Αναδημοσίευση από την Αέναη Κίνηση
Ο αγώνας για αλλαγή του κόσμου σύμφωνα με την Angela Davis
Είναι το 1972. Η Angela Davis απαντά σε ερωτήσεις ενός σουηδού δημοσιογράφου που της ρώτησε τι πιστεύει για τη χρήση βίας από τους Μαύρους Πάνθηρες. Πίσω της βρίσκεται ο τοίχος μιας κρατικής φυλακής της Καλιφόρνια. Η Ντέιβις φορά μια κόκκινη ζακέτα και το κλασικό της afro χτένισμα. Με ένα αναμμένο τσιγάρο ανάμεσα στα δάχτυλά της, κοιτάζει τον δημοσιογράφο με ένα διεισδυτικό βλέμμα, και στη συνέχεια απαντά: «Με ρωτάς αν εγκρίνω τη βία; Για μένα είναι μια ερώτηση χωρίς νόημα. Με ρωτάς αν εγκρίνω τη χρήση των όπλων; Μεγάλωσα στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα. Μερικοί φίλοι μου σκοτώθηκαν από βόμβες που έκαναν να εκραγούν ρατσιστές. Από την εποχή που ήμουν πολύ μικρή, θυμάμαι τον ήχο των βομβών που εκρήγνυνταν, το σπίτι να τρέμει. Για αυτόν τον λόγο, όταν κάποιος μου ζητά να μιλήσω για την βία, μου φαίνεται απίστευτο. Σημαίνει ότι το πρόσωπο που βρίσκεται μπροστά μου δεν έχει ιδέα τι έχουν υποφέρει οι αφροαμερικανοί σε αυτήν τη χώρα από την στιγμή που ο πρώτος μαύρος απήχθη στις αφρικανικές ακτές”.
Παρατηρώντας το σύντομο βίντεο, καταλαβαίνουμε γιατί η Angela Davis έγινε μια εικόνα. Η εμφάνιση, η αποφασιστικότητα, η εξυπνάδα της. Η Ντέιβις αποθανατίστηκε στο ντοκιμαντέρ του 2011 The black power mixtape, και μερικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη κυκλοφόρησαν στα κοινωνικά δίκτυα αφού ο George Floyd, ένας 46χρονος μαύρος, σκοτώθηκε από έναν αστυνομικό στη Μινεάπολη, πυροδοτώντας διαμαρτυρίες σε όλο τον κόσμο. Σήμερα το βιβλίο της ‘Γυναίκες, φυλή και τάξη’ (Alegre 2018), που εκδόθηκε το 1981, θεωρείται μια απαραίτητη ανάγνωση για όποιον θέλει να καταλάβει τι είναι ο αντιρατσιστικός ακτιβισμός, μαζί με το The Next Time the Fire του James Baldwin (Fandango 2020) και την αυτοβιογραφία του υποστηριχτή των καταργήσεων-abolizionista Frederick Douglass.
Το ντοκιμαντέρ “The black power mixtape
Η Άντζελα Ντέιβις είναι 78 ετών. Συνδέεται μέσω Zoom από το γραφείο της στην Καλιφόρνια. Της ρωτάω αν μετά από τόσα χρόνια έχει την αίσθηση ότι είναι δυνατή μια πραγματική αλλαγή. «Φυσικά, η κατάσταση σήμερα θα μπορεί να είναι διαφορετική», απαντά. «Αλλά δεν είναι σίγουρο.» Η Ντέιβις είναι, κατανοητά, προσεκτική. Από την άλλη πλευρά, στη ζωή της έχει δει τα πάντα, από τις ταραχές του 1965 στο Watts, μια γειτονιά του Λος Άντζελες, μέχρι τον πόλεμο στο Βιετνάμ και την εισβολή στο Ιράκ και τις ταραχές του Φέργκιουσον. «Μετά από όλες τις στιγμές που σημαδεύτηκαν από μια μεγάλη συνειδητοποίηση και θέληση για αλλαγή, οι μεταρρυθμίσεις που έχουν εισαχθεί ακύρωσαν κάθε πιθανότητα μια ριζικής-ριζοσπαστικής αλλαγής».
Συνολικά, η Ντέιβις θεωρεί ενθαρρυντικές τις διαμαρτυρίες που προκλήθηκαν από τον θάνατο του Φλόιντ. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακολουθούν την εμφάνιση-γέννηση μεγάλων κινημάτων – την τελευταία φορά το 2014, μετά το θάνατο των Michael Brown, Tamir Rice και Eric Garner – αλλά η Davis πιστεύει ότι κάτι έχει αλλάξει σήμερα: οι λευκοί έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν.
