Αλεξάντερ Μπέρκμαν: Η ανάγκη της εφαρμογής των ιδανικών στη ζωή
Άρθρο του Αλεξάντερ Μπέρκμαν που δημοσιεύθηκε στο τεύχος του Νοεμβρίου του 1910 του αναρχικού περιοδικού Mother Earth
Πέρασε ένας χρόνος από τον θάνατο του Φρανσίσκο Φερρέρ. Ο μαρτυρικός του θάνατος προκάλεσε σχεδόν καθολική αγανάκτηση κατά της κλίκας των ιερέων και των ηγεμόνων που καταδίκασε σε θάνατο έναν ευγενή άνθρωπο. Τα σκεπτόμενα, προοδευτικά στοιχεία σε όλο τον κόσμο εξέφρασαν τη διαμαρτυρία τους με τρόπο που δεν είναι διφορούμενος. Παντού εκδηλώθηκε συμπάθεια για τον Φερρέρ, το σύγχρονο θύμα της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης. Εκφράστηκε βαθιά εκτίμηση για το έργο και τους στόχους του. Εν ολίγοις, ο θάνατος του Φερρέρ κατάφερε, ίσως όσο κανένας άλλος μαρτυρικός θάνατος της πρόσφατης ιστορίας, να αφυπνίσει την κοινωνική συνείδηση του ανθρώπου. Αποσαφήνισε την αιώνια αμετάβλητη στάση της εκκλησίας ως εχθρού της προόδου, εξέθεσε πειστικά το κράτος ως πονηρό εχθρό της λαϊκής προόδου, προκάλεσε, τέλος, βαθύ ενδιαφέρον για τη μοίρα του παιδιού και την αναγκαιότητα της ορθολογικής εκπαίδευσης.
Θα ήταν πράγματι κρίμα, αν οι διανοητικές και συναισθηματικές ενέργειες που αφυπνίστηκαν με αυτόν τον τρόπο εξαντλούνταν σε απλή αγανάκτηση και άχρηστες εικασίες σχετικά με τις ασήμαντες λεπτομέρειες της προσωπικότητας και της ζωής του Φερρέρ. Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και οι επετειακές εκδηλώσεις μνήμης είναι απολύτως απαραίτητες και χρήσιμες, στον κατάλληλο χρόνο και τόπο. Έχουν ήδη επιτελέσει, όσον αφορά τον κόσμο στο σύνολό του, ένα μεγάλο εκπαιδευτικό έργο. Μέσω αυτών η κοινωνική συνείδηση έχει μπορέσει να συλλάβει το μέγεθος του εγκλήματος που διέπραξαν η Εκκλησία και το κράτος της Ισπανίας. Αλλά “ο κόσμος γενικά” δεν κινητοποιείται εύκολα για δράση. Απαιτούνται πολλοί και τρομεροί μαρτυρικοί θάνατοι, για να διαταραχθεί η ισορροπία της ατονίας του. Ακόμη και όταν διαταραχθεί, τείνει γρήγορα να επανέλθει στη συνηθισμένη ακινησία του. Τα σκεπτόμενα και ριζοσπαστικά στοιχεία είναι κυριολεκτικά αυτά που κινητοποιούν τον κόσμο. Αυτά τα στοιχεία είναι που διαταράσσουν διανοητικά και συναισθηματικά την ηλίθια ισορροπία του κόσμου. Δεν πρέπει ποτέ να αφεθούν να αδρανήσουν, διότι κινδυνεύουν και αυτά να απορροφηθούν από την απλή λατρεία του μάρτυρα και τον ρητορικό θαυμασμό του μεγάλου έργου του. Όπως μας προειδοποίησε σοφά και ο ίδιος ο Φερρέρ: “Τα είδωλα δημιουργούνται, όταν επαινούνται οι άνθρωποι. Αυτό, όμως, είναι πολύ κακό για το μέλλον του ανθρώπινου γένους. Ο χρόνος που αφιερώνεται στους νεκρούς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καλύτερα για τη βελτίωση της κατάστασης των ζωντανών, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν μεγάλη ανάγκη από αυτό”.
