Με αφορμή την χθεσινή ουσιαστική αυτο-ανακήρυξη του Όρμπαν σε επίσημο δικτάτορα της Ουγγαρίας, ήρθαν και πάλι στο μυαλό σκέψεις γεννημένες πριν λίγα χρόνια, σχετικά με την αναλογία της σημερινής -και κυρίως μάλλον της αυριανής- κοινωνικό-πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη, με αυτήν που επικρατούσε πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Και επαναλαμβάνω ότι μιλάω για την πολιτική κατάσταση, δηλαδή για την μορφή του πολιτικού εποικοδομήματος της κάθε χώρας, αλλά και για ένα γενικευμένο ρεύμα μέσα σε αρκετές χώρες της Ηπείρου. Οι οικονομικές συνθήκες και οι βαθύτεροι λόγοι που οδήγησαν τότε στον πόλεμο δεν έχουν καμία σχέση με ότι καταπιάνεται αυτό το άρθρο.
Φυσικά, διαβάζοντας το, ο καθένας μπορεί να καταλήξει ότι πρόκειται περί υπερβολής. Δεδομένων όμως των συνθηκών, της προϊστορίας και των διδαγμάτων που το ίδιο το κεφάλαιο παίρνει από την ιστορία του, μπορούμε να δούμε κάποιες μικρές αναλογίες και να κάνουμε τους υπολογισμούς.
Αρκετός κόσμος μπορεί ακόμη να πιστεύει ότι στον Β’ Παγκόσμιο είχαμε να κάνουμε με δυο ολοκληρωτικές ακροδεξιές δυνάμεις, την Ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ και την Φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι, που προσπάθησαν να κατακτήσουν όλη την Ευρώπη και απέναντί τους ένα εύρος μεγάλων αστικο-δημοκρατικών φιλελεύθερων δυνάμεων και την Σοβιετική Ένωση. Η πραγματικότητα όμως είναι λίγο διαφορετική ως προς την τότε σύνθεση των χωρών με βάση το πολίτευμα τους και το τι συνέβαινε στο εσωτερικό τους. Κι όλα αυτά ανεξάρτητα από την συμμετοχή τους ή όχι -και σε ποια πλευρά- στον πόλεμο. Έχουμε και λέμε λοιπόν…
Πριν ή κατά την διάρκεια της έναρξης του πολέμου είχαμε στην Ευρώπη τα εξής φασιστικά ή φιλο-φασιστικά καθεστώτα:
- Ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ
- Φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι
- Δικτατορία φασιστικού τύπου του Στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο στην Ισπανία
- Εθνικιστική Δικτατορία στην Πορτογαλία του Σαλαζάρ
- Δικτατορία φασιστικού τύπου του Ιωάννη Μεταξά στην Ελλάδα
- Φιλοναζιστική και φιλοφασιστική ακροδεξιά δικτατορία του Ναυάρχου Μίκλος Χόρτι στην Ουγγαρία
- Στην Ρουμανία ο Βασιλιάς Κάρολ ο Δεύτερος ανακήρυξε “Βασιλική Δικτατορία” στα 1938, υπό την ακροδεξιά πίεση της Σιδηράς Φρουράς του φιλοχιτλερικού φασίστα Κοντρεάνου. Το καθεστώς φασιστικοποιούνταν σταδιακά μέχρι και το 1940, όταν η χώρα μπήκε και επίσημα στον πόλεμο στο πλευρό των Ναζί
Από τις λεγόμενες Τρεις Μεγάλες Δυνάμεις που συμμάχησαν ενάντια στους Ναζί, έχουμε τα εξής:
- Στην Μ. Βρετανία την κυβέρνηση της χώρας είχαν οι Συντηρητικοί, με Πρωθυπουργό τον Νέβιλ Τσάμπερλεϊν. Ουσιαστικά όμως υπό την σκιώδη ηγεσία του δεξιού και υποστηρικτή του ιμπεριαλισμού Ουίνστον Τσώρτσιλ, που ανέλαβε εν μέσω πολέμου στα 1940.
