Τι έκανες στον πόλεμο Βλαδίμηρε;

Τι έκανες στον πόλεμο Βλαδίμηρε;

– Το ναζιστικό εργαστήρι της Ευρώπης –

Πολλοί θεώρησαν ότι η αναφορά που έκανε ο Πούτιν στην “απο-ναζιστικοποίηση” της Ουκρανίας, απαριθμώντας τους στόχους της ρωσικής εκστρατείας που βρίσκεται σε εξέλιξη, δεν ήταν παρά ένα προπαγανδιστικό τέχνασμα για να προσδώσει μια κάποια νομιμοποίηση στον πόλεμο που εξαπέλυσαν οι Ρώσοι. Τα συστημικά ΜΜΕ δεν έχουν σταθεί καθόλου σε αυτή τη διάσταση της σύγκρουσης και συμπεριφέρονται λες και η Ουκρανία ήταν κάποιο υπόδειγμα “φωτισμένης” κοινωνίας, ένας φάρος ελευθερίας και δημοκρατίας προτού υποστεί την ρωσική επίθεση. Ωστόσο, η ανέλιξη στην εξουσία των νεοναζιστών μετά το Μαϊντάν βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος και είναι ένας από τους βασικούς λόγους που τα δύο κράτη σήμερα βρίσκονται σε πόλεμο. Οι δυτικοί εμπειρογνώμονες απαντούν ότι η αποναζιστικοποίηση είναι μια φαντασίωση και επικαλούνται τα ισχνά ποσοστά που έλαβαν τα κόμματα με νεοναζιστικό-υπερεθνικιστικό υπόβαθρο στις τελευταίες εθνικές εκλογές προς επίρρωση του ισχυρισμού τους (π.χ. το φασιστικό Svoboda έλαβε 2,5% των ψήφων). Η δύναμη του νεοναζισμού όμως στην Ουκρανία δεν προέρχεται από τις ψήφους που συγκεντρώνει στις εκλογές. Η δυσανάλογη επιρροή που ασκούν οι ακροδεξιοί έχει τις ρίζες της στο επίπεδο της πολιτικής οργάνωσης του κινήματος τους, στην απουσία ενός ισχυρού αντιφασιστικού κινήματος με παρουσία στους δρόμους των ουκρανικών πόλεων και στην διείσδυση των ηγετικών στελεχών τους σε οργανικές θέσεις του κρατικού μηχανισμού και των σωμάτων ασφαλείας. Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει και στην ενεργή υποστήριξη που τους παρέχει ο αμερικανικός παράγοντας, εφόσον τα κέντρα εξουσίας στις ΗΠΑ βλέπουν στο νεοναζιστικό κίνημα την πολιτική εμπροσθοφυλακή για την δημιουργία στην Ουκρανία ενός προκεχωρημένου φυλακίου αντιρωσικής δραστηριότητας.

Είναι γνωστό σε όλους ότι οι νεοναζί της Ουκρανίας διαθέτουν τα δικά τους ένοπλα σώματα που είναι ενταγμένα στην εθνοφρουρά απ’ το 2014, υπάγονται απευθείας στο υπουργείο εσωτερικών, το οποίο είναι κάτω απ’ την επιρροή των ναζί, και λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση και οπλισμό. Εκτός από το διαβόητο Τάγμα Αζόφ, που αποτελεί τον πολυπληθέστερο στρατιωτικό σχηματισμό και δεν έχει πρόβλημα να επιδεικνύει απροκάλυπτα τα νεοναζιστικά λάβαρα του, υπάρχουν και συγγενείς ένοπλες ομάδες, όπως η εθελοντική πολιτοφυλακή Dnipro-1, που έχει επίσης κατηγορηθεί για εγκλήματα πολέμου από τα αρμόδια όργανα του ΟΗΕ.i Το 2017, ο δημοκρατικός γερουσιαστής Ρο Χάνα πέρασε μια τροπολογία η οποία απαγορεύει την μεταφορά αμερικανικών όπλων σε όσες στρατιωτικές μονάδες υιοθετούσαν ανοικτά νεοναζιστικές πεποιθήσεις και ιδεολογία.ii Ωστόσο, οι σχέσεις των νεοναζί με τον επίσημο ουκρανικό στρατό που λαμβάνει σταθερά στρατιωτική βοήθεια απο το νατοϊκό μπλοκ , ουσιαστικά ακύρωσε τις πρακτικές συνέπειες αυτής της τυπικής απαγόρευσης εξοπλισμού των φασιστικών ταγμάτων εφόδού.

