Η ανεξέλεγκτη αστική ανάπτυξη στην Τασκένδη και αλλού οδήγησε στην εμφάνιση μιας ζωντανής, αν και ίσως εύθραυστης, αστικής κινητοποίησης στο Ουζμπεκιστάν.
του Radmir Khajbakhteev
Δημοσιεύτηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2021 στο https://www.opendemocracy.net/en/odr/how-uzbekistans-rampant-development-is-prompting-a-grassroots-rebellion/
«Όταν μάθαμε ότι το κτίριό μας θα κατεδαφιστεί, σοκαριστήκαμε. Κανείς δεν ζήτησε την άδειά μας », μου λέει ο Vlad Zamanov, κάτοικος του σπιτιού Νο 45 στην Τασκένδη.
Για τον Ζαμάνοφ και τους γείτονές του, η απόφαση στις αρχές του 2018 να κατεδαφίσουν την πολυκατοικία τους δεν προκάλεσε παρά μόνο οργή. Το Σπίτι Νο 45 δεν ήταν μόνο μια κοινότητα απο μόνη της, βρίσκεται κοντά στα ερείπια μιας αρχαίας περιτειχισμένης πόλης, του Μινγκ Ουρίκ. Σε απάντηση, το House No.45 μετατράπηκε σε μια άτυπη οργάνωση, με τους κατοίκους να μετατρέπουν τα σπίτια τους σε διάφορα τμήματα εκστρατείας.
Το «νομικό τμήμα» του μπλοκ παρακολούθησε τρεις δικαστικές υποθέσεις και υπέβαλε πάνω από 15 προσφυγές σε διάφορα κρατικά ιδρύματα. Το «γραφείο ανθρώπινου δυναμικού» συνέταξε λίστες με τους κατοίκους που ήθελαν να μείνουν και με εκείνους που ήθελαν να φύγουν. Το «γραφείο τύπου» έδωσε συνεντεύξεις σε τοπικά και διεθνή ΜΜΕ , ενώ το «τμήμα έρευνας», σε συνεργασία με ξένους συναδέλφους , συνέλεξε πληροφορίες για την πολιτιστική και αρχιτεκτονική σημασία του σπιτιού τους και το γραφείο «διαχείρισης εκδηλώσεων» διοργάνωσε πολιτιστικές συγκεντρώσεις .
Τελικά, το υπουργείο Πολιτισμού του Ουζμπεκιστάν απένειμε το προστατευόμενο καθεστώς στη Στέγη Νο. 45. “Το σπίτι Νο 45 δεν αφορά μόνο το κτίριο, αφορά κύρια τους κατοίκους του”, λέει ο Zamanov. «Γνωριζόμαστε εδώ και δεκαετίες, αλλά χωρίς αλληλεγγύη δεν θα μπορούσαμε να είχαμε κερδίσει».
Σήμερα, οι άνθρωποι σε άλλες γειτονιές της Τασκένδης οργανώνονται για να προστατεύσουν τα σπίτια τους από την επίθεση της αστικής ανάπλασης που έπληξε την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν τα τελευταία χρόνια, επισημαίνοντας την έλλειψη προστασίας από τους θεσμούς της πόλης στο νέο Ουζμπεκιστάν.
Αστικός μετασχηματισμός, αστική οργάνωση βάσης
Η σημερινή μαζική κατασκευαστική άνθηση στο Ουζμπεκιστάν είναι το αποτέλεσμα του οικονομικού μετασχηματισμού της χώρας από το θάνατο του προέδρου Ισλάμ Καρίμοφ 2016, που είχε ως αποτέλεσμα την εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου. Σπίτια, πάρκα και πολιτιστική κληρονομιά επηρεάζονται όλα.
Η διαδικασία μετατρέπει την ταυτότητα της πόλης με τρόπους που πολλοί κάτοικοι θεωρούν ανεπιθύμητους. Η ύστερη σοβιετική αρχιτεκτονική φημίζεται για τις κατοικίες κουτιά, αλλά μια πιο σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι οι δημόσιες υποδομές της εποχής συνήθως κατασκευάζονταν κοντά, σχεδιασμένες για να είναι προσβάσιμες και προσιτές (ή και δωρεάν) για τους ντόπιους.
Η νέα μορφή αστικής ανάπτυξης δίνει προτεραιότητα στην κατανάλωση έναντι άλλων μορφών συμπεριφοράς. Αυτό είναι εμφανές σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων πολλών μετασοβιετικών κρατών, όπου πολυτελή διαμερίσματα, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία και επιχειρηματικά κέντρα έχουν αντικαταστήσει πάρκα, πιο προσιτά σπίτια, ακόμη και εργοστάσια.