- Στην Γαλλία Το Λαϊκό Μέτωπο, υπό τον Λεόν Μπλουμ, που κυβέρνησε την χώρα για δυο χρόνια (1936-1938) ήταν μια συμμαχία μεταξύ Ριζοσπαστών Αστών, Σοσιαλιστών και Κομμουνιστών, με προοδευτικό χαρακτήρα, αλλά πολλές εσωτερικές αντιφάσεις, που οδήγησαν σε ανοιχτή σύγκρουση. Μετά την διάλυσή του, την διακυβέρνηση ανέλαβαν μόνοι τους οι Ριζοσπάστες στα 1939, σχηματίζοντας κυβέρνηση με σαφές κεντρώο-κεντροδεξιό πρόσημο, που οδήγησε στην συνθήκη του Μονάχου με τους Ναζί.
- Ανατολικά είχαμε την Σοβιετική Ένωση υπό τον Στάλιν. Κανένα σχόλιο εδώ.
Σε ουδέτερες ή με σχετικά δευτερεύουσα συμμετοχή στον πόλεμο χώρες είχαμε τα εξής:
- Στο Βέλγιο κυβερνούσε η Καθολική Κεντροδεξιά παράταξη. Ωστόσο οι ακροδεξιές εθνικιστικές και αποσχιστικές τάσεις Βαλόνων και Φλαμανδών είχαν ισχυρή παρουσία στην κοινωνία, ενώ το κόμμα του Φασίστα Ντεγκρέλ εξελέγη στο κοινοβούλιο και μέχρι το ’39 αποτελούσε ήδη ισχυρή φιλο-Ναζιστική αντιπολίτευση.
- Στην Ολλανδία επίσης υπήρχε χριστιανική και Κεντροδεξιά διακυβέρνηση. Το ανοιχτά (φιλο-) ναζιστικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κίνημα απέκτησε σημαντική επιρροή από τα 1935 και συμμετοχή στο κοινοβούλιο, αν και σταδιακά εξασθένησε. (Σημειωτέον και οι δυο αυτές χώρες έμειναν ουδέτερες στον πόλεμο και παραδόθηκαν σχεδόν αμαχητί στην Ναζιστική επέκταση)
- Στην Πολωνία, το καθεστώς μετά τον θάνατο του Πιντσούλσκι ακροβατούσε μεταξύ της εξάρτησης από την Δύση και της άρνησης να συνεργαστεί με την Σοβιετική Ένωση.
- Οι σκανδιναβικές χώρες (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία) που προτίμησαν εξαρχής την ουδετερότητά τους, δεν απέφυγαν να συνεργαστούν οικονομικά με τους Ναζί, ιδιαίτερα οι δυο πρώτες, παρά τα Σοσιαλδημοκρατικά τους καθεστώτα. Η Νορβηγία είχε πιο συντηρητική παράδοση, αλλά ήταν εξαρτημένη από την Βρετανία.
Ο απολογισμός λοιπόν ήταν ο εξής: Τουλάχιστον επτά χώρες με Φασιστικά ή φασιστικού τύπου καθεστώτα. Δυο Μεγάλες Δυνάμεις με Κεντρο-δεξιό ή δεξιό προσανατολισμό, αρκετές “μικρότερες” χώρες με συντηρητικά καθεστώτα, στο εσωτερικό των οποίων είχαν αναπτυχθεί ισχυρά φασιστικά και εθνικιστικά κινήματα και κάποιες αδύναμες σοσιαλδημοκρατίες. Α, και την ΕΣΣΔ του Στάλιν στα ανατολικά.
