Εκκλησία, ο μεγαλύτερος κλέφτης δημόσιου χώρου: Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης (Μέρος Β’)

Εκκλησία, ο μεγαλύτερος κλέφτης δημόσιου χώρου: Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης (Μέρος Β’)

Μέρος Β’. Το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά.

Στο πρώτο άρθρο είδαμε πολύ περιληπτικά το τι εστί Εκκλησία. Στο άρθρο αυτό θα εξηγήσουμε στοχευμένα γιατί η Εκκλησία είναι όντως ο μεγαλύτερος κλέφτης Δημόσιου Χώρου. Σήμερα εξετάζουμε την περίπτωση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά.

Ιστορικό του στρατοπέδου Παύλου Μελά μέχρι και το 2006.

Το στρατόπεδο Παύλου Μελά έχει μεγάλη ιστορία που πάει πίσω στην εποχή διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1881 έχουμε την πρώτη αρχική διαμόρφωση του από τους Οθωμανούς για την εγκατάσταση δύναμης πυροβολικού, έξω από τα όρια της τότε πολυεθνικής Σελανικ. Το 1905 ολοκληρώνεται η διαμόρφωση. Το 1912 και καθώς η Οθωμανική αυτοκρατορία παραπαίει, αναδύονται τα νέα Έθνη- Κράτη στην περιοχή. Το Ελληνικό Βασίλειο ενσωματώνει την Μακεδονία. Έτσι έχουμε την εγκατάσταση του Ελληνικού αυτή την φορά στρατού σε αυτό. Ο νικητής δίνει στο στρατόπεδο το όνομα του Παύλου Μελά. Το 1914 στους Βαλκανικούς Πολέμους στην Θεσσαλονίκη καταφτάνουν χιλιάδες στρατεύματα της Ανταντ όπου και στρατοπεδεύουν επίσης στο Παύλου Μελά.

Το 1917 η μεγαλύτερη πυρκαγιά στην ιστορία της πόλης καίει το κέντρο της, με χιλιάδες πυρόπληκτους να εκτοπίζονται στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Το 1922 οι μεγάλες ιδέες γεννάνε νεκροταφεία και πρόσφυγες. Οι χιλιάδες και πάλι πρόσφυγες που καταφθάνουν από την Μικρά Ασία φιλοξενούνται στο στρατόπεδο. Το 1931 τα όρια του επεκτείνονται για τις ανάγκες του πυροβολικού, καταλαμβάνοντας περίπου την έκταση που έχει μέχρι και σήμερα.

Την περίοδο της κατοχής, οι ναζί με τους Έλληνες ντόπιους συνεργάτες τους μετατρέπουν το στρατόπεδο Παύλου Μελά σε χώρο καταναγκαστικών έργων, σε τόπο φυλάκισης και εκτέλεσης πολιτικών κρατούμενων. Ο τόπος εκτέλεσης, η γειτονική Τούμπα Σταυρούπολης, ορατή από τα κελιά των μελλοθάνατων. Υπολογίζεται ότι την περίοδο της κατοχής φυλακίστηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά 5000 περίπου κομμουνιστές και εκτελέστηκαν 800.

Αργότερα την περίοδο της 7ετούς χούντας η χρήση του δεν αλλάζει καθώς και πάλι αποτελεί χώρο φυλάκισης πολιτικών κρατούμενων. Το 1974 ξεκινάει η περίοδος της μεταπολίτευσης αλλά το στρατόπεδο Παύλου Μελά εξακολουθεί να είναι τόπος κράτησης αντιρρησιών συνείδησης όπως ο Μιχάλης Μαραγκάκης (1986) και ο Θανάσης Μακρής λίγο αργότερα. Το 1992-3 κρατείται εκεί επίσης ο ολικός αρνητής στράτευσης Νίκος Μαζιώτης.

Το 2006 ο στρατός αποχωρεί, με εξαίρεση ένα κτήριο που ακόμη θα λειτουργεί. Η μεγάλη ώρα για την “αξιοποίηση” του πρώην πλέον στρατοπέδου Παύλου Μελά έχει ανοίξει.

Η κουβέντα για το Παύλου Μελά ανοίγει. Δύο κόσμοι συγκρούονται.