“Δεν είχαμε δει ποτέ τόσο παρατεταμένες, συμμετοχικές και διαφοροποιημένες διαδηλώσεις «, υπογραμμίζει. «Νομίζω ότι αυτό δίνει πολλή ελπίδα στον κόσμο. Στο παρελθόν, όταν λέγαμε ότι οι Μαύρες ζωές έχουν σημασία, Black lives matter (οι ζωές των μαύρων είναι σημαντικές), υπήρχε πάντα κάποιος που έλεγε: «Αλλά δεν θα ήταν καλύτερο να πούμε ότι όλες οι ζωές είναι σημαντικές;» Τώρα επιτέλους καταλαβαίνουν. Συνειδητοποίησαν ότι όσο οι μαύροι αντιμετωπίζονται με αυτόν τον τρόπο, όσο η βία του ρατσισμού παραμένει ανεπηρέαστη, κανείς δεν θα είναι ασφαλής”.
Εάν υπάρχει ένα κατάλληλο άτομο για να αξιολογήσει την τρέχουσα κατάσταση, είναι σίγουρα η Άντζελα Ντέιβις. Για πενήντα χρόνια υπήρξε μια από τους σημαντικότερους διανοούμενους στην εκστρατεία για φυλετική δικαιοσύνη, αν και οι σκοποί που υπερασπίστηκε – μεταρρύθμιση στις φυλακές, μείωση των αστυνομικών κεφαλαίων-χορηγήσεων, αναδιοργάνωση του συστήματος απελευθέρωσης επί της εγγύησης – θεωρούνταν πάντα πολύ ριζοσπαστικές. Κάποια στιγμή φάνηκε ότι η Ντέιβις είχε παραμείνει παγωμένη στο παρελθόν, δεμένη στο «ριζοσπαστικό κομψό» στιλ της δεκαετίας του εξήντα, και υποστηρικτής ιδεών που είναι πλέον εκτός μόδας. Το 2016, ένας δημοσιογράφος της Wall Street Journal έγραψε ένα πορτρέτο της ακτιβίστριας στο οποίο ρωτούσε τους συναδέλφους του αν ήξεραν την Ντέιβις. Μεταξύ εκείνων που δεν είχαν ακόμη συμπληρώσει τα 35, κανείς δεν ήξερε ποια ήταν.
Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά την έναρξη του αγώνα της, η Ντέιβις φαίνεται να έγινε ξαφνικά το σύμβολο της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά θέλει να αναγνωρίσει τη συμβολή της νέας γενιάς ακτιβιστών και πολιτικών στοχαστών. «Βλέπω αυτά τα παιδιά, τόσο έξυπνα και ικανά να μάθουν από το παρελθόν για να δημιουργήσουν νέες ιδέες. Μαθαίνω επίσης πολλά από άτομα που είναι πενήντα χρόνια νεότερα από εμένα. Είναι συναρπαστικό, με ωθεί να συνεχίσω τον αγώνα”.
“Αν και η έκταση της αντίδρασης είναι σίγουρα νέα, ο σκοπός-η υπόθεση δεν είναι, και νομίζω ότι είναι σημαντικό να το υπογραμμίσουμε.» Η Ντέιβις δεν θέλει να ξεχάσει τον αντίκτυπο της κοινωνικής στράτευσης των μαύρων Πανθήρων στη δεκαετία του 1960, ειδικά στον ακτιβισμό της κοινότητας, τα εργαστήρια κατάρτισης, τις συλλογικές κουζίνες και τα παζάρια τροφίμων. «Η υπόθεση προχωρεί μπροστά εδώ και πολύ καιρό. Αυτό που παρατηρούμε σήμερα πηγάζει από μια δουλειά που έχει γίνει εδώ και χρόνια, και δεν έχει λάβει τη σωστή προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης”.