Και φυσικά, σε δυο σημαντικές χώρες εκτός Ευρώπης που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την ροή του πολέμου με την εμπλοκή τους, είχαμε ένα ολοκληρωτικό και εθνικιστικό καθεστώς στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ να έχουν μόλις βγει από την Μεγάλη Ύφεση του 1929 και να τροφοδοτούν την οικονομία τους από τα όπλα με τα οποία εφοδίαζαν τους Συμμάχους.
Ας δούμε όμως τι συμβαίνει σήμερα στο εσωτερικό της Ευρώπης:
- Στην Μεγάλη Βρετανία έχουμε μια σημαντική πόλωση με αφορμή το Brexit και την οικονομία, που έφερε στην κεφαλή της χώρας έναν ακροδεξιό λαϊκιστή, τον Μπόρις Τζόνσον .
- Στην Γερμανία από τα τέλη 2017 έχουμε για πρώτη φορά αστάθεια , με την παραδοσιακή Κεντρο-Δεξιά/Δεξιά Συμμαχία μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών και Χριστιανοσοσιαλιστών να μην μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση από μόνη της και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα να σπεύδει ως σωτήρας του συστήματος. Σημαντικότερο γεγονός όλων όμως η είσοδος για πρώτη φορά στην Βουλή ακροδεξιού κόμματος μετά από 60 χρόνια: Το AfD συγκέντρωσε το 12,6% των ψήφων (τρίτο κόμμα) με εθνικιστική, αντιμεταναστευτική και αντιεβραϊκή ρητορική. Οι Ναζί ξαναβρήκαν πατήματα στην χώρα που (υποτίθεται πως) έκανε τα πάντα για να εξιλεωθεί για το παρελθόν της.
- Στην Γαλλία ζουν την εποχή του Ακραίου Κέντρου στο πρόσωπο του Εμανουέλ Μακρόν. Ο Γάλλος Πρόεδρος και αρχηγός του θεωρητικά κεντρώου “En Marche!” από την εκλογή του το 2017 εφαρμόζει ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και έχει φέρει απέναντί του μεγάλο κομμάτι του λαού. Το κίνημα των κίτρινων γιλέκων που ξεκίνησε τον Νοέμβρη του 2018 συνεχιζόταν ακόμη δυναμικά μέχρι πριν λίγους μήνες όταν και επιβλήθηκε καθεστώς έκτακτης ανάγκης λόγω τρομοκρατίας. Το πιο σημαντικό όμως γεγονός των τελευταίων χρόνων στην χώρα, ίσως και στην Ευρώπη, ήταν οι 7,678,491 ψήφοι του πρώτου και οι 10,638,475 του δεύτερου γύρου των εκλογών του 2017 στο πρόσωπο της ακροδεξιάς Μαρίν Λε Πέν. Οι κεντρώοι και οι φιλελεύθεροι που σκέπτονται μόνο εκλογικά, μπορεί να θεώρησαν ήττα για την Λε Πεν το γεγονός της εκλογής Μακρόν, αλλά η ακροδεξιά στην Γαλλία φάνηκε να είναι ριζωμένη για τα καλά.
- Στην Ιταλία το Κίνημα 5 Αστέρων είναι μακράν ο ισχυρότερος πόλος της περίπλοκης διακυβέρνησης της χώρας. Ένα λαϊκιστικό κόμμα με διφορούμενες πολιτικές θέσεις, με ηγέτη έναν πρώην (;) νεοφασίστα, τον Λουίτζι Ντι Μάιο, που αρχικά επέλεξε ως κυβερνητικό του σύμμαχο την ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά του Ματέο Σαλβίνι, με τις ακραίες αντιμεταναστευτικές θέσεις, για να τον αντικαταστήσει μισό χρόνο αργότερα με την κεντροαριστερά. Ωστόσο, ο εκλογικός (Κεντρο-)Δεξιός Συνασπισμός του οποίου ηγείτο η Λέγκα το 2018 και συμπεριελάμβανε το κόμμα του Μπερλουσκόνι και άλλα δυο μικρότερα συντηρητικά κόμματα, είχε συγκεντρώσει πάνω από 12 εκατ. ψήφους, ενώ η Λέγκα από μόνη της ήταν το τρίτο κόμμα. Στην χώρα που “εφηύρε” τον φασισμό, όλα τα παραπάνω δεν μοιάζουν καθόλου καθησυχαστικά.
