Το σχολείο της αντιβασιλείας: Έλεγχος φρονημάτων εκπαιδευτικών και ιδεολογική κατεργασία των μαθητών, του Νίκου Πελεκούδα
Από Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830 – 1918
Η εκπαίδευση στην Ελλάδα και προφανώς όχι μόνο σε αυτήν, αποτελεί ένα πεδίο ιδεολογικής προπαρασκευής των νέων ανθρώπων, ενώ υποτίθεται ότι τους προετοιμάζει και επαγγελματικά για τη μετέπειτα ζωή τους. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών ήταν και είναι πάντα κρίσιμος σε αυτή τη διαδικασία για κάθε καθεστώς.
Με αυτή την έννοια λοιπόν, τόσο το πρόγραμμα σπουδών όσο και το προφίλ του εκπαιδευτικού δε θα μπορούσε να ξεφύγει της προσοχής του νεότευκτου ελληνικού κράτους.
Έτσι η Αντιβασιλεία θα παρέμβει να διαμορφώσει την κατάσταση με δύο διατάγματα, το ένα το 1833 όπου ιδρύονται δύο σχολεία μέσης εκπαίδευσης, το Ελληνικόν Σχολείον και το Γυμνάσιον. Δεν αποτελεί έκπληξη βεβαίως το γεγονός πως το Ελληνικό Σχολείο θα είναι μίμηση του γερμανικού Λατινικού Σχολείου. Θα αποτελείται από τρεις τάξεις που θα μπορούν ανάλογα με τις περιστάσεις να γίνονται και δύο.
Το πιο σημαντικό διάταγμα θα είναι το δεύτερο το 1836 με τον τίτλο «Περί του διοργανισμού και της τάξεως των μαθημάτων των ελληνικών σχολείων και γυμνασίων», στο οποίο καθορίζεται αναλυτικά το πρόγραμμα αλλά και τα κριτήρια πρόσληψης των εκπαιδευτικών.
Έτσι λοιπόν όπως αναφέρει το ΦΕΚ φ. 87 της 31/12/1836 και φ.90 της ίδιας ημερομηνίας τα διδασκόμενα μαθήματα θα ήταν ελληνική γλώσσα, κατήχηση και ιερά ιστορία, γεωγραφία και γενική ιστορία, καλλιγραφία, αριθμητική, αρχές φυσικής και φυσικής ιστορίας, μουσική και ζωγραφική. Για αυτούς που θα συνέχιζαν στο Γυμνάσιο προβλεπόταν και η διδασκαλία Γαλλικών και λίγων λατινικών.
Όπως αναφέρει και ο Παπαγεωργίου από τις 92 ώρες εβδομαδιαίας διδασκαλίας τα μαθήματα που είχαν πέρα από το γνωστικό και το ιδεολογικό στοιχείο είχαν το 60% περίπου του εκπαιδευτικού χρόνου. Είναι χαρακτηριστικό πως η αριθμητική, η γεωμετρία και η φυσική είχαν μόλις το 10% των ωρών διδασκαλίας πάντα μιλώντας και για τις τρεις τάξεις.
Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο όμως προκύπτει και για τα κριτήρια πρόσληψης των εκπαιδευτικών. Πέρα από τις καθαυτό γνώσεις που φυσικά όφειλαν να είναι στραμμένες κυρίως στα αρχαία, τη γεωμετρία, τη γεωγραφία, την ιερά ιστορία, την ιστορία και την κατήχηση (!), στο Τρίτο Τμήμα άρθρο 39 του ΦΕΚ υπογραμμίζεται εμφατικά πως «ουδείς υποψήφιος προτείνεται όταν υπάρχουν αμφιβολίες περί των ηθών και της θρησκευτικότητος αυτού»! Είναι σαφές δηλαδή πως ήδη από το 1836 μιλάμε για τον έλεγχο των φρονημάτων των εκπαιδευτικών!
Προκαλεί μεγάλη εντύπωση ιδιαίτερα αυτό το γεγονός, αν σκεφτούμε πως σε όλη την Οθωνική περίοδο, με την άμεση ή έμμεση διακυβέρνησή του, δεν υπήρχε ποτέ θεσμικά και επίσημα ειδικό μάθημα ηθικής και θρησκευτικής αγωγής. Αυτό θα γίνει πολύ αργότερα, το 1880. Το μάθημα της κατήχησης θα αποτελέσει μια προσπάθεια γενικότερης «καλλιέργειας της ευσεβείας, της αγάπης προς το αγαθόν και το αληθές, της κλίσεως προς την αρετήν».
Με τις ανακατατάξεις του προγράμματος σπουδών στο σχολείο, και την εξορία των μαθημάτων κοινωνικών επιστημών, πραγματικά θα άξιζε μια ανάλυση του προγράμματος σπουδών και των γενικότερων κατευθύνσεών του σήμερα. Για να δούμε κατά πόσο και με ποιο τρόπο το 1836 είναι μακρινό…