Το 2006 μας βρίσκει με την Θεσσαλονίκη να έχει περίπου 1 εκατομμύριο κατοίκους. Μας βρίσκει με τα δυτικά να είναι χτισμένα απ άκρη σ’ άκρη, και να συνεχίζουν να χτίζονται με αμείωτο ρυθμό. Μας βρίσκει τέλος με έναν τεράστιο χώρο, στην μέση των δυτικών, να παραμένει άχτιστος και αναξιοποίητος για κάποιους, όαση για κάποιους άλλους.

Έτσι από την μία πλευρά έχουμε τους κατοίκους των Δυτικών Συνοικιών και όχι μόνο, που βλέπουν το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά ως έναν τόπο μαρτυρικό, ως έναν τόπο ιστορικής μνήμης που πρέπει να διαφυλαχτεί και να αναδειχθεί ως τέτοιος. Αλλά και ως έναν δημόσιο χώρο, ελεύθερα προσβάσιμο όπου μπορούν να πάρουν ανάσα μιας και είναι από τους ελάχιστους χώρους πρασίνου που υπάρχει στα δυτικά.

Από την άλλη συνασπίζονται κάθε λογής κοράκια με στόχο να βγάλουν λεφτά. Από εργολάβους που βλέπουν τον χώρο αυτό ως “ αναξιοποίητη τρύπα” στην μέση του αστικού ιστού. Από τον στρατό που το βλέπει ως ευκαιρία να βγάλει λεφτά σε πιθανή εμπορική αξιοποίηση του. Από τους πολιτευόμενους στην τοπική αυτοδιοίκηση που το βλέπουν ως ευκαιρία για να αναδειχτούν αλλά και να κονομήσουν από τα νταλαβέρια. Και τέλος η εκκλησία που βλέπει πως με το “γωνία μαγαζί” της, και πάντα με την θέληση του θεού θα βγάλει πολλά λεφτά!

Οι συμφωνίες για το στρατόπεδο Παύλου Μελά. Το από τα κάτω στοπ και η σοσιαλδημοκρατία.

Η πρώτη συμφωνία μεταξύ στρατού, δήμου και εκκλησίας παίρνει σάρκα και οστά το 2014 επί κυβέρνησης Σαμαρά. Παραχώρηση 284ων στρεμμάτων του στρατοπέδου στον Δήμο για 49 χρόνια με τον Δήμο να χτίζει τα 53 από αυτά με στρατιωτικές κατοικίες για τον στρατό. Ο στρατός θα παίρνει 10% επί των κερδών από κάθε εμπορική δραστηριότητα εντός του στρατοπέδου. Τέλος η “Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως” θα κατοχύρωνε 8 στρέμματα πέριξ του υπάρχοντος ναού της στην γωνιά του στρατοπέδου.

Στη 1 Δεκέμβρη του 2016 το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Παύλου Μελά επιχείρησε να περάσει την παραπάνω συμφωνία. Όμως υπολόγιζαν χωρίς τον ξενοδόχο. Μετά από κάλεσμα της Ανοιχτής Συνέλευσης Δυτικών Συνοικιών, της οποίας ήμουν τότε μέλος, συγκεντρώνονται 80 άτομα και σαμποτάρουν το Δημοτικό Συμβούλιο αποτρέποντας το από το να πάρει απόφαση. Το σύνθημα “Ούτε στον θεό, ούτε στον στρατό, τα άδεια στρατόπεδα ανήκουν στον λαό” ακούγεται δυνατά μέσα στην αίθουσα υπό το σαστισμένο βλέμμα των δημοτικών συμβούλων και του δημάρχου ο οποίος έχει πάρει τα πρακτικά στην γωνία και προσπαθεί μάταια να πάρει απόφαση στο πόδι!

Η παραπάνω “είσοδος” της κοινωνικής βάσης στον επίσημο διάλογο για το τι πρέπει να γίνει στο στρατόπεδο Παύλου Μελά παίζει καταλυτικό ρόλο καθώς καταφέρνει και αποτρέπει την συμφωνία Σαμαρά.