Η Davis μιλά για τη στρατιωτικοποίηση της αμερικανικής αστυνομίας μετά το Βιετνάμ, και το άνοιγμα για μια μεταρρύθμιση στις φυλακές ύστερα από την εξέγερση στο σωφρονιστικό κατάστημα της Attica το 1971, η οποία δεν ήρθε ποτέ, τουλάχιστον όχι με τη μορφή που αυτή είχε φανταστεί. Τη εποχή της εξέγερσης, ο πληθυσμός των φυλακών στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν 200.000 κρατούμενοι. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, είχε αυξηθεί σε πάνω από ένα εκατομμύριο. «Κοιτάζοντας πίσω εκείνη την περίοδο συνειδητοποιήσαμε ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να σταθεροποιούν το σύστημα. Σήμερα φοβόμαστε ότι θα συμβεί ξανά”.
Ποιες συμβουλές δώσατε στο κίνημα Black lives matter;
«Από την οπτική μου, το πιο σημαντικό πράγμα είναι να αρχίσουμε να εκφράζουμε ιδέες για το πώς να εξελίξουμε το κίνημα.» Φυσικά, αυτή είναι μια δύσκολη πτυχή που πρέπει να αναλυθεί μέσα στον ενθουσιασμό μιας διαμαρτυρίας που εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, είναι σημαντικό για την Ντέιβις να καταλάβουμε ότι το κάψιμο ενός αστυνομικού τμήματος στη Μινεάπολη ή η αποκαθήλωση του αγάλματος του Edward Colston, rimozione della statua di Edward Colston a Bristol δεν είναι η οριστική απάντηση. «Ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι άνθρωποι, αυτές οι χειρονομίες δεν θα επιφέρουν μια πραγματική αλλαγή», εξηγεί αναφερόμενη στο ρίξιμο του αγάλματος. «Αυτό που έχει σημασία είναι η οργάνωση, το έργο. Πρέπει να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε, να οργανωνόμαστε για την καταπολέμηση του ρατσισμού, να βρούμε νέους τρόπους για να μεταμορφώσουμε τις κοινωνίες μας. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να κάνουμε τη διαφορά”.
Μετά την έξοδο από τη φυλακή η Ντέιβις έκανε ότι μπορούσε για να αποτρέψει την παράβλεψη των γυναικείων συνεισφορών στην υπόθεση των κοινωνικών δικαιωμάτων
Η Angela Yvonne Davis γεννήθηκε στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα το 1944. Εκείνη την εποχή, ένας από τους πιο ισχυρούς πολιτικούς στην πόλη και το κράτος ήταν ο λευκός υπερματιστής Bull Connor. Ήξερε μερικά από τα τέσσερα κορίτσια που πέθαναν στην επίθεση από τους Κου Κλουξ Κλαν το 1963 εναντίον μια εκκλησίας βαπτιστών, ένα έγκλημα για το οποίο τα πρώτα κατηγορητήρια ήρθαν μόνο το 1977. «Γνωρίζαμε ότι ο ρόλος της αστυνομίας ήταν να προστατεύει τους λευκούς», θυμάται η Ντέιβις.
Στα 15 της μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να παρακολουθήσει το γυμνάσιο, για να μετακινηθεί μετά στη Δυτική Γερμανία για να μελετήσει φιλοσοφία και μαρξισμό ακολουθώντας τον Herbert Marcuse και τη σχολή της Φρανκφούρτης. Επιστρέφοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη της δεκαετίας του 1960, προσχώρησε στο Κόμμα των μαύρων Πανθήρων και στο κομμουνιστικό Κόμμα. Λόγω των δεσμών της με τον κομμουνισμό, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια τότε, Ρόναλντ Ρέιγκαν, την απέλυσε από τη θέση της βοηθού φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της California (Ucla).
Στη συνέχεια, το 1970, η ζωή της Ντέιβις άλλαξε ριζικά. Ένα τουφέκι που αγόρασε νόμιμα χρησιμοποιήθηκε σε μια προσπάθεια απόδρασης από ένα δικαστήριο. Η ιστορία τελείωσε με το θάνατο ενός δικαστή που είχε απαχθεί, καθώς και του Jonathan Jackson (του φοιτητή που προσπάθησε να δραπετεύσει) και δύο άλλων κατηγορουμένων. Η Ντέιβις κατηγορήθηκε για «βεβαρημένη απαγωγή και δολοφονία πρώτου βαθμού» επειδή είχε αγοράσει το τουφέκι, και μετά από μια σύντομη φυγοδικία συνελήφθη στη Νέα Υόρκη. Η Aretha Franklin συνεισέφερε για να δημοσιοποιηθεί η υπόθεσή της προσφερόμενη να πληρώσει την εγγύηση, ενώ οι Rolling Stones και ο John Lennon έγραψαν τραγούδια γι αυτήν. Η υπόθεση της Ντέιβις έγινε διάσημη παγκοσμίως, έως ότου αθωώθηκε μετά από 18 μήνες φυλάκισης. Αυτό το επεισόδιο την μετέτρεψε σε διεθνές σύμβολο πολιτικού ακτιβισμού κάθε είδους. «Είμαι ευτυχής που είμαι ακόμα ζωντανή. Είμαι μάρτυς όλων όσων συμβαίνουν, ακόμη και για λογαριασμό εκείνων που δεν το έχουν καταφέρει”.
