Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: 185 Χρόνια στήριγμα των κρατικών στοχεύσεων, του Νίκου Πελεκούδα
Από τις Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830 – 1918
Είναι γνωστό πως η βασικότερη στόχευση και το βασικό περιεχόμενο της Μεγάλης Ιδέας, εμφανίζεται αποσπασματικά πριν ακόμα την διατυπώσει ο Κωλέττης και οι κυρίαρχες πολιτικές τάξεις της χώρας, πολύ πριν αποτελέσει το ιδεολόγημα ενσωμάτωσης των κυριαρχούμενων. Ένα από τα βασικότερα όπλα για την αποκρυστάλλωση της Μεγάλης Ιδέας θα είναι το ίδιο το πρώτο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, και εμπνευστής της ο Μάουρερ, ένας εκ των πυλώνων της Αντιβασιλείας.
Το πρώτο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, το σημερινό ΕΚΠΑ, θα ιδρυθεί τέλη του 1836 με σχετικό νόμο ενώ θα τεθεί σε λειτουργία την επόμενη χρονιά. Είναι προφανές πως η Αντιβασιλεία επείγεται να δημιουργήσει ανάμεσα σε άλλα τη δική της κρατική γραφειοκρατία, έτσι ώστε το νέο Βασίλειο να υλοποιήσει της στοχεύσεις τους.
Ο Μάουρερ λοιπόν ήδη από το 1835 επιχειρώντας να ορίσει τον σκοπό της ίδρυσης του Πανεπιστημίου θα πει τα εξής: «… Γιατί προορισμός της Ελλάδας είναι να μεταλαμπαδεύσει μια μέρα το φως του ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ασία κι ακόμα πιο πέρα, και σε τούτο τη βοηθά η προνομιούχος γεωγραφική θέση της και η πνευματική οξυδέρκεια των κατοίκων της. Και όπως στάθηκε κάποτε η κοιτίδα του πολιτισμού για την Ευρώπη, η οποία της ανταποδίδει τώρα αυτή τη μόρφωση, πρέπει κι εκείνη, σύμφωνα με τους αιώνιους νόμους της ανταλλαγής να επιστρέψει στην Ασία, στην Αίγυπτο και στις άλλες χώρες της Ανατολής εκείνο που έλαβε κι αυτή από εκείνες πριν από χιλιάδες χρόνια».
Σε απλά ελληνικά δημιουργείται το Πανεπιστήμιο γιατί η Ελλάδα υπόχρεη στους ξένους οίκους θα πρέπει να αποτελέσει την εμπροσθοφυλακή των συμφερόντων τους στην Ανατολική Μεσόγειο, και παρεμπιπτόντως να εξυπηρετήσει και τα όποια δικά της συμφέροντα. Είναι βέβαια εντυπωσιακή και η ξεδιάντροπη κολακεία που επιχειρεί στον ελληνικό πληθυσμό για να αποσπάσει τη συναίνεσή τους στη δημιουργία του Πανεπιστημίου.
Αυτό το σκεπτικό θα υιοθετήσει και θα αναπτύξει και ο πρώτος πρύτανης του Πανεπιστημίου Κωνσταντίνος Σχινάς, ο οποίος σε σχετική του ομιλία στα εγκαίνια του πανεπιστημιακού διδακτηρίου θα πει πως οι δύο σημαντικότεροι σταθμοί της ιστορίας του ελληνισμού είναι η δημιουργία του ελληνικού κράτους και η ίδρυση του Πανεπιστημίου.
Είναι λοιπόν στα γεννοφάσκια του ελληνικού κράτους η ιδέα της επέκτασης. Για συμφέροντα των μεγάλων της Ευρώπης, για ιδιαίτερους ελληνικούς σκοπούς που πολιτικά θα διατυπώσει ο Κωλέττης αργότερα, για την ανάγκη ενσωμάτωσης των ανήσυχων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας, κατά κανόνα πληβειακών που αναζητούν μια καλύτερη τύχη με την ίδρυση του κράτους και δεν τη βλέπουν. Η εθνική ενότητα και ο μεγαλοϊδεατικός προορισμός θα είναι η κότα με τα χρυσά αυγά για τους κυρίαρχους στον ελληνικό χώρο τουλάχιστον για μια εκατονταετία.
Το Πανεπιστήμιο δε θα ιδρυθεί μόνο για αυτονόητους λόγους δημιουργίας κρατικής γραφειοκρατίας. Αλλά εξαρχής θα συνδεθεί με τις κυριότερες κρατικές στοχεύσεις, αποτελώντας έναν αναντικατάστατο πυλώνα τους. Σφυρηλατεί την εθνική ενότητα, προπαγανδίζει την εθνική συνέχεια, προετοιμάζει την εθνική επέκταση.
Προφανώς όλα αυτά τα χρόνια θα αναπτυχθούν αντιστάσεις μέσα στο Πανεπιστήμιο, πολλές από αυτές θα θέσουν και ζήτημα περιεχομένου σπουδών και κατεύθυνσής του. Θα τις εξετάσουμε σε μελλοντικά σημειώματα.
Η φωτογραφία είναι από στέψη ανδριάντων τη δεκαετία του 1920.