόννησο. Θα φύγει προς το Κρανίδι όπου και θα συλληφθεί ξανά και θα παραμείνει υπό περιορισμό υπό τον πρόκριτο Καλαβρύτων Θεοχαρόπουλο. Θα αποδράσει με 14 άντρες το Δεκέμβρη του 1821 για να λάβει μέρος στην πρώτη Εθνοσυνέλευση του Άργους. Εκεί πελοποννήσιοι πρόκριτοι έπειτα από συνεννόηση με τους Υδραίους πλοικτήτες θα τον σκοτώσουν. Πρωταγωνιστές οι προύχοντες Λόντος και Χαραλάμπης. Στις 16 Δεκέμβρη θα δολοφονηθεί στη γέφυρα Ξεριά του Άργους.(πολύτιμα αρχειακά στοιχεία από το Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο).
Οι πλοικτήτες και οικυραίοι θα παραμείνουν στον αγώνα. Δε γίνεται εύκολα αντιληπτή αυτή η στάση τους αν δε συμπεριλάβουμε στο σκεπτικό μας και το γεγονός πως η Πύλη γνωρίζει πολύ μεγάλη κρίση, πράγμα που δεν εγγυάται μακροπρόθεσμα τα προνόμια τους.
Είναι αδύνατο να καταλάβουμε το χαρακτήρα του ελληνικού κράτους και της τάξης που κυριαρχεί, αν δε δούμε το πως διεξάχθηκε η ίδια η επανάσταση. Ένα μικρό παράδειγμα ήταν αυτό της Ύδρας. Θα επανέλθουμε στο ζήτημα.