Οι “ειδικές μονάδες αστυνόμευσης”, όπως είναι η κωδική ονομασία των παραστρατιωτικών σχηματισμών, στάλθηκαν στο Ντονμπάς αμέσως μετά την ανατροπή του Γιανουκόβιτς με εντολή να διεξάγουν μια εκστρατεία δολιοφθοράς, τρομοκρατίας , ακόμα και εθνοκάθαρσης σε βάρος του τοπικού ρωσόφωνου πληθυσμού, τους οποίους οι νεοναζί χαρακτήριζαν συλλήβδην ως “προδότες” και πράκτορες της Ρωσίας.iii Στο στόχαστρο της ναζιστικής τρομοκρατίας βρέθηκαν και οι αριστερές και κομμουνιστικές οργανώσεις, που όπως συμβαίνει συχνά σε κοινωνίες όπου οι ταξικές διακρίσεις τέμνονται με τους εθνοτικούς διαχωρισμούς (π.χ. Βόρεια Ιρλανδία), ειχαν ισχυρή παρουσία στις βιομηχανικές περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας. Τα αποτελέσματα αυτής της ανίερης συμμαχίας ανάμεσα στους φανατικούς νεοναζιστές και τους μηχανισμούς του ουκρανικού κράτους τα είδαμε με την σφαγή των συνδικαλιστών στην Οδησσό, για την οποία κανένας ακόμα δεν έχει λογοδοτήσει.

Οι συστημικοί σχολιαστές θα αντιτείνουν και πάλι ότι η “ναζιστική” Ουκρανία έχει εκλέξει τρεις διαφορετικούς προέδρους από την εποχή του Μαϊντάν κι έπειτα. Από αυτή την άποψη, υπάρχει περισσότερη “δημοκρατία” στην Ουκρανία απ’ ότι στην Ρωσία, όπου μια ενδεχόμενη εκλογική ήττα του Πούτιν στις προεδρικές εκλογές φαντάζει σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, αυτές οι εναλλαγές στην εξουσία λαμβάνουν χώρα κάτω απ’ το φόντο της επίσημης απαγόρευσης των αριστερών και κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων, όπως το ΚΚ Ουκρανίας ή το Borotba, και της συνακόλουθης σύμπνοιας του νεοφιλελεύθερου μπλοκ εξουσίας γύρω απο ένα πρόγραμμα ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στη διεθνοποιημένη οικονομία, περαιτέρω διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω της λιτότητας και ουσιαστικής κατάργησης των συνδικαλιστικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων των εργαζόμενων στρωμάτων.iv

Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε την επιβεβλημένη δια νόμου διάλυση του κόμματος των Περιφερειών, που αποτελούσε τον κύριο θεσμικό μηχανισμό πολιτικής εκπροσώπησης των ρωσόφωνων πληθυσμών της ανατολής, την υποβάθμιση του στάτους της ρωσικής γλώσσας, την κανονικοποίηση των μισαλλόδοξων νεοναζιστικών αντιλήψεων ενάντια στα μέλη της LGBTQ κοινότητας, τα πογκρόμ ενάντια στους Ρομά και τον ρατσισμό ενάντια σε οτιδήποτε μη λευκό, όπως αποδεικνύεται από την παρεμπόδιση των αφρικανών φοιτητών να εγκαταλείψουν την χώρα από “εθνοφρουρούς”, που ξεκαθάρισαν ότι προτεραιότητα για να επιβιβαστούν στα λεωφορεία για τα σύνορα είχαν οι “λευκοί Ουκρανοί”.v Όλα αυτά συμβαίνουν με την ανοχή ή και την ενεργή συμμετοχή των αρχών, εφόσον διαβόητα στελέχη με προϋπηρεσία στις πιο δραστήριες νεοναζιστικές οργανώσεις έχουν καταλάβει οργανικές θέσεις στην κρατική ιεραρχία. Για παράδειγμα, o Vadym Troyan, ο οποίος πολέμησε στην Ανατολή με το Αζόφ και είχε φτάσει μέχρι τον βαθμό του υποδιοικητή, διορίστηκε αρχηγός της αστυνομίας της περιφέρειας του Κιέβου, ενώ χρημάτισε και υφυπουργός εσωτερικών, έχοντας κατω απ’ την επίβλεψη του ολόκληρο το αμερικανικό πρόγραμμα εκπαίδευσης των “αναμορφωμένων” κρατικών σωμάτων ασφαλείας μετα το Μαϊντάν.vi Ή ο πρώην ηγέτης του φασιστικού Svoboda , Andriy Parubiy, που διατέλεσε γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας της Ουκρανίας μέχρι το 2016, ενω απ’ το 2016 μέχρι το 2019 κατέλαβε τη θέση του προέδρου της ουκρανικής Βουλής.