Με τη σειρά τους, οι πόλεις γίνονται τόποι αμφισβήτησης και αντίστασης, καθώς διάφορες ομάδες οργανώνονται και απαιτούν μια πιο δίκαιη κατανομή χώρου και πόρων. Μερικές από αυτές τις ομάδες επικεντρώνονται σε μια συγκεκριμένη γειτονιά ή τοποθεσία στην πόλη, ενώ άλλες επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως κατεδαφίσεις και αναγκαστικές εξώσεις.
Η ομάδα του Facebook ” Tashkent-DEMOLITION ” είναι μία από αυτές τις κοινότητες.
Όπως και το House No.45, η ομάδα δημιουργήθηκε αρχικά για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με κατεδαφίσεις και εξαναγκαστικές εξώσεις στην Τασκένδη, αλλά γρήγορα μετατράπηκε σε μια άτυπη οργάνωση βάσης με τα δικά της τμήματα που είναι επιφορτισμένα με διάφορα θέματα. Αυτά περιλαμβάνουν ένα νομικό γραφείο που παρέχει διαδικτυακές διαβουλεύσεις και παρακολουθεί δικαστικές υποθέσεις και ενημερώσεις τύπου από κρατικά ιδρύματα.
Για παράδειγμα, η διαχειριστής της ομάδας Φαρίντα Τσαρίφ μου λέει ότι ακτιβιστές παρακολούθησαν δικαστικές ακροάσεις σε υπόθεση που αφορούσε την κατεδάφιση πολυκατοικίας του 1930 στη βορειοδυτική Τασκένδη. Η κατεδάφιση τελικά ακυρώθηκε.
“Η κινητοποίηση κατοίκων και ακτιβιστών, καθώς και η τοπική και διεθνής κοινότητα εμπειρογνωμόνων έσωσαν το κτίριο”, λέει ο Charif. «Δεν ήταν εύκολη υπόθεση, αλλά οι κάτοικοι μπόρεσαν να κερδίσουν στο δικαστήριο και να υπερασπιστούν την ιδιότητα του κτιρίου ως πολιτιστικής κληρονομιάς».
Η δημοτικότητα αυτών των ομάδων στο Ουζμπεκιστάν δείχνει πώς οι άνθρωποι τις θεωρούν αξιόπιστες και ανεξάρτητες οργανώσεις, σε αντίθεση με τους επίσημους θεσμούς όπως τα δικαστήρια, την Γενική Εισαγγελεία και τη διοίκηση της πόλης. Η άτυπη ύπαρξη αυτών των ομάδων στα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Facebook, το Telegram και άλλες ηλεκτρονικές πλατφόρμες, τους επιτρέπει να αποφεύγουν τη γραφειοκρατία, να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να κινητοποιούνται γρηγορότερα, συμπεριλαμβανομένης της αλληλοϋποστήριξης. Ενώ ορισμένοι που δεν βρίσκουν υποστήριξη από επίσημους φορείς παραπέμπουν σε αυτές τις ομάδες για να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση για τα προβλήματά τους και αναζητούν υποστήριξη ή συμβουλές, άλλοι τις χρησιμοποιούν ως πλατφόρμες ειδήσεων.
Αυτό συνέβη όταν το Κοσμοναύτικο Πάρκο της Τασκένδης , χτισμένο στο κέντρο της πόλης για τον εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του Βλαντιμίρ Λένιν το 1970, τέθηκε υπό απειλή.
«Όταν άκουσα ότι το Independence Stele θα τοποθετηθεί στο Cosmonaut Park, σκέφτηκα ότι η Τασκένδη θα έχανε ένα άλλο εμβληματικό μέρος», δήλωσε η Όλγα Ραχίμοβα, η οποία δημιούργησε ένα κανάλι στο Telegram για την υπεράσπιση του πάρκου.
«Έκανα μια ανάρτηση σχετικά με αυτό στο Facebook, την οποία μοιράστηκε η Φαρίντα Τσαρίφ στην ομάδα της. Τις επόμενες μέρες, ο κόσμος άρχισε να μαζεύεται στο πάρκο για να μας στηρίξει. Συλλέξαμε πάνω από 15.000 υπογραφές για μια αναφορά στον πρόεδρο να σώσει το πάρκο », θυμάται.
Τουλάχιστον προς το παρόν, η ομάδα της Rakhimova έχει επικρατήσει και το Cosmonaut Park έχει γλιτώσει . Αλλά η Rakhimova και άλλοι εθελοντές συνεχίζουν να παρακολουθούν την κατάσταση σε άλλα πάρκα και πράσινες ζώνες σε όλη την πόλη. Το Telegram της και μια σελίδα στο Facebook που διαχειρίζεται ένας από τους ακτιβιστές της ομάδας της έχουν περισσότερα από 5.000 μέλη μαζί.