Αυτά τα λόγια του Φρανσίσκο Φερρέρ θα πρέπει να μείνουν με πλάγια γράμματα στο μυαλό μας. Οι ριζοσπάστες ιδιαίτερα, ανεξαρτήτως των πιστεύω τους, έχουν πολλά να επανορθώσουν από αυτή την άποψη. Έχουμε δώσει πολύ χρόνο στους νεκρούς και όχι αρκετό στους ζωντανούς. Εξιδανικεύσαμε τους μάρτυρές μας σε βαθμό που παραμελήσαμε τις πρακτικές ανάγκες του σκοπού για τον οποίο πέθαναν. Έχουμε εξιδανικεύσει τα ιδανικά μας σε βαθμό αποκλεισμού της εφαρμογής τους στην πραγματική ζωή. Η αιτία ήταν μια ανώριμη εκτίμηση των ιδανικών μας. Ήταν πολύ ιερά για την καθημερινή χρήση. Το αποτέλεσμα είναι προφανές και μάλλον αποθαρρυντικό. Μετά από περισσότερο από 1/4 του αιώνα ριζοσπαστικής προπαγάνδας δεν μπορούμε να αναφερθούμε σε κανένα ιδιαίτερο επίτευγμα. Κάποια πρόοδος, χωρίς αμφιβολία, έχει σημειωθεί, αλλά σε καμία περίπτωση ανάλογη με τις πραγματικά τεράστιες προσπάθειες που καταβλήθηκαν. Αυτή η συγκριτική αποτυχία παράγει με τη σειρά της ένα επιπλέον απογοητευτικό αποτέλεσμα. Οι παλιοί ριζοσπάστες αποχωρούν από την ενεργή πολιτική στράτευση, οι πιο δραστήριοι εργάτες γίνονται αδιάφοροι και αποθαρρύνονται από την έλλειψη αποτελεσμάτων.
Αυτή είναι η ιστορία κάθε παγκόσμιας επαναστατικής ιδέας της εποχής μας. Ιδιαίτερα, όμως, ισχύει για το αναρχικό κίνημα. Αναγκαστικά, αφού από τη φύση του δεν είναι ένα κίνημα που μπορεί να κατακτήσει άμεσα απτά αποτελέσματα, όπως μπορεί να επιτύχει ένα πολιτικό κίνημα, για παράδειγμα. Μπορεί να ειπωθεί ότι η διαφορά μεταξύ ακόμη και του πιο προηγμένου πολιτικού κινήματος, όπως είναι ο σοσιαλισμός, και του αναρχισμού είναι η εξής: το ένα επιδιώκει τη μεταμόρφωση των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών, ενώ ο στόχος του άλλου περιλαμβάνει την πλήρη αναβάθμιση των ατομικών και κοινωνικών αντιλήψεων. Ένα τέτοιο γιγαντιαίο έργο έχει αναγκαστικά αργή πρόοδο. Η πρόοδός του δεν μπορεί να μετρηθεί με μύτες ή ψηφοδέλτια. Είναι η αδυναμία πλήρους συνειδητοποίησης του τεράστιου μεγέθους του έργου αυτού που ευθύνεται εν μέρει για την απαισιοδοξία που τόσο συχνά κυριεύει τα ενεργά πνεύματα του κινήματος. Σε αυτό προστίθεται και η έλλειψη σαφήνειας όσον αφορά τον τρόπο κοινωνικού εξοπλισμού.