Για να τα βάλουμε όλα αυτά σε ένα πιο γνώριμο πλαίσιο, ας αναλογιστούμε τι θα γινόταν αν η Χ.Α. έμπαινε στην κυβέρνηση αντί στην φυλακή. Αν της είχαν παραχωρηθεί σημαντικές κυβερνητικές θέσεις που είχαν να κάνουν ως επί το πλείστον με τα σώματα καταστολής και τον στρατό. Τι θα γινόταν αν κάνοντας χρήση της εξουσίας που είχαν αποκτήσει, οι ναζί αξιωματούχοι οργάνωναν εθελοντικά σώματα για να “κυνηγήσουν” τουρκόφωνους και μουσουλμάνους στη Θράκη; Ή αν έστειναν τις πυροβολαρχίες του στρατού στα σύνορα της Θράκης και ξεκινούσαν να βομβαρδίζουν νύχτα, μέρα τα τουρκοχώρια της Ξάνθης και της Κομοτηνής. Θα ήταν άραγε μέσα στα “αναφαίρετα κυριαρχικά δικαιώματα” του ελλαδικού κράτους η διεξαγωγή μιας αργής γενοκτονίας σε βάρος των μουσουλμανικών πληθυσμών; Δεν θα βρίσκονταν οι αναρχικοί στην πρώτη γραμμή αντίστασης ενάντια σε μια τέτοια κυβερνητική πολιτική;

– Αντιφάσεις της ρωσικής εισβολής –

Φυσικά, ο πόλεμος της Ρωσίας έπαψε να συμβαδίζει με μια λογική προστασίας των ρωσόφωνων πληθυσμών την στιγμή που ο ρωσικός στρατός πήρε την εντολή να διασχίσει τα σύνορα και να εισβάλλει σε ουκρανικό έδαφος. Η εισβολή μετέτρεψε έναν – υπό προϋποθέσεις – αμυντικό πόλεμο, σε επιθετική εκστρατεία για την απόσπαση εδαφών, ή την επιβολή μιας βίαιης αλλαγής καθεστώτος, κατά τα αμερικανικά πρότυπα. Σίγουρα, ο φιλόσοφος και θεωρητικός του πολέμου Π. Κονδύλης έχει δίκιο όταν παρατηρεί ότι, “[…] από στρατιωτική άποψη η καθαρά αμυντική διεξαγωγή πολέμου στερείται νοήματος και είναι πρακτικά αδύνατη. Αν την παίρναμε στα σοβαρά, θα σήμαινε οτι ο επιτιθέμενος μπορεί να κάνει ότι θέλει ατιμώρητα, διατρέχοντας απλώς τον κίνδυνο να επανέλθει στην αρχική του θέση και να προετοιμαστεί για να ξαναδοκιμάσει. Καμιά άμυνα δεν είναι τελεσφόρα, αν δεν εμπεριέχει μια δραστική τιμωρία του επιτιθέμενου, όμως η τιμωρία αυτή δεν μπορεί παρά να συνίσταται σε πράξεις, οι οποίες, αν ιδωθούν μεμονωμένα, χαρακτηρίζονται από την ισχυρή παρουσία επιθετικών στοιχείων […]”.vii Για να το πούμε διαφορετικά, ο καθαρά αμυντικός και, με αυτο το κριτήριο δίκαιος πόλεμος, δεν είναι παρά μια ουτοπική θεωρητική σύλληψη που δύσκολα μπορεί να εφαρμοστεί στρατηγικά στο πεδίο της μάχης.