Λίγους μήνες μετά την Άνοιξη του 2017 ένας άλλος Πρωθυπουργός, καταφτάνει στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Ο Τσίπρας ζητώντας απεγνωσμένα αντίβαρα για τον 3ο μνημόνιο, έρχεται και στήνει ένα πανηγύρι ενημερώνοντας μας ότι αποδίδει το στρατόπεδο Παύλου Μελά στην κοινωνία. Η συμφωνία δίνει στο Δήμο 284 στρέμματα για 99 χρόνια αυτή την φορά, ενώ δεν χτίζονται οι στρατιωτικές κατοικίες. Αυτή είναι και η βασική συμφωνία μέχρι σήμερα.

Μόνο που συνέχεια αλλάζει προς το χειρότερο για τις ανάγκες και τα συμφέροντα της κοινωνικής βάσης. Για την εξοικονόμηση χώρου στο άρθρο που αφορά μόνο το κομμάτι Εκκλησία δεν θα επεκταθούμε στο πως. Η συμφωνία αυτή έχει αλλαγές αλλά έχει μία σταθερά από την προηγούμενη επί Σαμαρά συμφωνία. Η Εκκλησία κατοχυρώνει από το πουθενά 8 στρέμματα δημόσιου χώρου.

Η Ιερά μητρόπολη Νεάπολης – Σταυρούπολης και η σχέση της με το στρατόπεδο. Οι κλέφτες εν δράση.

Το μπάσιμο της Εκκλησίας στο στρατόπεδο ξεκινάει το 1958. Όταν εγκρίνεται η κατασκευή του ναού της Αγίας Βαρβάρας για τις ανάγκες των στρατιωτών. Ο ναός χτίζεται το 1959. Το 2006 όταν αποχωρεί ο στρατός παραδίδει προς χρήση τον ναό, στην Ιερά μονή Νεάπολης – Σταυρούπολης. Έτσι την χρονιά εκείνη η εκκλησία αποκτά το πρώτο της περιουσιακό στοιχείο εντός του στρατοπέδου. Έχετε δει κάτι αυθαίρετες βίλες σε βουνά και απομακρυσμένα λαγκάδια με ένα μικρό εκκλησάκι; Ε πρώτα φτιάχνουν το εκκλησάκι και μετά όλα τα άλλα. Κάπως έτσι κινήθηκε και η Εκκλησία.

Στην συνέχεια όπως είπαμε διεκδίκησε, από το πουθενά ως δικά της, 8 ολόκληρα στρέμματα πέριξ του Ναού της. Το 2016 ακυρώνεται η συμφωνία αλλά η επόμενη έχει και πάλι ως σταθερά της την υφαρπαγή των 8 στρεμμάτων δημόσιου χώρου μέσα σε έναν τόπο ιστορικής μνήμης. Και λες κάπου εδώ. Κάναν το ναό τους που πάει τρένο κάθε μέρα, κλέψανε και 8 στρέμματα περιμετρικά. Ε κάπου εδώ θα σταματήσουν. Αμ δε!

Η Ιερά μονή Νεάπολης Σταυρούπολης, και ο μητροπολίτης Βαρνάβας, ο άλλοτε καλός φίλος του Χριστόδουλου, φαίνεται ότι τα πάνε πολύ καλά με την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Έτσι το 2023 της παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και με παρέμβαση του Δήμου Παύλου Μελά, έκταση άλλων 2,2 στρεμμάτων για την ανέγερση 2ου ναού εντός του στρατοπέδου επί της Ιατρού Γωγούση 55. Έτσι επέκτεινε την κλοπή δημόσιου χώρου από την κοινωνική βάση στα 10,5 στρέμματα. Και σου λέει μετά. Με δύο ναούς και 8 στρέμματα δεν πάμε ένα βήμα παρακάτω;

Έτσι μαθαίνουμε ότι τους τελευταίους μήνες, εξ ουρανού πάντα, η Ιερά μονή Νεάπολης Σταυρούπολης διεκδικεί και το κτήριο της Ταξιαρχίας! Το κτήριο έχει μέγεθος 498 τ.μ. και στόχος της είναι να το μετατρέψει σε “Εκκλησιαστικό Πολιτιστικό – Διοικητικό Κέντρο. Έίναι διώροφο, σε προνομιακή θέση ανάμεσα στο κεντρικό κτίριο Α2 του στρατοπέδου (θα φιλοξενήσει το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, το Δημαρχείο και την Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου) και τα 8 στρέμματα της μητρόπολης. Η μητρόπολη έχει καταθέσει αίτημα στο ΤΕΘΑ και έχει πάρει θετική απάντηση για ένα κτήριο που έχει παραχωρηθεί στον Δήμο για 99 χρόνια! Την ίδια στιγμή μαθαίνουμε για προεκλογικά νταλαβέρια Εκκλησίας – Νέου Δημάρχου για αυτό, πράγμα που φυσικά δεν μας προκαλεί καμία εντύπωση.