- Στην Αυστρία ο Σεμπάστιαν Κούρτς είναι στο τιμόνι του κράτους από το 2017, με μια μικρή διακοπή στα τέλη του 2019, λόγω σκανδάλων που οδήγησαν σε εκλογές. Ακόμη και αν δεν υπολογίσουμε το γεγονός ότι το δεξιό κόμμα του (ÖVP) επέλεξε για σύμμαχο στην πρώτη του περίοδο το ακροδεξιό FPÖ -που το 2017 είχε συγκεντρώσει 1,3 εκατ. ψήφους και ήταν τρίτο κόμμα– από μόνες τους οι ξενοφοβικές και αντιμεταναστευτικές θέσεις του Κουρτς και του κόμματός του αρκούν για να τον κατατάξουν στο στρατόπεδο των πλέον υπέρ-συντηρητικών και ακροδεξιών ηγετών της Ευρώπης.
- Η κυβέρνηση στην Ισπανία πέρασε εσχάτως στα χέρια της συμμαχίας Σοσιαλιστών και Αριστεράς. Και οι δυο χαρακτηρισμοί είναι μάλλον κάποιου είδους πολιτικά καλαμπούρια, αν αναλογιστούμε την προϊστορία του PSOE και την στάση των Podemos τα τελευταία χρόνια. Είναι μια κλασική προσπάθεια εξομάλυνσης κοινωνικών αντιστάσεων μέσω της σοσιαλδημοκρατίας. Ωστόσο, σημαντικό χαρακτηριστικό σημείο αυτής της χρονικής περιόδου είναι η ανάπτυξη του εθνικιστικού κόμματος Vox, το οποίο, μέσα σε τρία χρόνια (από το 2016 μέχρι το 2019), μεταμορφώθηκε από κόμμα του περιθωρίου σε ακροδεξιό κίνημα, που συγκέντρωσε 3,6 εκατ. ψήφους στις τελευταίες εκλογές με ακραίο αντιμεταναστευτικό λόγο.
- Οι Σκανδιναβικές χώρες είναι οι μοναδικές που συνεχίζουν να μην εμπλέκονται σημαντικά στις εξελίξεις, με την αποστασιοποίησή τους από την Ε.Ε. να τις έχει μάλλον ευνοήσει. Ωστόσο δεν λείπουν και από αυτές τις ώρες οι κατά καιρούς αντιμεταναστευτικές εξάρσεις, κυρίως στην Δανία.
- Στα ανατολικά, η Ρωσία αποτελεί τον σταθερό συντηρητικό πυλώνα-αντίβαρο της Ε.Ε. Ο παντοδύναμος Πούτιν κυβερνάει με απολυταρχισμό και πυγμή, τσακίζοντας κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή και περιμένοντας στην γωνία για να ανακατέψει την γεωπολιτική σκακιέρα προς όφελός του, όπως κάνει στην Συρία, όπως έκανε και με την Ουκρανία το 2014. Και μιας και αναφερθήκαμε σε αυτό, ας μην ξεχνάμε τις ακροδεξιές και νεοναζιστικές παραστρατιωτικές ομάδες που σχηματίστηκαν την εποχή εκείνη και υφίστανται ακόμη στην περιοχή. Κι ας μην ξεχνάμε τον εμπρησμό του κτηρίου των συνδικάτων, γεμάτο από ανθρώπους στην, Οδησσό το 2014.