Όπως και να ‘χει, ότι φαίνεται αυτονόητο από την άποψη της στρατιωτικής τακτικής, μπορεί να αποβεί καταστροφικό ως προς τους πολιτικοκοινωνικούς συσχετισμούς που δημιουργεί, ή τις εξελίξεις που μπορεί να βάλει σε κίνηση. Σε αντίθεση με όσα διακηρύσσουν οι στρατιωτικοί αναλυτές για την θαυμαστή ακρίβεια στόχευσης των υπερσύγχρονων οπλικών συστημάτων, ο “καθαρός”, χειρουργικός πόλεμος είναι αποκύημα της φαντασίας των στρατιωτικών επιτελείων και των απολογητών του νέου ιμπεριαλισμού. Για να στερεώσουν την κυριαρχία τους στην Ουκρανία, οι εισβολείς θα πρέπει να καταλάβουν τις πόλεις. Και για να το πετύχουν αυτό, ο ρωσικός στρατός θα υποχρεωθεί να εμπλακεί σε μάχες μέσα στον αστικό ιστό, εξέλιξη που θα επιφέρει βαρύ τίμημα σε απώλειες τόσο για τους επιτιθέμενους, όσο και για τους άμαχους που θα χάσουν την ζωή τους ως αποτέλεσμα των συγκρούσεων. Η εναλλακτική στρατηγική, αυτή της περικύκλωσης και του αργού στραγγαλισμού των μητροπόλεων, την οποία φαίνεται ότι έχουν επιλέξει οι ρώσοι στρατηγοί, δεν κάνει τίποτε απολύτως για να απαλύνει το μαρτύριο των ηλικιωμένων, των γυναικών και παιδιών που παραμένουν εγκλωβισμένοι στο Χάρκοβο ή την Μαριούπολη, χωρίς πρόσβαση σε ρεύμα, καθαρό νερό, επαρκές φαγητό ή θέρμανση, με την θερμοκρασία να πέφτει καθημερινά σε πολικά επίπεδα κάτω του μηδενός. Μιλάμε εδώ για πόλεις όπου οι ρωσόφωνοι, αν δεν είναι η πλειοψηφία, αποτελούν σίγουρα ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Στην προκειμένη περίπτωση, η Ρωσία που διατείνεται ότι ενεργεί με γνώμονα την προστασία της καταπιεσμένης φιλορωσικής μειονότητας, για να μην πούμε για τους “αδελφικούς” δεσμούς που την ενώνουν ιστορικά με το σύνολο του ουκρανικού λαού, διεξάγει έναν πόλεμο που πλήττει σφοδρά όχι μόνο τους ρωσόφωνους που συγκεντρώνονται πληθυσμιακά στις εμπόλεμες ζώνες ολόκληρου του ανατολικού μετώπου, αλλά το σύνολο των αμάχων. Δηλαδή, οι άμαχοι, και όχι ο ουκρανικός στρατός ή οι φασίστες εθνοφρουροί, έχουν κληθεί προς το παρόν να σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος της ρωσικής επιθετικότητας.

Η αναγκαιότητα της εκκαθάρισης της Ουκρανίας από τους ναζιστές δεν υπαγορεύτηκε βέβαια από τα αντιφασιστικά αντανακλαστικά ή τον ιδεαλισμό του ρωσικού καθεστώτος. Αντίθετα, απορρέει από μια πέρα για πέρα πραγματιστική εκτίμηση των γεωπολιτικών του συμφερόντων. Κατά πρώτο, οι οπαδοί του Μπαντέρα είναι εκείνοι που υιοθετούν την πιο αδιάλλακτη στάση ως προς τους όρους που έχει θέσει η Ρωσία για να σταματήσει την επιθετική της εκστρατεία. Οι ναζιστές δεν πρόκειται ποτέ να αναγνωρίσουν την αμετάκλητη αλλαγή που έχει συντελεστεί στο στατους της Κριμαίας, ούτε υπάρχει περίπτωση να αποδεχτούν στοϊκά την ανεξαρτησία των “Λαϊκών Δημοκρατιών”. Έτσι, η ουδετερότητα που ζητούν οι Ρώσοι μπορεί να ακούγεται σαν μια “βελούδινη” και μετριοπαθής έννοια, ωστόσο φέρει μέσα της μια τεράστια συγκρουσιακή δυναμική. Κι αυτό γιατί στην πράξη, η εφαρμογή της δεν απαιτεί τίποτα λιγότερο από την διάλυση της πολιτικής και πολιτισμικής υποδομής του ναζιστικού και υπερεθνικιστικού κινήματος στην Ουκρανία.