Το θέμα θα είχε συζητηθεί ήδη στο Δημοτικό Συμβούλιο Παύλου Μελά, αν είχαν ήδη γνωμοδότηση από την Δημοτική Ενότητα Σταυρούπολης Κάποιοι όμως είχαν πάλι άλλη άποψη. Στις 22 Γενάρη κάτοικοι της περιοχής έκαναν παρέμβαση ενάντια στο νταλαβέρι, σε συνεδρίαση της Δημοτικής Ενότητας Σταυρούπολης και απέτρεψαν την γνωμοδότηση πετυχαίνοντας να παγώσει το ζήτημα για την ώρα.

Κλείνοντας σιγά σιγά το Β Μέρος.

Η περίπτωση του στρατοπέδου Παύλου Μελά είναι χαρακτηριστική για να περιγράψει την ακόρεστη απληστία του εξουσιαστικού θεσμού που λέγεται Εκκλησία. Όσο βρίσκει έδαφος, πάντα σε αγαστή συνεργασία με τον Δήμο και την Κυβέρνηση θα κλέβουν τον δημόσιο χώρο του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά που ανήκει στους κατοίκους, την κοινωνική βάση και τις ανάγκες τους. Χωρίς ιερό ούτε όσιο.

Είναι ορατή η πιθανότητα να μετατραπεί το Παύλου Μελά σε έναν χώρο όπου μεγάλο του μέρος θα ανήκει στα κοράκια της εκκλησίας. Ιδιωτικός και περιφραγμένος για τις δικές της ανάγκες. Με κτήρια που ενώ ακόμη είναι νωπές οι κραυγές των αγωνιστών ενάντια στους φασίστες και τους Ναζί της κατοχής, και του αντιδικτατορικού αγώνα, κινδυνεύουν να σκεπαστούν από τις ψαλμωδίες και τις μισαλλόδοξες εκφωνήσεις. Με ένα μεγάλο χώρο ιστορικής μνήμης, άρρηκτα συνδεδεμένης με την ιστορία της Πόλης, έναν από τους τελευταίους μεγάλους χώρους πρασίνου, να κινδυνεύει να σκεπαστεί από τα μαύρα ράσα.

Η περίπτωση του στρατοπέδου Παύλου Μελά όμως δείχνει και κάτι άλλο. Ότι όποτε η τοπική κοινωνία οργανώθηκε στην βάση και πάλεψε αδιαμεσολάβητα να φέρει στο προσκήνιο τις δικές τις ανάγκες, τα δικά της θέλω, τις δικές τις αγωνίες για το τι εκείνη επιθυμεί να γίνει το στρατόπεδο, πέτυχε. Η παρέμβαση στη 1 Δεκέμβρη του 20216 ακύρωσε την πρώτη συμφωνία. Η παρέμβαση τις προάλλες στην συνεδρίαση της Δημοτικής Ενότητας Σταυρούπολης απέτρεψε την θετική γνωμοδότηση. Με αυτά τα δύο βιώματα η τοπική κοινωνία της Δυτικής Θεσσαλονίκης πρέπει να οργανωθεί στην βάση και να παλέψει αν θέλει να έχει έναν χώρο πρασίνου και ιστορικής μνήμης που την ίδια στιγμή να είναι και δημόσιος και ελεύθερα προσβάσιμος για όλους. Χωρίς να καταπατείται από το λόμπι των εργολάβων, από επιχειρήσεις και από την εκκλησία.

ΥΓ. Περισσότερες πληροφορίες στην μπροσούρα “Πόλη και Δημόσιος Χώρος – Μία ανάλυση με αφορμή τον αγώνα για την οικειοποίηση του Πρώην Στρατοπέδου Π. Μελά.” που παράχθηκε από την Ανοιχτή Συνέλευση Δυτικών Συνοικιών το 2018 και παρουσιάστηκε στις 1 Δεκέμβρη του 2019 σε χώρο εντός του στρατοπέδου.