1 χρόνος χωρίς τον αναρχικό ανθρωπολόγο David Graeber
Με αφορμή την συμπλήρωση ενός χρόνου από τον θάνατο του Αμερικανού αναρχικού ανθρωπολόγου David Graeber, δημοσιεύουμε ξανά ένα μεταφρασμένο άρθρο που είχαμε ανεβάσει πέρυσι τέτοια εποχή στη μνήμη του.
“Είναι σαν κάποιος εκεί έξω να επινοεί αχρείαστες δουλειές μόνο και μόνο, για να μας κάνει όλους διαρκώς να δουλεύουμε.”
Αυτό είχε δηλώσει ο Dr. David Graeber, ο αξιότιμος Αμερικανός ανθρωπολόγος που απεβίωσε την Τετάρτη 2 Σεπτεμβρίου του 2020, σε ηλικία μόλις 59 χρόνων.
Ο Graeber γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 12 Φεβρουαρίου 1961, από Εβραίους γονείς της εργατικής τάξης. Η μητέρα του εργαζόταν σε βιοτεχνία ενδυμάτων και είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο Pins and Needles, ένα εργατικό κωμικό μιούζικαλ, το οποίο είχε ως παραγωγό τη Διεθνή Ένωση Εργαζομένων Γυναικών στο Ένδυμα. Ο πατέρας του, Kenneth, είχε συνδεθεί με την Ένωση Κομμουνιστικής Νεολαίας, είχε συμμετάσχει στην Ισπανική Επανάσταση στη Βαρκελώνη και είχε αγωνιστεί στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.
Μεγαλώνοντας σε συνεργατικά διαμερίσματα, τα οποία περιγράφονται από το περιοδικό Business Weekly ως “γεμάτα με ριζοσπαστική πολιτική”, ο Graeber προσδιόρισε τις απόψεις του ως αναρχικός στην ηλικία των δεκαέξι του χρόνων.
Ο Graeber αποφοίτησε από το Phillips Academy Andover το 1978 και στη συνέχεια από το State Univercity of New York at Purchase to 1984, αποκτώντας ακολούθως το μεταπτυχιακό και διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Η διατριβή του ήταν για τη μαγεία, τη δουλεία και την πολιτική, από την περίοδο της ζωής του που είχε περάσει στη Μαδαγασκάρη, με την υποτροφία Fulbright, εποπτευόμενος από τον καθηγητή Marshall Sahlins. Το 1998, δύο χρόνια μετά την απόκτηση του διδακτορικού του, ο Graeber έγινε επίκουρος καθηγητής, τότε αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Yale.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Graeber προσελκύστηκε στο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης που είχε συνεπάρει τότε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εντάχθηκε σε ομάδες, όπως το Δίκτυο Άμεσης Δράσης (Direct Action Network) και ήταν διοργανωτής και εκπρόσωπος στις διαδηλώσεις του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στη Νέα Υόρκη το 2002. Ο Graeber συνελήφθη μαζί με άλλους ακτιβιστές κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης σε εκδήλωση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το 2002. Είπε για τη συμμετοχή του στις κινητοποιήσεις εκείνη την εποχή:
“Είχα προσπαθήσει να εμπλακώ στη ριζοσπαστική πολιτική τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 αλλά οι σημαντικότερες ομάδες ήταν εξαιρετικά ιεραρχικές και οι αναρχικοί ανυπόφοροι. Την αποκαλώ ‘’η Bob Black (όρα 1η παραπομπή) περίοδος του αναρχισμού’’. Οι πάντες ανήκαν και δραστηριοποιούνταν σε διαφορετικές μεταξύ τους σέχτες, φωνάζοντας και καταδικάζοντας ο ένας τον άλλον. Αλλά τότε, αυτό το κίνημα που πάντα ήθελα, ένα κίνημα, στο οποίο οι άνθρωποι θα δούλευαν μαζί με σεβασμό, τελικά υλοποιήθηκε και έπρεπε να είμαι μέρος του.”
Λίγο αργότερα, το 2005, μια διαμάχη ξέσπασε γύρω από τον Dr. Graeber, όταν το πανεπιστήμιο του Yale αποφάσισε να μην ανανεώσει τη σύμβασή του, αν και τότε ήταν σε θέση να αποκτήσει μόνιμη θέση στο πανεπιστήμιο του Yale. Πάνω από 4.500 άνθρωποι υπέγραψαν αιτήματα υποστηρίζοντάς τον και αξιότιμοι ανθρωπολόγοι, όπως ο Marshall Sahlins, η Laura Nader, ο Michael Taussig και ο Maurice Bloch κάλεσαν το πανεπιστήμιο του Yale να ανακαλέσει την απόφασή του. Ο Maurice Bloch, ο οποίος είχε επίσης περάσει πολύ χρόνο κάνοντας έρευνες στη Μαδαγασκάρη, είπε για το έργο του Graeber:
“Τα γραπτά του για την ανθρωπολογική θεωρία είναι εξαιρετικά. Τον θεωρώ τον καλύτερο θεωρητικό ανθρωπολόγο της γενιάς του σ’ ολόκληρο τον κόσμο.”
