Αναδημοσίεση από τις Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830- 1918
«Το Βασίλειο της Ελλάδος δεν είναι η Ελλάδα, είναι μικρό τμήμα της και μάλιστα το μικρότερο και το φτωχότερο. Έλληνας δεν είναι μόνο αυτός που κατοικεί στο Βασίλειο αλλά και ο κάτοικος των Ιωαννίνων, της Θεσσαλονίκης, των Σερρών, της Κωνσταντινούπολης, της Τραπεζούντας, της Κρήτης, της Σάμου και οποιουδήποτε μέρους της ελληνικής ιστορίας ή της φυλής. Δύο είναι τα μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού. Η Αθήνα, η πρωτεύουσα του Βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολη, η μεγάλη πρωτεύουσα, το όνειρο και η ελπίδα των Ελλήνων».
Είναι απόσπασμα από την ομιλία του Ιωάννη Κωλέττη στην Εθνοσυνέλευση του 1843. Στην ίδια ομιλία θα συμπληρώσει πως το 1821 πήραν τα όπλα για την ελευθερία όλων των Ελλήνων, για την ελευθερία όλων των χριστιανών, και σε αυτή τη «Μεγάλη Ιδέα» έπρεπε να μείνουν αφοσιωμένοι.
Είναι η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Μεγάλης Ιδέας στα επίσημα πολιτικά πράγματα και στο δημόσιο λόγο. Θα τη διατυπώσει και θα γίνει αποδεκτή από έναν πολιτικό άνδρα που της ταιριάζει. Τον ικανότατο και εξυπνότατο πολιτικό απατεώνα, οπορτουνιστή και καιροσκόπο, διπρόσωπο Ιωάννη Κωλέττη.
Βέβαια όπως υπενθυμίζει και ο Herring τον όρο θα καθιερώσει σύμφωνα με τη γνώμη πολλών ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος με το ποίημά του «Ο Πρωθυπουργός» το οποίο λέει
Κι αν εις το γένος ήρχετο ιδέα τις μεγάλη
Τα νεκρωμένα μέλη του εις κίνησιν να βάλη
Κ΄ εζήτει την προγονικήν αυτού κληρονομίαν
Τις τολμητίας έμελλεν αντίστασιν να δείξη
Την πάνδημον εντός και εκτός φωνήν αυτού να πνίξη.
Είναι η περίοδος που το Γαλλικό Κόμμα υπό τον Κωλέττη, και ενόψει της Εθνοσυνέλευσης «ανεβάζει» στην πολιτική του ρητορική την αντίληψη για την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών με μικρές ή μεγαλύτερες πολεμικές ενέργειες. Η «πρόοδος» της χώρας για τον Κωλέττη σημαίνει να καταστεί χώρα « καλά οργανωμένη, ισχυρή και εκτεταμένη».
Όμως καμιά ιδέα, ακόμα και η Μεγάλη Ιδέα δε διατυπώνεται στην πολιτική μόνο για λόγους αρχών, ρομαντισμού, ή δεν είναι απλώς μια σκέψη που ήρθε ξαφνικά. Μια ιδέα διατυπώνεται γιατί είναι δεμένη με την εκπλήρωση συγκεκριμένων κάθε φορά ιστορικών κοινωνικών συμφερόντων, έχει συγκεκριμένο υποκείμενο. Από αυτό δεν εξαιρείται ούτε και η Μεγάλη Ιδέα.
Στην αρχή της διατύπωσης της η Μεγάλη Ιδέα θα συνδεθεί από τον Κωλέττη και ως όχημα ικανοποίησης των αναγκών των βετεράνων του πολέμου, οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση σε γη, είναι αποκλεισμένοι από το κράτος και έτσι η επεκτατική πολιτική μπορούσε να καλύψει όλους τους αγωνιστές που δε μπορούσαν να ζήσουν από τον πόλεμο. Γενικά πρέπει να θυμηθούμε πως το ζήτημα της αποκατάστασης των αγωνιστών ήταν ένα καυτό κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα, και ήταν αδιανόητο το όποιο Κόμμα ή πολιτικός παράγοντας στο πρόγραμμα που θα διατύπωνε να μην αναφερόταν σε αυτό.
Την ίδια στιγμή βέβαια που ο Κωλέττης έταζε αλύτρωτα εδάφη σε πάμφτωχους (αλλά ένοπλους) ανθρώπους, χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση στο συγκεκριμένο σημείο από κανέναν άλλο πολιτικό παράγοντα, σε επιστολή του προς τον Υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας Γκιζό γράφει πως είναι υπερασπιστής του status quo επειδή κάθε άλλη πολιτική θα ήταν επικίνδυνη, ενώ ταυτόχρονα τόνιζε πως τα σύνορα του 1844 (έτος που στάλθηκε η επιστολή), δε θα μπορούσαν να είναι τα οριστικά σύνορα της Ελλάδας.
Δεν είναι σε αυτό το σημείωμα η στιγμή να ασχοληθούμε με την πολιτική ειλικρίνεια του Κωλέττη, αν δηλαδή ο αλυτρωτισμός του ήταν γνήσιος ή δημαγωγικός. Αυτό που έχει σημασία είναι πως η κυριότερη πολιτική στρατηγική της άρχουσας τάξης στην Ελλάδα για περίπου έναν αιώνα γεννήθηκε σε πολιτικό περιβάλλον που της αναλογούσε. Περιβάλλον νταηλικιού χωρίς αντίκρισμα, μεγαλομανίας, ψυχωτικής υπερεκτίμησης των δυνάμεων, με τάξιμο και υποσχέσεις στους καταπιεσμένους. Όλα αυτά πάγια χαρακτηριστικά της συγκρότησης και της εξέλιξης του ελληνικού αστισμού.
Η Μεγάλη Ιδέα τον Αύγουστο του 1922 θα πνιγεί με το αίμα αυτών που υποτίθεται πως θα απελευθέρωνε. Σε αυτό τον ένα αιώνα θα ταλαιπωρήσει απίστευτα πληθυσμούς, θα τάξει καλύτερη ζωή, θα οδηγήσει σε πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς και θα τελειώσει με τους όρους που ξεκίνησε. Υπερφίαλη υπερεκτίμηση των δυνάμεων, υποσχέσεις και ψέματα με καύσιμη ύλη πάντα τους καταπιεσμένους της εκάστοτε περιόδου.
*Στη φωτό ο ζωγράφος Χρηστίδης απεικονίζει την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. (ζωγραφικός πίνακας των αρχών του 20ου αιώνα)