- Στα κεντροανατολικά της ηπείρου, πέραν της ιδιαίτερης περίπτωσης του Ορμπάν στην Ουγγαρία, με αφορμή τον οποίο γράφτηκε αυτό το κείμενο, έχουμε την ακροδεξιά κυβέρνηση του Κατζίνσκι στην Πολωνία (τα δυο καθεστώτα έχουν πολλά κοινά στοιχεία) και το κόμμα της ισχυρής αντιπολίτευσης στην Σλοβενία, το “Δημοκρατικό Κόμμα.”
- Για την Ελλάδα δεν χρειάζεται να ειπωθούν πολλά, τα ζούμε καθημερινά. Απλά ότι ο οικονομικός ακραίος νεοφιλελευθερισμός συνάντησε την ακροδεξιά και ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος. Θύματά του οι φτωχοί, οι μετανάστες, οι απεργοί, τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αν αναλογιστούμε μέσα σε όλα αυτά και τον “γείτονα” της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης, την Τουρκία, με τον Ερντογάν να έχει μετατραπεί ολοκληρωτικά σε δικτάτορα, επιβάλλοντας ένα στρατιωτικού τύπου καθεστώς με επεκτατικές βλέψεις σε ανατολή και δύση, ο χάρτης της σημερινής Ευρώπης ολοκληρώνεται.
Ποιο είναι το σύνολο; Τουλάχιστον πέντε χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις είναι είτε ξεκάθαρα ακροδεξιές, είτε τείνουν προς την ακροδεξιά. Άλλες τόσες στις οποίες η ακροδεξιά συνάντησε σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, μεταξύ των οποίων και αρκετές από τις μεγαλύτερες δυνάμεις (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία). Μια υπερ-συντηρητική υπερδύναμη στην ανατολή σε θέση μάχης και έναν πολεμοχαρή δικτάτορα στα σύνορα της Ευρώπης.
Όλα τα παραπάνω, πλαισιωμένα από την διαμάχη ανάμεσα στις ΗΠΑ του Τραμπ και την ολοκληρωτική Κίνα, αλλά και τον φονταμενταλισμό στον αραβικό κόσμο, συμπληρώνουν το παγκόσμιο παζλ.
Οι ελίτ της Ευρώπης και του κόσμου έχουν πάρει το μάθημά τους από το παρελθόν. Γνωρίζουν ότι ο φασισμός είναι όπλο τους, το οποίο όμως έπρεπε να μάθουν να ελέγχουν. Είτε τον χρησιμοποιήσουν ως απειλή, είτε ως λύση, τους είναι πάντα χρήσιμος.
Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν το άμεσο μέλλον επιφυλάσσει έναν νέο πόλεμο στο εσωτερικό της Ευρώπης (γιατί περιφερειακά αυτής ο πόλεμος είναι μια καθημερινότητα) ή μια γενικευμένη αναδιοργάνωση του κοινωνικοπολιτικού συστήματος προς ακόμη πιο ολοκληρωτικές μορφές. Το δεύτερο είναι μάλλον πιο πιθανό, δεδομένων των διεθνών σχέσεων στον 21ο αιώνα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι χαμένοι θα είναι οι καταπιεσμένοι και οι εκμεταλλευόμενοι. Η εργατική τάξη και τα πιο φτωχά κοινωνικά στρώματα.
Οκτώ δεκαετίες πριν, όλοι αυτοί δεν κατάφεραν να σταματήσουν τον εθνικισμό, τον φασισμό, το πόλεμο, αλλά σε μεγάλο βαθμό συμπαρασύρθηκαν στην ίδια τους την καταστροφή. Είναι καθήκον μας λοιπόν σήμερα, τόσο ως κομμάτι των καταπιεσμένων, όσο και ως αναρχικοί και διεθνιστές, να μπούμε μπροστά στον αγώνα ενάντια στον αυξανόμενο εκφασισμό και τον επελαύνοντα ολοκληρωτισμό.
Πριν πάει το πράγμα προς τα εκεί για άλλη μια φορά…