H Ντέιβις ξέρει ότι κινδύνεψε να είναι μεταξύ εκείνων που δεν τα κατάφεραν. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης με τον σουηδό δημοσιογράφο, το 1972, ήταν ακόμα στη φυλακή με κατηγορίες δολοφονίας και διακινδύνευε τη θανατική ποινή. Πολλά μέλη των μαύρων Πανθήρων πέθαναν βίαια: ο Fred Hampton σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια αστυνομικής επιδρομής στο Σικάγο, ενώ ο Bobby Hutton δολοφονήθηκε στο Όκλαντ κι ας είχε παραδοθεί στους αστυνομικούς (Marlon Brando pronunciò o Marlon Brando του έπλεξε εγκώμιο στην κηδεία του ). Άλλοι είναι ακόμα στη φυλακή (Mumia Abu-Jamal) ή στην εξορία (Assata Shakur). «Ξέρω ότι θα μπορούσα να έχω το ίδιο τέλος», παραδέχεται η Ντέιβις. «Θα μπορούσα να είμαι στη φυλακή, θα μπορούσα να έχω καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη. Η στράτευση πολλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο έσωσε τη ζωή μου. Κατά μία έννοια, το έργο μου βασίστηκε πάντα στη συνειδητοποίηση ότι είμαι εδώ μόνο επειδή πολλοί άνθρωποι έχουν κάνει την ίδια δουλειά για να με υπερασπίσουν. Θα συνεχίσω να κάνω εκείνο που κάνω, μέχρι την ημέρα που θα πεθάνω”.
Πώς προήλθε η αλλαγή
Μετά την έξοδο από τη φυλακή, η Ντέιβις έκανε ότι μπορούσε για να αποτρέψει την παράβλεψη της συνεισφοράς των γυναικών στην υπόθεση για τα κοινωνικά δικαιώματα. Σήμερα βλέπει την ίδια δέσμευση από ακτιβιστές που αγωνίζονται να διασφαλίσουν ότι οι γυναίκες θύματα αστυνομικής βίας – όπως η Breonna Taylor, που σκοτώθηκε στη Louisville του Κεντάκι, από αστυνομικούς που εισέβαλαν στο διαμέρισμά της – να έχουν την ίδια αντιμετώπιση με τους άνδρες. «Η ανδρική επικράτηση σε όλους τους τομείς της κοινωνίας μέσα στην ιστορία συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες, εδώ και αιώνες”, υπογραμμίζει η Davis. “Οι ιστορίες για λιντσαρίσματα, για παράδειγμα, συχνά παραβλέπουν το γεγονός ότι πολλά θύματα ήταν μαύρες γυναίκες, έτσι όπως γυναίκες και μαύρες ήταν πολλοί άνθρωποι που πολέμησαν ενάντια στο λιντσάρισμα, όπως η Ida B Wells”.
“Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την τάση για αρρενωπότητα του αγώνα και να αναρωτηθούμε γιατί δεν καταφέρνουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι γυναίκες ήταν πάντα στο επίκεντρο της υπόθεσης, τόσο ως θύματα όσο και ως ακτιβίστριες”.
Προς το παρόν δεν είναι μόνο οι ιδέες της Ντέιβις για την αστυνομική μεταρρύθμιση και την κοινωνική δικαιοσύνη που επικρατούν, αλλά και οι σκέψεις της για το πώς να επέλθει η αλλαγή. Για δεκαετίες η Ντέιβις προωθεί μια φεμινιστική σκέψη που αντιτίθεται στην ηγεσία και τις υπερ-ανδροπρεπείς μορφές αντίστασης. Σύμφωνα με την Ντέιβις, τα κινήματα Occupy και Black lives έφεραν κάτι πολύ καινούργιο με την άρνησή τους να δώσουν στους εαυτούς τους μια αναγνωρίσιμη leadership.
