Pierre Besnard – Συνδικαλισμός και εξουσία
Παρακάτω ακολουθεί η ανάλυση του Γάλλου αναρχοσυνδικαλιστή Pierre Besnard για την ελευθεριακή φύση του αναρχοσυνδικαλισμού, ή όπως ο ίδιος τον αποκαλεί, του ομοσπονδιακού συνδικαλισμού. Στο κείμενο αυτό, το οποίο δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 1928, ο Pierre Besnard αντιμετωπίζει τις πιθανές αντι-οργανωτικές κριτικές αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται οι ελεύθερες συνδικαλιστικές ενώσεις και πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στο εσωτερικό τους, καθιστώντας σαφές ότι ο συνδικαλισμός δεν είναι κάτι εντελώς νέο για τους ανθρώπους, αλλά είναι, κατά μία έννοια, μια νέα έκφραση της παγκόσμιας, αρχέγονης τάσης για συνεργασία.
Είναι ο συνδικαλισμός εξουσιαστικός ή ελευθεριακός; Αυτό είναι το ερώτημα που ο Louvet[1] μού ζητά να εξετάσω.
Αναμφίβολα, είναι πρώτα απαραίτητο να οριστεί τι εννοείται με τον όρο συνδικαλισμός. Πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι εδώ αναφέρομαι μόνο στον ομοσπονδιακό συνδικαλισμό, οι αρχές του οποίου αποτελούν τη βάση της CGT-SR (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας-Επαναστατική Συνδικαλιστική).
Σύμφωνα με τη δική μου άποψη, ο συνδικαλισμός είναι ένα κίνημα που ομαδοποιεί τους εργαζόμενους μέσω των ενώσεων (τοπικών, περιφερειακών, ομοσπονδιακών, εθνικών και διεθνών) από την ίδια κοινότητα, την ίδια περιοχή, το ίδιο επάγγελμα ή κλάδο, την ίδια χώρα, από όλες τις χώρες, με σκοπό την κοινή υπεράσπιση των άμεσων και μελλοντικών συμφερόντων τους, υλικών και ηθικών, επαγγελματικών και κοινωνικών.
Για τον συνδικαλισμό, μπορεί να ειπωθεί ότι στην πραγματικότητα πάντοτε υπήρχε μια τυπική μορφή και ένα πραγματικά συγκεκριμένο είδος ελεύθερης ένωσης σε πρωτόγονες και ποικίλες μορφές, αφού σε όλες τις περιόδους της ιστορίας, οι άνθρωποι -όπως τα ζώα, τα ορυκτά και τα φυτά- συγκεντρώνονταν κατά “οικογένεια”, κατά συγγένεια, κατά είδος, προκειμένου να αμυνθούν συλλογικά απέναντι στους φυσικούς κινδύνους, πρώτα ενάντια στα ζώα που αμφισβητούσαν το δικαίωμά τους στη ζωή και αργότερα ενάντια σε άλλους ανθρώπους, όταν η βία και στη συνέχεια η απάτη δημιούργησαν την εξουσία και την ιδιοκτησία, καθιστώντας τους ανθρώπους σκλάβους και αφέντες, άρχοντες και δουλοπάροικους, φτωχούς και πλούσιους, καπιταλιστές και εργάτες.
Επομένως, μπορεί να υποστηριχθεί χωρίς φόβο λάθους, ότι ο ομοσπονδιακός συνδικαλισμός είναι ένα κίνημα φυσικής τάξης, ότι οι ομάδες των ανθρώπων είναι τόσο φυσικές όσο τα κοπάδια των ελεύθερων ζώων, τα δάση από βελανιδιές και πεύκα, τα κοιτάσματα άνθρακα.
Είναι ο μεγάλος νόμος της παγκόσμιας έλξης που επιτρέπει στην ενότητα των μορίων ενός σώματος και στη συνέχεια σε δύο σώματα του ίδιου εκτοπίσματος να δημιουργήσουν μια ζωή κατάλληλη για όλα τα σώματα της ίδιας οικογένειας: για τα ζώα, τα φυτά, τα ορυκτά, μόνο με την επίδραση του κλίματος και των εποχών.
Το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο. Όπως και τα υπόλοιπα έμβια όντα, ο άνθρωπος υπόκειται στον νόμο της ολοκλήρωσης. Καλείται, δηλαδή, να γίνει μέρος ενός συνόλου που το ονομάζουμε κοινωνία. Είναι αναπόσπαστο μέρος των πάντων. Εκπληρώνει τη λειτουργία για την οποία οι κλίσεις και οι γνώσεις του τον προδιαθέτουν και τον καθιστούν τον καταλληλότερο. Ακριβώς όπως η καρδιά, τα νεφρά, ο εγκέφαλος, όλα τα όργανα, εξασφαλίζουν τη ζωή του ανθρώπινου σώματος σε πλήρη φυσική ένωση, σε πλήρη ανεξαρτησία, έτσι και οι άνθρωποι εξασφαλίζουν τη ζωή της κοινωνίας, με την ακριβή έννοια του όρου, την ίδια στιγμή που εξασφαλίζουν τη δική τους ζωή.