Αδυναμία στη δύναμη;
Το πλεονέκτημα της ανωνυμίας και της χρήσης του ψηφιακού χώρου, ωστόσο, δύσκολα μπορεί να προστατεύσει αυτές τις ομάδες αστικής προστασίας από το μακρύ χέρι του κράτους. Ένα μήνα αφότου οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να προστατεύσουν το πάρκο Cosmonaut στις αρχές Φεβρουαρίου φέτος, για παράδειγμα, θεσπίστηκαν νέα νομικά μέτρα που τιμωρούν μη εξουσιοδοτημένες δημόσιες συγκεντρώσεις με βαριά πρόστιμα και μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης στο Ουζμπεκιστάν.
Ομοίως, αυτό το καλοκαίρι τα κοινωνικά δίκτυα όπως το Twitter επιβραδύνθηκαν δήθεν για παραβίαση ενός νόμου που απαιτεί διακομιστές που επεξεργάζονται τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών του Ουζμπεκιστάν να βρίσκονται εντός της χώρας. Τα τελευταία χρόνια, ακτιβιστές αντιμετώπισαν επίσης προβλήματα πρόσβασης στο Facebook, μια από τις διαδικτυακές πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται περισσότερο για τη διάδοση πληροφοριών και την κινητοποίηση.
Σε απάντηση, οι οργανώσεις βάσης έχουν αναπτύξει νέες μορφές αντίστασης, όπως η έμμεση δημοσιοποίηση των εκστρατειών τους με τη διοργάνωση εκδηλώσεων σε κτίρια υπό απειλή. Για παράδειγμα, διάφορα τμήματα στο House No. 45 διοργάνωσαν εκθέσεις μόδας και μια Πρωτοχρονιάτικη Έκθεση , ακόμη και έχοντας συμπεριληφθεί σε μια δημοφιλή λίστα με τα εμβληματικά κτίρια που πρέπει να επισκεφθείτε στην Τασκένδη το 2020.
Η Τασκένδη δεν είναι μόνη, καθώς ο αστικός μετασχηματισμός έχει φτάσει και στην πόλη Σαμαρκάνδη, όπου πολλά κτίρια με καθεστώς UNESCO στο δυτικό τμήμα της πόλης-η λεγόμενη «ρωσική» ή αποικιακή Σαμαρκάνδη-έχουν απειληθεί. Ο Ντμίτρι Κοστιούσκιν, ακτιβιστής της πόλης, δήλωσε στο openDemocracy ότι ορισμένα κτίρια, όπως το πρώτο ξενοδοχείο της πόλης (χτισμένο μεταξύ 1900 και 1910), έχουν ήδη χαθεί από το “αναπτυξιακό” ξεφάντωμα.
Ο Kostyushkin άρχισε να δημοσιεύει σχετικά με αυτό στο λογαριασμό του στο Facebook SOS! Σώστε τη Σαμαρκάνδη μας! Η ανάρτησή του και άλλες αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα έφεραν την ιστορία στα εθνικά μέσα ενημέρωσης , δημιουργώντας αρκετή ώθηση για να σταματήσουν τις κατεδαφίσεις.
Η ιστορία της λεωφόρου του Πανεπιστημίου Samarkand είναι μια ενδεικτική περίπτωση. Παλιά ονομαζόταν λεωφόρος Αμπράμοφ από έναν Ρώσο στρατηγό που πολιόρκησε την πόλη κατά την κατάκτηση της κεντρικής Ασίας από την αυτοκρατορική Ρωσία, η λεωφόρος χωρίζει τη Σαμαρκάνδη μεταξύ του παλιού κέντρου του Ταμερλάνου του 14ου αιώνα και της νέας πόλης στα δυτικά του.
Δεδομένου ότι κανείς δεν ζήτησε τη γνώμη των κατοίκων για την ανακατασκευή της λεωφόρου, οι ντόπιοι κινητοποιήθηκαν εναντίον της. Το 2019, ο Evgeniy Romanenko, κάτοικος, ξεκίνησε το hashtag #ourBoulevard μέσω της δημοφιλούς ομάδας του στο Facebook Είμαι από τη Σαμαρκάνδη , προκειμένου να τον σώσει από το σχέδιο ανασυγκρότησης της τοπικής διοίκησης . Ο κόσμος ακολούθησε το παράδειγμα στα κοινωνικά δίκτυα, δημοσιεύοντας για την ιστορική και ακόμη και την οικολογική σημασία της δεντρόφυτης λεωφόρου για την πόλη.