Το Παλαιό πρέπει να γεννήσει το Νέο. Πώς συμβαίνουν αυτά τα πράγματα, όπως ρωτά και η μικρή Βέντλα τη μητέρα της στο έργο Ξύπνημα της Άνοιξης του Φρανκ Βέντεκιντ; Έχουμε ξεπεράσει τον πελαργό της Κοινωνικής Επανάστασης που θα μας φέρει το νεογέννητο παιδί της έτοιμης ισότητας, της αδελφοσύνης και της ελευθερίας. Αντιλαμβανόμαστε πλέον την επερχόμενη κοινωνική ζωή ως κατάσταση και όχι ως σύστημα. Μια κατάσταση του πνεύματος πρωτίστως, μια κατάσταση που βασίζεται στην αλληλεγγύη των συμφερόντων που απορρέει από την κοινωνική κατανόηση και το φωτισμένο προσωπικό συμφέρον. Ένα σύστημα μπορεί να οργανωθεί, να φτιαχτεί. Μια κατάσταση πρέπει να αναπτυχθεί. Αυτή η ανάπτυξη καθορίζεται από το υπάρχον περιβάλλον και τις διανοητικές τάσεις της εποχής. Η αιτιώδης συνάφεια και των δύο είναι αναμφίβολα αμοιβαία και αλληλοεξαρτώμενη, αλλά ο παράγοντας της ατομικής και προπαγανδιστικής προσπάθειας δεν πρέπει να υποτιμάται.
Η κοινωνική ζωή του ανθρώπου είναι ένα κέντρο, από το οποίο εκπέμπονται πολυάριθμες διανοητικές τάσεις, που διασταυρώνονται και κάνουν ζιγκ ζαγκ, απομακρύνονται και πλησιάζουν η μία την άλλη σε ατέλειωτη διαδοχή. Τα σημεία σύγκλισης δημιουργούν νέα κέντρα, τα οποία ασκούν ποικίλες επιρροές στο μεγαλύτερο κέντρο, τη γενική ζωή της ανθρωπότητας. Έτσι δημιουργούνται νέες πνευματικές και ηθικές ατμόσφαιρες, ο βαθμός της επιρροής των οποίων εξαρτάται πρωτίστως από τον ενεργό ενθουσιασμό των υποστηρικτών τους και τελικώς από τη συγγένεια μεταξύ του νέου ιδεώδους και των απαιτήσεων της ανθρώπινης φύσης. Χτυπώντας αυτήν την αληθινή χορδή, το νέο ιδεώδες θα επηρεάσει όλο και περισσότερα πνευματικά κέντρα, τα οποία αρχίζουν σταδιακά να ερμηνεύουν τον εαυτό τους στη ζωή και να μετουσιώνουν τις αξίες του μεγάλου γενικού κέντρου, της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου.
Ο αναρχισμός είναι μια τέτοια διανοητική και ηθική ατμόσφαιρα. Με σίγουρο χέρι έχει αγγίξει την καρδιά της ανθρωπότητας, επηρεάζοντας τα κορυφαία μυαλά του κόσμου στη λογοτεχνία, την τέχνη και τη φιλοσοφία. Έχει αναστήσει το άτομο από τα ερείπια της κοινωνικής πανωλεθρίας. Στην πρώτη γραμμή της ανθρώπινης προόδου, η πρόοδός του αναρχισμού είναι αναγκαστικά οδυνηρά αργή. Το μολύβδινο βάρος των αιώνων της άγνοιας και της δεισιδαιμονίας κρέμεται βαριά στα πόδια της ανθρώπινης προόδου. Αλλά η αργή πρόοδός δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μας αποθαρρύνει. Αντιθέτως, αποδεικνύει την αναγκαιότητα μεγαλύτερης προσπάθειας, της παγίωσης των υφιστάμενων ελευθεριακών κέντρων και της αδιάκοπης δραστηριότητας για τη δημιουργία νέων.