“Σε αυτήν τη χώρα πολλοί αναρωτιούνται πού βρίσκονται οι νέοι Martin Luther King, Malcolm X και Marcus Garvey. Φυσικά όταν σκέφτονται ηγέτες φαντάζονται μαύρους και χαρισματικούς άντρες. Αλλά τα πιο πρόσφατα ριζοσπαστικά κινήματα που δημιουργήθηκαν από νέους είχαν ένα φεμινιστικό αποτύπωμα και ευνόησαν τη συλλογική ηγεσία”.
Την ρωτώ αν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ της προσέγγισής της για αλλαγή – κοινοτική και χωρίς ηγέτες – και του προσωπικού της status. «Δεν μπορώ να πάρω πολύ σοβαρά τον εαυτό μου», απαντά. «Το επαναλαμβάνω συνεχώς. Μόνη μου δεν θα μπορούσα να έχω πετύχει τίποτα από όλο αυτό. Αυτά όλα πιστώνονται στο κίνημα και τον αντίκτυπό του, στις επιπτώσεις του”.
Ήδη στο παρελθόν, η Ντέιβις προσπάθησε να φέρει το αντιρατσιστικό κίνημα στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης. Το 1980 ήταν υποψήφια αντιπρόεδρος των ΗΠΑ με το κομμουνιστικό Κόμμα. Σε παρέμβαση της του 2006 επιτέθηκε στη διοίκηση του Τζορτζ Μπους-George W. Bush. Σήμερα δεν θέλει καν να προφέρει το όνομα του Ντόναλντ Τραμπ και προτιμά να τον χαρακτηρίζει ως «τον σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου». Την ρωτώ εάν η δημοκρατία των ΗΠΑ, αυτή τη στιγμή, αφήνει περιθώρια για ριζοσπαστικές ιδέες σχετικά με την κοινωνική αλλαγή. «Δεν νομίζω ότι μπορεί να συμβεί», απαντά. «Τουλάχιστον όχι με τους σημερινούς ηγέτες των δύο κύριων πολιτικών κομμάτων”.
Τι πιστεύει η Ντέιβις για το γεγονός ότι ορισμένοι δημοκρατικοί γονάτισαν για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στους διαδηλωτές; Πρόσφατα, η Nancy Pelosi, πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, και ορισμένοι από τους σημαντικούς συναδέλφους της στο κόμμα φορούσαν ρούχα kente, ένα τυπικό ύφασμα της Γκάνα που τους είχαν κάνει δώρο οι αφροαμερικάνοι αντιπρόσωποι του Κογκρέσου. Στόχος τους ήταν να στείλουν ένα μήνυμα στους μαύρους πολίτες, μια αποφασιστική εκλογική βάση την οποία ο δημοκρατικός υποψήφιος για την προεδρία Joe Biden δεν μπορεί να επηρεάσει. «Το έκαναν μόνο επειδή θέλουν να βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας, αλλά δεν σημαίνει ότι θέλουν και να κάνουν το σωστό», απαντά η Ντέιβις με κάποια απόσπαση.
Κατά τη διάρκεια των διαλέξεων της, η Ντέιβις μιλά συχνά για τότε, ούσα παιδάκι, ρωτούσε τη μητέρα της γιατί δεν μπορούσε να πάει στην παιδική χαρά ή στις βιβλιοθήκες του Μπέρμιγχαμ. Η μητέρα της, που ήταν ακτιβίστρια, της εξηγούσε πώς λειτουργεί ο αποκλεισμός, αλλά δεν σταματούσε εκεί. «Συνέχιζε να μας λέει ότι τα πράγματα θα αλλάξουν και ότι εμείς θα είμαστε μέρος της αλλαγής. Έτσι έμαθα από νεαρή ηλικία να ζω μέσα σε ένα πλαίσιο φυλετικής απομόνωσης, αλλά επίσης, ταυτόχρονα, να φαντάζομαι έναν νέο κόσμο, με τη βεβαιότητα ότι η κατάσταση δεν θα παραμείνει η ίδια για πάντα. Η μητέρα μου πάντα μας το έλεγε: «Δεν είναι αυτός ο τρόπος που θα πρέπει να πηγαίνουν τα πράγματα, δεν είναι αυτός που θα πρέπει να είναι ο κόσμος.’”
Lanre Bakare
(Μετάφραση του Andrea Sparacino)
Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε στη βρετανική εφημερίδα The Guardian.