Ο Graeber, ωστόσο, συμφώνησε να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο έχοντας προηγουμένως λάβει εκπαιδευτική άδεια ενός χρόνου. Eν τέλει, δίδαξε δύο μαθήματα, πριν φύγει από το πανεπιστήμιο του Yale, ένα από τα οποία ονομαζόταν “Άμεση Δράση και Ριζοσπαστική Κοινωνική Θεωρία”. Μετά τη διάλεξη που έδωσε στο London School of Economics τον Μάιο του 2006 με θέμα το σπουδαίο ανθρωπολόγο Bronisław Malinowski, ο Graeber έγινε λέκτορας και αναπληρωτής καθηγητής στο Goldsmith’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Κράτησε τη θέση αυτή από το 2007 έως το 2013, τότε δηλαδή που αποδέχτηκε τη θέση καθηγητή στο London School of Economics.
Το έργο του Graeber ήταν γνωστό στους κύκλους των ανθρωπολόγων για τη συμβολή του στις θεωρίες της αξίας, για το πώς δηλαδή οι διαφορετικές κοινωνίες καθορίζουν την αξία και την κοινωνική θεωρία. Το βιβλίο του ‘’Χρέος: Τα πρώτα 5000 χρόνια’’ (Debt: The First 5000 Years, 2011), μια βαθιά βουτιά στην ιστορία των οικονομικών σχέσεων που χρονολογούνται από την αρχαία Σουμερία το 3.500 π.Χ., έθεσε την ιδέα ότι το χρέος και όχι το νόμισμα ή η ανταλλαγή προϊόντων, ήταν η παλαιότερη μορφή εμπορίου, σε αντίθεση με τις θεωρίες για την ιστορία του χρήματος. Ο Graeber υποστήριξε επίσης στο βιβλίο ότι το ασαφές, άτυπο χρέος των “ανθρώπινων οικονομιών” αντικαταστάθηκε από τις ακριβείς, αναγκαστικές μορφές χρέους μέσω της καθιέρωσης της βίας, συνήθως με τη μορφή της κρατικής στρατιωτικής ή αστυνομικής δύναμης. Η Ουτοπία των Κανόνων (The Utopia of Rules, On Technology, Stupidity, and the Secret Joys of Bureaucracy, 2016) γράφτηκε, για να εξηγήσει τη σχέση των ανθρώπων και την επιρροή των γραφειοκρατιών και το πώς οι τελευταίοι εισάγουν τη βία σχεδόν σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής στις πλούσιες χώρες.
Το πιο διάσημο έργο του ήταν ωστόσο το ‘’Bullshit Jobs: A Theory’’ (2018), στο οποίο ο Graeber εξέτασε όλο το φάσμα εκείνων των θέσεων εργασίας στις καπιταλιστικές κοινωνίες, που φαίνεται να μην έχουν απολύτως καμία παραγωγική λειτουργία, σε σημείο που και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι να μη μπορούν να αγνοήσουν τον άσκοπο και αχρείαστο χαρακτήρα της εργασίας τους. Εμπνευσμένος από ένα άρθρο που είχε γράψει για το ριζοσπαστικό, αντιεμπορευματικό, αυτόνομα εκδιδόμενο και διανεμόμενο περιοδικό Strike! το 2013 για το ίδιο θέμα, (όρα 2η παραπομπή) ο Graeber δήλωσε ότι το φαινόμενο της εργασίας ως αρετής, που ήταν μια πρόσφατη ιδέα που είχαν εισαγάγει φιλόσοφοι, όπως ο John Locke, οδήγησε σ’ εκείνη τη διαδικασία μέσω της οποίας η πρόοδος της παραγωγικότητας δεν έφερε ως αποτέλεσμα τις μειωμένες ώρες εργασίας, όπως είχε ισχυριστεί ο John Maynard Keynes. Αντίθετα, η πουριτανική-καπιταλιστική ηθική της εργασίας και η τεχνολογική πρόοδος έγιναν η βάση για ένα συνεχώς αυξανόμενο τομέα υπηρεσιών και για μια «διευθυντική φεουδαρχία», δημιουργώντας όλο και περισσότερες αχρείαστες θέσεις εργασίας που τροφοδότησαν τον καταναλωτισμό. Ένας καταναλωτισμός, που δεν αποτελεί, σύμφωνα με τον Graeber, τίποτε άλλο παρά την ανταμοιβή για την ταλαιπωρία που βιώνουν οι εργαζόμενοι δουλεύοντας σε ένα πόστο εργασίας που δε τους γεμίζει ή τους αποξενώνει από τον εαυτό τους.