Πώς όμως να συνεχίσει να υπάρχει το ουκρανικό έθνος χωρίς τους “ήρωες” του; Ο ουκρανικός εθνικισμός πήρε σάρκα και οστά ακριβώς ως μια βίαιη αντίδραση ενάντια στην ρωσική επικυριαρχία και οριοθέτησε το ουκρανικό έθνος σε αντιδιαστολή με τον ισχυρό σλαβικό, και τότε σοσιαλιστικό, γείτονα του. Ο ουκρανικός εθνικισμός επιφύλαξε για την Ρωσία στο φαντασιακό του την ίδια θέση που έχει η Τουρκία στο φαντασιακό του ελληνικού εθνικισμού, αυτήν του “προαιώνιου εχθρού” και του υπέρτατου κακού. Έτσι, ο ουκρανικός εθνικισμός από τα πρώτα κιόλας στάδια της ιστορικής εκδήλωσης του (Πετλιούρα, κλπ.) πήρε την μορφή μιας πύρινης αντιρωσικής σταυροφορίας. Αν η ρωσική κυβέρνηση καλλιεργεί συστηματικά σχέσεις με πολλά απ’ τα ακροδεξιά κινήματα της δυτικής Ευρώπης (όπως κάνει , παρεπιπτόντως, και το Ισραήλ)viii, στην ανατολική Ευρώπη, όπως στην Ουκρανία ή την Λετονία, όπου οι ναζιστές βετεράνοι των SS που συμμετείχαν στην γερμανική επίθεση ενάντια στην ΕΣΣΔ τιμούνται ως ήρωες πολέμου από το κράτος, δεν έχει απαραίτητα αυτή την πολυτέλεια. Από αυτή την άποψη, ο “αντιναζισμός” της Ρωσίας έχει ένα πολύ ρεαλιστικό υπόβαθρο και συνιστά πιο πολύ ανάγκη και λιγότερο πεποίθηση ή επιθυμία. Ο Πούτιν άλλωστε συνηθίζει να διανθίζει τις ομιλίες του με αποσπάσματα από τα έργα του Ιβάν Ίλιν, ενός διαβόητου ρώσου στοχαστή της “λευκής” αντίδρασης που πέθανε στην εξορία εξυμνώντας ακόμη και μετά το τέλος του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου τον φασισμό και τις αρετές του.ix