Δεν είναι τολμηρό να δηλώνουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς ανθρώπους, ούτε άνθρωποι χωρίς κοινωνία.
Το να θέλει κανείς να διαχωρίσει τον άνθρωπο από την κοινωνία προσποιούμενος ότι μπορεί να ζήσει τέλεια μόνος του -πάντα με την ακριβή έννοια της λέξης- θα ήταν ισοδύναμο με το να θέλει να ζήσει μόνος του ένας εγκέφαλος, μια καρδιά, κ.λπ., διαχωρίζοντάς τα από το σώμα που τα ενώνει και χωρίς το οποίο δεν έχουν κανένα ρόλο και η ύπαρξή τους είναι αδύνατη. Το ίδιο ισχύει και για την κοινωνία. Φυσικά, για να εξαφανιστεί, δε θα ήταν αρκετό να της αφαιρεθεί η συμβολή ενός και μόνο ανθρώπου, αλλά είναι προφανές ότι η απουσία μιας κατηγορίας ανθρώπων, που παίζουν μέσα της το ρόλο της καρδιάς, του εγκεφάλου κ.λπ. θα την έθετε σε κίνδυνο και πιθανότατα θα προκαλούσε τον στιγμιαίο διασκορπισμό της.
Ο ομοσπονδιακός συνδικαλισμός, η πληρέστερη έκφραση της ένωσης, δεν μπορεί, επομένως, παρά να έχει ως ηθική του βάση την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια, η οποία αποκλείει την ιδέα της εξουσίας και επιβάλλει ταυτόχρονα τις αξίες της ισότητας και της ελευθερίας.
Οι συνδικαλιστικές ομάδες, δηλαδή τα συνδικάτα, οι τοπικές ενώσεις, οι ομοσπονδίες, τα περιφερειακά συνδικάτα, η ίδια η CGT, οι διεθνείς ομοσπονδίες βιομηχανιών, οι συνδικαλιστικές διεθνείς, όλες τους λειτουργούν σύμφωνα με το συμφωνητικό σύνδεσης που καταρτίζουν τα μέλη (τα άτομα και οι συλλογικότητες) από τα οποία αποτελούνται. Αυτό, με συνδικαλιστικούς όρους, ονομάζεται καταστατικό.
Το καταστατικό αυτό καταρτίζεται, κατά τη σύσταση της ένωσης, από το σύνολο των συμμετεχόντων. Πρέπει να λάβουν τη συμφωνία όλων, είτε τα αποδέχονται με την πρώτη ματιά, είτε συμφωνούν μόνο μετά από προσεκτική εξέταση.
Είναι προφανές ότι μετά την υιοθέτησή της, η σύμβαση αυτή, που γίνεται ελεύθερα αποδεκτή από όλους, γίνεται ο καταστατικός χάρτης της ένωσης, τον οποίο όλοι πρέπει να σέβονται και να τηρούν.
Η σύμβαση περιλαμβάνει, φυσικά, υποχρεώσεις και δικαιώματα. Σκοπός της είναι να καθορίσει, υπό συγκεκριμένους όρους, τι πρέπει να δώσει το μέλος στην ομάδα και, σε αντάλλαγμα, τι πρέπει να εγγυηθεί η ομάδα στο μέλος.
Είναι απολύτως φυσιολογικό η ομάδα να απαιτεί από το άτομο να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Δεν είναι λιγότερο φυσιολογικό το μέλος να απαιτεί, επίσης, από την ομάδα να εκπληρώσει τις δικές της υποχρεώσεις.
Αυτή η συμβατική αμοιβαιότητα, μια πρακτική μορφή αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, δεν μπορεί να σταματήσει χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η ίδια η ύπαρξη της ένωσης, της ομαδοποίησης.
Ένα μέλος που ισχυρίζεται ότι λαμβάνει, χωρίς να δίνει τίποτα, δε θα έχει πλέον θέση στην ένωση. Λογικά, θα πρέπει να φύγει μόνο του. Εάν η συνείδησή του δεν του επιβάλλει αυτήν την απόφαση, τότε η ένωση πρέπει να αντισταθμίσει την ηθική ανεπάρκεια της συνείδησής του. Αυτό είναι που σήμερα ονομάζουμε, με κάποια φρίκη, αποκλεισμό. Τίποτα δεν είναι πιο φυσιολογικό, υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι το αμυντικό μέτρο της ένωσης είναι πλήρως δικαιολογημένο.