Η ανωριμότητα του παρελθόντος είχε τυφλώσει την όρασή μας για τις πραγματικές απαιτήσεις της κατάστασης. Ο αναρχισμός θεωρήθηκε, ακόμη και από τους οπαδούς του, ως ένα ιδανικό για το μέλλον. Η πρακτική εφαρμογή του στην τρέχουσα ζωή αγνοήθηκε πλήρως. Η προπαγάνδα περιοριζόταν από την ελπίδα να ξεκινήσει η Κοινωνική Επανάσταση. Η προετοιμασία για τη νέα κοινωνική ζωή δεν θεωρήθηκε απαραίτητη. Η σταδιακή ανάπτυξη και μεγέθυνση της επερχόμενης ημέρας δεν καταχωρήθηκε στις επαναστατικές αντιλήψεις. Η αυγή είχε αγνοηθεί. Μοιραίο λάθος, γιατί δεν υπάρχει μέρα χωρίς αυγή.
Ο μαρτυρικός θάνατος του Φρανσίσκο Φερρέρ δε θα είναι μάταιος, αν μέσω αυτού οι αναρχικοί, αλλά και άλλα ριζοσπαστικά στοιχεία, συνειδητοποιήσουν ότι στην κοινωνική και την ατομική ζωή η σύλληψη προηγείται της γέννησης. Η κοινωνική σύλληψη που χρειαζόμαστε και πρέπει να έχουμε είναι η δημιουργία ελευθεριακών κέντρων που θα ακτινοβολούν την ατμόσφαιρα της αυγής στη ζωή της ανθρωπότητας.
Πολλά τέτοια κέντρα είναι εφικτά. Αλλά το πιο σημαντικό από όλα είναι η νεανική ζωή, η αναπτυσσόμενη γενιά. Άλλωστε, στη νέα γενιά θα ανατεθεί το καθήκον να συνεχίσει το έργο. Ακριβώς στο μέτρο που η νέα γενιά θα γίνεται πιο φωτισμένη και πιο ελευθεριακή, θα πλησιάζουμε σε μια πιο ελεύθερη κοινωνία. Ωστόσο, από αυτή την άποψη υπήρξαμε και εξακολουθούμε να είμαστε ασυγχώρητα αμελείς εμείς οι αναρχικοί, οι σοσιαλιστές και οι υπόλοιποι ριζοσπάστες. Διαμαρτυρόμενοι για το εκπαιδευτικό σύστημα που εκτρέφει δεισιδαιμονίες, εξακολουθούμε να υποβάλλουμε τα παιδιά μας στην ολέθρια επιρροή του. Καταδικάζουμε την τρέλα του πολέμου, αλλά επιτρέπουμε στους απογόνους μας να γαλουχηθούν με το δηλητήριο του πατριωτισμού. Εμείς οι ίδιοι, λίγο πολύ χειραφετημένοι από τα ψεύτικα αστικά πρότυπα, εξακολουθούμε να ανεχόμαστε τα παιδιά μας να διαφθείρονται από την υποκρισία των κατεστημένων. Κάθε τέτοιος γονιός βοηθάει άμεσα στη διαιώνιση της κυρίαρχης άγνοιας και της δουλείας. Μπορούμε πράγματι να περιμένουμε από μια γενιά που ανατράφηκε στην ατμόσφαιρα του καταπιεστικού, αυταρχικού εκπαιδευτικού καθεστώτος, να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο μιας ελεύθερης, αυτοδύναμης ανθρωπότητας; Τέτοιοι γονείς είναι εγκληματικά ένοχοι απέναντι στον εαυτό τους και στα παιδιά τους. Ανατρέφουν το φάντασμα που θα διχάσει το σπίτι τους εναντίον του εαυτού του και θα ενισχύσει τα προπύργια του σκότους.