Παρ’ όλα αυτά, οι ιστορικές και ταξικές αντιφάσεις της ουκρανικής κοινωνίας είναι τέτοιες ώστε ο εγχώριος υπερεθνικισμός, με το αντιδραστικό κοινωνικό πρόγραμμα που πρεσβεύει, φέρει ένα ξεκάθαρο αντιρωσικό πρόσημο, με ότι αυτό συνεπάγεται για τη ρωσική μειονότητα στο εσωτερικό της χώρας. Από την άλλη, τα στρώματα των ρωσόφωνων , εφόσον κατέχουν υποδέεστερη θέση στην ταξική ιεραρχία, βρίσκονται σχεδόν άθελα τους στην πλευρά του αιτήματος για προλεταριακή αυτοδιάθεση. Κατά την γνώμη μου, αυτός είναι και ο λόγος που το φιλορωσικό ΚΚ Ουκρανίας ψήφισε στο κοινοβούλιο μαζί με τα κόμματα του Euromaidan υπέρ της συνταγματικής μεταρρύθμισης που ενίσχυσε τις αρμοδιότητες της Βουλής έναντι του εκτελεστικού αξιώματος του προέδρου .x Το τίμημα που πλήρωσε το ΚΚ Ουκρανίας για αυτή την σύμπλευση με το “προοδευτικό” Euromaidan ήταν η επίσημη απαγόρευση της λειτουργίας του το 2015 από τις νέες κρατικές αρχές. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Μπ. Καγκαρλίτσκι, ο μαρξιστής κοινωνιολόγος που κανείς δεν μπορεί να του προσάψει οτι τρέφει φιλικά αισθήματα προς το καθεστώς του Πούτιν, είδε στην αντιεξέγερση του Ντονμπάς μια μαζική κινητοποίηση με αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά η οποία μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ακόμα και την ίδια την Ρωσία, τουλάχιστον στα αρχικά της στάδια.xi Ίσως μάλιστα αυτό να εξηγεί και την αναπάντεχη στρατηγική επιλογή του Πούτιν να εξαπολύσει μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική εισβολή , έναν διακρατικό πόλεμο “παλαιού τύπου” αντί για μια περιορισμένης εμβέλειας “αστυνομική” επιχείρηση στο Ντονμπάς. Διότι με αυτόν τρόπο ενισχύει ακόμα περισσότερο την εξουσία του στο εσωτερικό και διαρρηγνύει αποτελεσματικά όσους δεσμούς ταξικής αλληλεγγύης είχαν απομείνει ανάμεσα στους προλετάριους της μίας ή της άλλης πλευράς , χωρίζοντας τους σε εχθρικά εμπόλεμα στρατόπεδα. Μένει να δούμε αν η στρατηγική αυτή γυρίσει μπούμεραγκ στο καθεστώς εφόσον το φιλειρηνικό κίνημα έχει ήδη κάνει αισθητή την παρουσία του (παρά το γεγονός ότι δεν θα πρέπει να το συγχέουμε με κάποια εκδοχή προλεταριακού διεθνισμού), το διεθνοποιημένο κεφάλαιο με την μαζική φυγή των πολυεθνικών από την Ρωσία ήδη φαίνεται ότι έχει διαλέξει πλευρά, ενώ και οι ρώσοι ολιγάρχες από την πρώτη μέρα των κυρώσεων υπέστησαν τεράστιες οικονομικές απώλειες.xii

i https://web.archive.org/web/20170404215541/http://www.globalrightscompliance.com/uploads/bc006cfbcfa0653f85c62829b9a81ea7.pdf.

ii When we can’t agree to fight against neo-Nazis, we’ ve reached a new low, https://thehill.com/opinion/international/381873-when-we-cant-agree-to-fight-against-neo-nazis-weve-reached-a-new-low.

iii A. Korybko, Ethnic and cultural cleansing in Ukraine, https://www.voltairenet.org/article184430.html.

iv Ukraine: ITC concerned about wave of regressive labour laws, https://www.ituc-csi.org/ukraine-ituc-concerned-about-labour-laws.

v The Nigerian students caught in the Russia-Ukraine war, https://www.aljazeera.com/news/2022/2/27/im-very-worried-african-students-caught-in-ukraine-russia-war.

vi L. Golinkin, Neo-Nazis and the Far Right Are On the March in Ukraine, https://www.thenation.com/article/politics/neo-nazis-far-right-ukraine/.

vii Π. Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου (Θεμέλιο), σελ. 398.

viii R. Baroud & R. Rubeo, An unlikely union: Israel and the European far right, https://www.aljazeera.com/opinions/2018/7/17/an-unlikely-union-israel-and-the-european-far-right.

ix M. Laruelle, In search of Putin’s philosopher, https://ridl.io/en/in-search-of-putins-philosopher/.

x The Ukrainian Left During and After the Maidan Protests, https://www.academia.edu/20445056/The_Ukrainian_Left_during_and_after_the_Maidan_Protests.

xi B. Kagarlitsky, From the Maidan to the Revolution?, http://links.org.au/node/3806.

xii The party’s over for Russia’s oligarchs. The ones facing sanctions are losing billions – and their megayachts, https://www.theglobeandmail.com/world/article-the-partys-over-for-russias-oligarchs-the-sanctioned-ones-are-losing/.