Προχωρώντας στο βάθος του ζητήματος, αντιλαμβανόμαστε ότι, για αυτούς τους λόγους και με αυτούς τους όρους, ο αποκλεισμός είναι κατ’ αρχάς μια αντιεξουσιαστική πράξη.
Τι θα συνέβαινε, πράγματι, αν, σε αντίθεση με τα άρθρα της σύμβασης που έγιναν αποδεκτά από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο, επιτρεπόταν να μπορεί ένα μέλος να παίρνει χωρίς να δίνει; Αυτό θα συναντούσε αμέσως μιμητές, θα σχηματιζόταν μια κλίκα. Αυτή η κλίκα θα είχε στη διάθεσή της μια δύναμη που της δίνει τη δυνατότητα να επιβάλει την εξουσία της, τη δικτατορία της στο σώμα της ένωσης. Μια δικτατορία και μια εξουσία που, μια μέρα, θα μπορούσε εύκολα να συγκεντρωθεί στα χέρια ενός ανθρώπου.
Επομένως, ο σεβασμός του καταστατικού του σωματείου πρέπει να είναι απόλυτος. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το καταστατικό δημιουργεί “δικαιώματα” και “υποχρεώσεις” που συνεπάγονται μια ορισμένη εγκατάλειψη των δικαιωμάτων για το άτομο που συνασπίζεται με τους ομοίους του. Ακριβώς. Μπορούμε, μάλιστα, να πούμε χωρίς φόβο ότι αυτή η εγκατάλειψη είναι βέβαιη, ότι η “προσωπικότητά” του κάθε μέλους αναμειγνύεται με το “περιβάλλον”, ότι η ελευθερία του είναι “υπό όρους”. Όλα αυτά είναι προφανή.
Έχω υπόψη μου πρώτα απ’ όλα:
1. Ότι η συγκατάθεσή του κάθε μέλους της ένωσης δίνεται ελεύθερα.
2. Ότι τα υπόλοιπα μέλη της ένωσης, κάνοντας τις ίδιες θυσίες, ανταποδίδουν υπηρεσία για υπηρεσία και δίνουν στο κάθε μέλος ξεχωριστά περισσότερα από όσα μπορεί εκείνο να τους αφήσει.
Οι αρχές αυτές του ομοσπονδιακού συνδικαλισμού συναντώνται σήμερα μόνο σε μια ακόμη περιορισμένη εφαρμογή, στην εσωτερική αλληλεγγύη και την αμυντική δράση των συνδικάτων.
Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουν τη δυνατότητα, χάρη σε μια πραγματική κοινωνική επανάσταση, να εξαπλωθούν σε μια ολόκληρη κοινότητα, στην κοινωνία.
Προσθέτω, μάλιστα, ότι πρακτικώς είναι οι μόνες αρχές που είναι ανθρωπίνως ικανές να γεννήσουν ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο ο άνθρωπος δε θα συνθλίβεται από την κοινωνία και όπου η τελευταία θα έχει δυνατότητες ζωής, φυσιολογικής και ορθολογικής εξέλιξης, φυσικής ανάπτυξης.
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει στο μυαλό κανενός η ιδέα ότι μια ένωση πρέπει ήδη από την αρχή να θεσμοθετήσει εις το διηνεκές, να σφυρηλατήσει έναν “ζουρλομανδύα” για τις μελλοντικές γενιές.
Το συμβόλαιο, που είναι απαραβίαστο κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του, δεν είναι αμετάβλητο, ούτε στο γράμμα ούτε στο πνεύμα του.
Η επιθυμία να αρνηθούμε να το τροποποιήσουμε ανάλογα με τις ανάγκες, τα διδάγματα της ζωής, την πρόοδο της επιστήμης που συντελείται, θα ήταν ανοησία του χειρότερου είδους.
Αντιθέτως, είναι σημαντικό τα μέλη της συνδικαλιστικής ένωσης να ασχολούνται διαρκώς με τη βελτίωση του καταστατικού, να μειώνουν τις υποχρεώσεις και να αυξάνουν τα δικαιώματα σε όλους τους τομείς.
Καθώς οι τροποποιήσεις επιβάλλονται στα μέλη, αυτά με τη σειρά τους θα πρέπει να τις υλοποιούν.
Απαιτείται ομοφωνία για την τροποποίηση της αρχικής σύμβασης; Ομολογουμένως, είναι πάντοτε προτιμότερο οι τροποποιήσεις να γίνονται με γενική και αμοιβαία συναίνεση. Όμως, αν υπάρχει μια μειοψηφία που “επιβραδύνει την φλόγα”, τότε η ένωση θα έχει την υποχρέωση να προχωρήσει μπροστά. Το ίδιο θα συμβεί και αν, με το πρόσχημα της προόδου, μια μειοψηφία, καλά εμπνευσμένη αλλά ελάχιστα ενδιαφερόμενη για την αναγκαία ισορροπία, θελήσει να προχωρήσει περισσότερο από όσο θα επέτρεπε λογικά η πνευματική ανάπτυξη των μελών της ένωσης και η ικανότητά τους για οικονομικές επιτυχίες.