Κανένας ευφυής ριζοσπάστης δεν μπορεί να μην αντιληφθεί την ανάγκη της ορθολογικής εκπαίδευσης των νέων. Η ανατροφή του παιδιού πρέπει να γίνει μια διαδικασία απελευθέρωσης με μεθόδους που δεν θα επιβάλλουν έτοιμες ιδέες, αλλά που θα βοηθούν τη φυσική αυτονόμηση του παιδιού. Ο σκοπός μιας τέτοιας παιδείας δεν είναι να εξαναγκάσει την προσαρμογή του παιδιού σε αποδεκτές αντιλήψεις, αλλά να παραχωρήσει το ελεύθερο παιχνίδι στην εφευρετικότητα, την πρωτοβουλία και την ατομικότητα του κάθε παιδιού. Μόνο απελευθερώνοντας την εκπαίδευση από τον καταναγκασμό και τον περιορισμό μπορούμε να δημιουργήσουμε το περιβάλλον για την εκδήλωση του αυθόρμητου ενδιαφέροντος και των εσωτερικών κινήτρων εκ μέρους του παιδιού. Μόνο έτσι μπορούμε να παρέχουμε ορθολογικές συνθήκες που θα είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη των φυσικών τάσεων του παιδιού και των λανθανουσών συναισθηματικών και νοητικών ικανοτήτων του. Τέτοιες μέθοδοι εκπαίδευσης, που βοηθούν ουσιαστικά τη μιμητική ποιότητα του παιδιού και τη θέρμη του για γνώση, θα αναπτύξουν μια γενιά υγιούς πνευματικής ανεξαρτησίας. Σύμφωνα με τα λόγια του Φρανσίσκο Φερρέρ, αυτές οι εκπαιδευτικές μέθοδοι θα δημιουργήσουν άνδρες και γυναίκες ικανούς και ικανές να εξελίσσονται χωρίς διακοπή, να καταστρέφουν και να ανανεώνουν το περιβάλλον τους χωρίς διακοπή, να ανανεώνονται και οι ίδιοι, όντας πάντα έτοιμοι να δεχτούν το καλύτερο και να είναι ευτυχισμένοι με τον θρίαμβο των νέων ιδεών, φιλοδοξώντας να ζήσουν πολλαπλές ζωές σε μια ζωή.
Σε αυτούς τους άνδρες και τις γυναίκες στηρίζεται η ελπίδα της ανθρώπινης προόδου. Σε αυτούς ανήκει το μέλλον. Σε μεγάλο βαθμό είναι στο χέρι μας να ανοίξουμε τον δρόμο. Ο θάνατος του Φρανσίσκο Φερρέρ θα είναι μάταιος, η αγανάκτηση, η συμπάθεια και ο θαυμασμός μας θα είναι άχρηστα, αν δεν υλοποιήσουμε τα ιδανικά του μάρτυρα παιδαγωγού και αν δεν προωθήσουμε έτσι τον ανθρώπινο αγώνα για διαφωτισμό και ελευθερία.
Μια αρχή έχει ήδη γίνει. Αρκετά σχολεία, κατά το πρότυπο του Φερρέρ, λειτουργούν στη Νέα Υόρκη και το Μπρούκλιν. Στη Φιλαδέλφεια και το Σικάγο πρόκειται, επίσης, να ξεκινήσουν αντίστοιχα μαθήματα. Προς το παρόν οι προσπάθειες περιορίζονται, λόγω έλλειψης βοήθειας και δασκάλων, σε μαθήματα που γίνονται μόνο τις Κυριακές. Αποτελούν, όμως, τον πυρήνα μιας μεγάλης, εκτεταμένης δυνατότητας. Τα ριζοσπαστικά στοιχεία της Αμερικής, κυρίως η Ένωση Φρανσίσκο Φερρέρ, δεν θα μπορούσαν να στήσουν ένα πιο άξιο και πιο διαρκές μνημείο στη μνήμη του μάρτυρα παιδαγωγού Φρανσίσκο Φερρέρ, από μια γενναιόδωρη ανταπόκριση σε αυτή την έκκληση για την ίδρυση του πρώτου ημερήσιου σχολείου Φρανσίσκο Φερρέρ στην Αμερική.
Πηγή: marxists.org