Τελικά, η κινητοποίηση του κόσμου και η επακόλουθη προσοχή των μέσων ενημέρωσης, μαζί με τη λαϊκή υποστήριξη της Τασκένδης, ώθησαν το Υπουργείο Πολιτισμού να υποβάλει προσφυγή στη Γενική Εισαγγελία. Το σχέδιο ανασυγκρότησης σταμάτησε σύντομα.
Άλλες παρεμβάσεις ήρθαν πολύ αργά, ωστόσο, καθώς οι προγραμματιστές συνέχισαν να μετατρέπουν την παλιά πόλη του Σαμαρκάνδη σε εργοτάξιο. Για παράδειγμα, η αυλή ενός σπιτιού ενός διάσημου ζωγράφου, Πάβελ Μπένκοφ, που τεκμηρίωσε το Ουζμπεκιστάν του 20ού αιώνα , έχει εξαφανιστεί. Πριν οι ακτιβιστές καταφέρουν να σταματήσουν τα έργα, η αυλή είχε μετατραπεί σε λάκκο βάθους τεσσάρων μέτρων .
Τα τελευταία επίσημα στοιχεία κάνουν λόγο για πάνω από 80 παράνομες κατεδαφίσεις που πραγματοποιήθηκαν σε όλο το Ουζμπεκιστάν μόνο το 2020, ενώ στο 55% των πρώην ιδιοκτητών δεν πληρώθηκε αποζημίωση. Αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για διαμαρτυρίες
Ενώ η αλληλεγγύη μεταξύ των πόλεων εμφανίστηκε σε ορισμένες διαμάχες, όπως αυτή στη λεωφόρο Abramov, εξακολουθεί να είναι ένα σπάνιο φαινόμενο. “Υπάρχουν ομάδες σε άλλες πόλεις, αλλά το περιεχόμενό τους είναι πολύ ευρύ, από κοινωνικά παράπονα έως αστείες εικόνες”, δήλωσε ο Romanenko από την ομάδα “Είμαι από τη Σαμαρκάνδη”. «Σπάνια συνεργαζόμαστε», πρόσθεσε.
Επιπλέον, τα λαϊκά κινήματα και οργανώσεις σε άλλες πόλεις εκτός από την Τασκένδη και τη Σαμαρκάνδη παραμένουν εμβρυϊκές και σε μεγάλο βαθμό ανοργάνωτες, παρά το γεγονός ότι ο αστικός μετασχηματισμός συνεχίζεται με ταχείς ρυθμούς σε όλο το Ουζμπεκιστάν, από τη Φεργκάνα στα πολύ ανατολικά της χώρας έως την πόλη Νούκους στα δυτικά της. Το 2019, δεκάδες οικογένειες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους στο κέντρο της πόλης Φεργκάνα , όταν ξεκίνησε η κατασκευή πολυτελών διαμερισμάτων. Ένας κάτοικος φέρεται να πέθανε λόγω του άγχους που προκλήθηκε από την κατάσταση.
Τα τελευταία επίσημα στοιχεία κάνουν λόγο για πάνω από 80 παράνομες κατεδαφίσεις που πραγματοποιήθηκαν σε όλο το Ουζμπεκιστάν μόνο το 2020, ενώ το 55% των πρώην ιδιοκτητών δεν πληρώθηκε αποζημίωση. Αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για διαμαρτυρίες. Η Oxus Society εκτιμά ότι, το πρώτο εξάμηνο του 2021, περισσότερες από τις μισές από τις 119 διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Ουζμπεκιστάν συνδέθηκαν με «παράνομα κατασκευαστικά έργα, αρπαγές γης και καταστροφή περιουσίας ως μέρος της αστικής ανάπλασης».
Ενώ ο λαϊκός ακτιβισμός μπορεί να διεκδικήσει ορισμένες νίκες, συμπεριλαμβανομένου του νέου bot Telegram της Γενικής Εισαγγελίας που επιτρέπει στους ανθρώπους να αναφέρουν παράνομη ανάπτυξη και αυξημένες κυρώσεις για την αρπαγή γης για οικοδομικά έργα , ο αγώνας ενάντια στην αχαλίνωτη αστική ανάπτυξη είναι μια δύσκολη μάχη. Αν μη τι άλλο, η επιτυχημένη περίπτωση του σπιτιού αριθ. 45 της Τασκένδης δείχνει ότι, για το μέλλον, η συνεργασία και η αλληλεγγύη θα είναι το κλειδί.
