Από τις Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830- 1918
Ο πόλεμος, όχι απαραίτητα ως πράξη, παρόλο που φυσικά και αυτή η πλευρά ποτέ δεν έλειψε από τα ελληνικά πολιτικά πράγματα, αλλά ως ζήτημα που θα καθορίζει την ελληνική πολιτική ατζέντα στο πλαίσιο της υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας, θα είναι αδιάλειπτα παρών σε όλη την περίοδο που εξετάζουμε στις «Μελέτες Χειραφέτησης». Ακόμα και όταν δε διεξάγεται για την εκπλήρωση των προαιώνιων «εθνικών δικαίων» θα καθορίζει την εσωτερική πολιτική, θα διαπαιδαγωγεί συνεχώς την ελληνική κοινωνία μέσα από την προπαρασκευή αλλά κυρίως μέσα από την ιδεολογική μάχη για την αποδοχή του. Θα στρέφει σε καθοριστικές στιγμές, και ιδιαίτερα σε αυτές που η κυρίαρχη τάξη θα γνωρίζει κρίσεις, οικονομικές, πολιτικές αλλά και ευρύτερα κοινωνικές την συζήτηση στις αναγκαίες υποτίθεται πιο δυναμικές λύσεις. Λύσεις οι οποίες με ένα μαγικό τρόπο θα έλυναν και τα όποια εσωτερικά προβλήματα.
Με λίγα λόγια ο πόλεμος, η προετοιμασία του, η ιδεολογική του νομιμοποίηση θα είναι κυρίως ένα ζήτημα που θα επιχειρείται να καθορίσει ποιες κοινωνικές δυνάμεις θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική ζωή, ποιες πολιτικές δυνάμεις θα τις εκπροσωπούν, θα ορίζει τις υποτιθέμενες ξένες συμμαχίες.
Το παράδειγμα της Εθνικής Εταιρείας, μυστικής συνωμοτικής εθνικιστικής οργάνωσης, που σταθερά θα επιδιώκει να διαμορφώσει όρους πολεμικών αναμετρήσεων για την εδαφική επέκταση του ελληνικού κράτους είναι από τα πιο χαρακτηριστικά για όσα αναφέραμε. Η δράση της υπό την ανοχή και του κυρίαρχου πολιτικού προσωπικού θα οδηγήσει όντως στην πανωλεθρία του 1897, αλλά θα αφήσει βαθιά αποτυπώματα στην ελληνική πολιτική ζωή.
Σε φυλλάδιο που ανώνυμα θα κυκλοφορήσει το Σεπτέμβριο του 1894 με τίτλο «Λαός-Στρατός», 2 μήνες δηλαδή πριν την ίδρυση της Εθνικής Εταιρείας, η ελληνική Βουλή χαρακτηρίζεται ως Βολευτήριον και θα καλεί ανοιχτά το λαό σε συμπαράταξη με τις ένοπλες δυνάμεις για το μεγαλείο της πατρίδας. Το κείμενο αυτό, όπως θα γράψει και η Ακρόπολις, μοιράζεται ανοιχτά στους δρόμους και τις ουρές των θεάτρων. Θα κατηγορεί τους ξένους που δεν αφήνουν την Ελλάδα να εκπληρώσει τον ιστορικό της ρόλο, ενώ φυσικά, και αυτό είναι που έχει τη μεγαλύτερη σημασία θα στραφεί εναντίον του Βλάση Γαβριηλίδη, αστού αρθρογράφου της Ακροπόλεως, ο οποίος θα λοιδορεί ασταμάτητα τη Μεγάλη Ιδέα, θα επιτίθεται με φοβερούς χαρακτηρισμούς στους στρατιωτικούς καθώς και σε πολιτικά πρόσωπα που θα υιοθετούν έναν επιθετικό και πολεμοχαρή πολιτικό λόγο χαρακτηρίζοντας τους ως νευροπαθείς ψευδοπατριώτας.
Ο Γαβριηλίδης δεν είναι κανένας επαναστάτης. Θα εκπροσωπεί σταθερά τη μερίδα της αστικής τάξης που θα επιδιώκει το «μεγάλωμα της χώρας» μέσα από την οικονομική ανάπτυξη και τον αστικό πολιτικό εκσυγχρονισμό.
Η Εθνική Εταιρεία θα κάνει λίμπα τα γραφεία της Ακροπόλεως, ενώ θα χαρακτηρίσει το Γαβριηλίδη αναρχικό, γιατί φέρεται «αντεθνικώς» και με τα δημοσιεύματά του εκθέτει τη χώρα στο εξωτερικό. Η εθνικοφροσύνη θα είναι η πρώτη φορά που θα τεθεί ως κριτήριο εκτίμησης των πολιτικών απόψεων, ενώ πολύ σοβαρό στοιχείο επίσης θα είναι και η προσπάθεια κηλίδωσης της οποιασδήποτε μη φιλοπόλεμης πολιτικής στάσης ως αναρχικής. Ο Γαβριηλίδης προφανώς δεν ήταν ούτε κατά διάνοια αναρχικός. Όμως οι αναρχικοί είναι ήδη διάσημοι στον ελληνικό χώρο. Μην ξεχνάμε πως βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1890 και η παρουσία τους σε όλες τις κοινωνικές συγκρούσεις της Δυτικής Πελοποννήσου είναι εμφατική.
Στη δίκη που θα γίνει μετά την ήττα του 1897, οι 86 κατηγορούμενοι αξιωματικοί της Εθνικής Εταιρείας θα αθωωθούν. Το βασικότερο επιχείρημα της υπεράσπισής τους θα είναι, πως παρέμβηκαν γιατί ήθελαν «να προστατεύσουν την ελληνική φυλή από τους υβριστάς της» (το Γαβριηλίδη δηλαδή). Επίσης επειδή ούτε η Βουλή, ούτε η Δικαιοσύνη, ούτε η Αστυνομία αλλά ούτε καν ο Βασιλιάς δεν φρόντισαν να επέμβουν εναντίον των αντεθνικών υποτίθεται δημοσιευμάτων της Ακροπόλεως. Πολύ περισσότερο κανείς τους δε φέρθηκε πιο αποφασιστικά για την πολεμική υπεράσπιση των «εθνικών δικαίων» Θα είναι η πρώτη φορά που θα ακουστεί το επιχείρημα πως ο στρατός είναι ο μόνος που μπορεί να υποκαθιστά την πολιτική εξουσία όταν αυτή δεν παίζει το ρόλο της κατά τη γνώμη τους!
Σοσιαλιστές με επικεφαλής τον Καλλέργη θα επισκεφτούν το Γαβριηλίδη για να του δηλώσουν τη συμπαράστασή τους. Θα καταδικάσουν τη στρατοκρατική νοοτροπία και θα δηλώσουν πως οι εργάτες δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από την εμπλοκή τους στην αντιπαράθεση των «αστικών πολιτικών κομμάτων». Καμιά μαζική κοινωνική αντιπολεμική και αντιεθνικιστική παρέμβαση δε θα συνοδέψει αυτή την πρώτη αντίδρασή τους.
Το στίγμα που θα αφήσει η υπόθεση με την Εθνική Εταιρεία θα καθορίσει την πολιτική ατζέντα και διαμορφώσει κλίμα. Κλίμα αντεργατικό, ανασχετικό στις χειραφετητικές ιδέες. Όχι στην δυνατότητα ύπαρξής τους, κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Αλλά στους όρους ενοποίησης σε πολιτική βάση και πάνω στα μεγάλα ζητήματα για την κατεύθυνση και τη συγκρότηση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.