Μια μειοψηφία “επιβραδυντών της φλόγας” θα απορροφηθεί από τον κύριο όγκο της ένωσης. Μια προωθημένη μειοψηφία θα προσελκύσει προς το μέρος της -αν υπάρχει πραγματικός λόγος- το σύνολο της ένωσης, μέχρι τη στιγμή που η ένωση, με τη σειρά του, θα γεννήσει μειοψηφίες της ίδιας φύσης με πριν. Αυτός είναι ο άκαμπτος νόμος της εξέλιξης.
Συνεπώς, η καταστατική σύμβαση μπορεί να τροποποιηθεί σύμφωνα με τις αρχές του αριθμητικού νόμου [κανόνας της πλειοψηφίας].
Γνωρίζω όλες τις αντιρρήσεις που μπορούν να διατυπωθούν κατά της εφαρμογής ενός τέτοιου νόμου. Δε θα αναφερθώ σε αυτές περαιτέρω, διότι δεν έχει νόημα να επιμείνουμε σε αυτές. Επί του παρόντος, και για πολύ καιρό ακόμα -ίσως για πάντα- δεν είναι δυνατόν να ξεφύγουμε από αυτόν τον νόμο…
Αυτό είναι εφικτό, μόνο αν μπορεί να αποδειχθεί ότι το άτομο μπορεί να ζήσει μόνο του, ότι είναι ικανό να καλύψει όλες τις ανάγκες του, ότι θα μπορούσε να το κάνει πλήρως και να βοηθήσει σε όλες τις συνθήκες τους συνανθρώπους του.
Αυτή η απόδειξη μένει να γίνει. Δεν είναι βέβαιο ότι θα γίνει μια μέρα.
Μέχρι να γίνει, ο ομοσπονδιακός και επαναστατικός συνδικαλισμός νομίζω πώς είναι η καλύτερη μορφή ομαδοποίησης των εργαζομένων για την υπεράσπισή των συμφερόντων τους αυτήν τη στιγμή και αργότερα για την οργάνωση της κοινωνικής ζωής με τη μέγιστη δυνατή ελευθερία.
Σταθερός και άγρυπνος ερμηνευτής όλων των εκδηλώσεων της ζωής, που περιέχει μέσα στην καρδιά των ενώσεων όλες τις δυνάμεις που συμβάλλουν στη διαιώνιση της ζωής σε όλους τους τομείς, δυνάμεις που είναι μοναδικές, το ανθρώπινο δυναμικό, την τεχνική και την επιστήμη, ο συνδικαλισμός εμφανίζεται ως το αληθινό δόγμα της χειραφέτησης και της ευημερίας όλων των ανθρώπων που αποδέχονται τη ζωή στην κοινωνία.
Απορρίπτοντας την αντίληψη του γενικού συμφέροντος στο αστικό καθεστώς που χαρακτηρίζει αποκλειστικά τον ρεφορμιστικό συνδικαλισμό, οι φεντεραλιστές, επαναστάτες συνδικαλιστές δεν αποδέχονται το δόγμα του κρατικιστικού συνδικαλισμού που καθιστά το επαναστατικό συνδικαλιστικό κίνημα απόφυση ενός κόμματος. Απορρίπτουν, επίσης, την ιδέα του συνδικαλισμού που είναι συνυφασμένος με το εργατικό κόμμα, ο οποίος εξασφαλίζει στο όνομα αυτής της τάξης τη συλλογική δικτατορία του προλεταριάτου και τη λειτουργία του προλεταριακού κράτους.
Οι φεντεραλιστές, επαναστάτες συνδικαλιστές αποδέχονται μόνο τον συνδικαλισμό εκείνο με βάση τον οποίο τα άτομα και οι ομάδες είναι ελεύθερα, σύμφωνα με τους όρους των καταστατικών που οποία προσυπογράφουν και δεσμεύονται να σέβονται.
Αυτός ο συνδικαλισμός αποκλείει τον καταναγκασμό και την εξουσία. Στη βάση του βρίσκεται η ελευθερία και η συναινετική πειθαρχία. Μόνο ο ομοσπονδιακός, επαναστατικός συνδικαλισμός μπορεί να πραγματώσει την ευημερία και την ελευθερία.
Σημειώσεις:
1. Πιθανώς αναφέρεται στον Louis Louvet (1899-1971), Γάλλο αναρχικό αγωνιστή.
Πηγή: libcom.org