Παράλληλα, το κίνημα Occupy Wall Street ήταν για τον Graeber πολύ σημαντικό αναφορικά με τον ακτιβισμό του. Θεωρούσε ότι το Occupy βασίζεται σε αναρχικές αρχές, με μια μη ιεραρχική λήψη αποφάσεων, αρνούμενο να αποδεχθεί τη νομιμότητα των υφιστάμενων κοινωνικών θεσμών και της έννομης τάξης. Στον Graeber έχει πιστωθεί το σύνθημα “είμαστε το 99%”, αν και αργότερα ο ίδιος αποκάλυψε ότι ένα άλλο μέλος της συλλογικότητας είχε σκαρφιστεί το σύνθημα αυτό. Ως διοργανωτής της ακτιβίστικης κατασκήνωσης Occupy Wall Street κατά τη διάρκεια των αρχικών σταδίων της, ήταν ένας από τους εξέχοντες υποστηρικτές του κινήματος Occupy και έγραψε το ‘’The Democracy Project’’, για να αφηγηθεί την ιστορία του πώς συμμετείχε στο OWS καθώς και πολλά άρθρα τα επόμενα χρόνια σχετικά με διαφορετικές πτυχές αυτής της εμπειρίας του. Το 2014, ισχυρίστηκε ότι είχε εκδιωχθεί με έξωση από το σπίτι στο οποίο διέμενε για πενήντα χρόνια η οικογένειά του κι αυτό συνέβη, λόγω της συμμετοχής του στο κίνημα Occupy Wall Street. Ισχυρίστηκε επίσης, ότι πολλοί άλλοι ακτιβιστές που συμμετείχαν στο Occupy είχαν αντιμετωπίσει παρόμοια παρενόχληση για τον ίδιο λόγο.
Ο Graeber συνέχισε να εμφανίζεται σε διαδηλώσεις και δράσεις, δίνοντας μάλιστα και μια ομιλία σε μια διαμαρτυρία του κινήματος ‘’Extinction Rebellion’’ (όρα 3η παραπομπή) στην πλατεία Trafalgar σχετικά με τη σχέση ανάμεσα στις αχρείαστες θέσεις εργασίας και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τέτοιων θέσεων εργασίας. Προέβαλλε, επίσης, τη δεινή θέση των Κούρδων επαναστατών στη Συρία, γράφοντας άρθρα που προσπαθούσαν να τραβήξουν την προσοχή του κόσμου επάνω τους. Διατήρησε την ιδιότητά του ως μέλος των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου (ΙWW) και αφιέρωσε αρκετό απ΄ τον χρόνο του προωθώντας την ένωση αυτή.
Παράλληλα, συνέχιζε να παραμένει ενεργός πολιτικά και δημοσίευσε μάλιστα ένα βίντεο στο YouTube στις 28 Αυγούστου, λίγες ημέρες δηλαδή πριν από το θάνατό του σε νοσοκομείο στη Βενετία, στις 2 Σεπτέμβρη 2020. Στο εν λόγω βίντεο προανήγγειλλε τη συγγραφή κι έκδοση του νέου του βιβλίου με θέμα τους πειρατές. Στο ίδιο αυτό βίντεο ανέφερε πως αισθανόταν λίγο άρρωστος αλλά πως βρισκόταν σε ανάρρωση. Η σύζυγός του Nika Dubrovsky δημοσίευσε την είδηση του θανάτου του στο Twitter την Πέμπτη 3 Σεπτέμβρη 2020 και ο ατζέντης του ανακοίνωσε επίσημα το θάνατό του αμέσως μετά.
Ο David Graeber συνέβαλε τα μέγιστα στον τομέα της ανθρωπολογίας και της σύγχρονης αναρχικής κατανόησης των καπιταλιστικών οικονομικών σχέσεων, της αναρχικής οργάνωσης και της σύγχρονης κρατικής εξουσίας και βίας. Ήταν ακτιβιστής όσο και ακαδημαϊκός και υπήρξε μια σημαίνουσα μορφή ενός κινήματος που επιδίωξε να αλλάξει τον κόσμο, ενός κινήματος που ξεπήδησε μέσα από μια παράνομη κατασκήνωση ριζοσπαστών ακτιβιστών στο Zucotti Park της Νέας Υόρκης, κάτω από τις αιματοβαμμένες επάλξεις της Wall Street και των αδηφάγων κατοίκων της.
_______________
(σημ. μετ.)
(1) Βob Black: Αμερικανός συγγραφέας και αναρχικός. Ανάμεσα στα αρκετά έργα και πολιτικά δοκίμια που έχει εκδόσει ξεχωρίζει το βιβλίο του ‘’Η κατάργηση της εργασίας και άλλα δοκίμια’’ (The abolition of work and other essays, 1985). Σ’ αυτό υποστήριξε ότι η εργασία είναι μια θεμελιώδης πηγή κυριαρχίας, συγκρίσιμη με τον καπιταλισμό και το κράτος και θα πρέπει να μετατραπεί σε εθελοντικό «παραγωγικό παιχνίδι».
(2) Το 2013, ο Graeber δημοσίευσε ένα δοκίμιο στο περιοδικό Strike! με τίτλο “On the Phenomenon of Bullshit Jobs”, στο οποίο επιχειρηματολόγησε για την άσκοπη και αχρείαστη φύση πολλών σύγχρονων θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα εκείνων σε τομείς, όπως τα οικονομικά, το δίκαιο, οι ανθρώπινοι πόροι, οι δημόσιες σχέσεις και η παροχή συμβουλών. Ήταν τόσο μεγάλη η δημοτικότητά του δοκιμίου στο ίντερνετ, με πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέψεις, ώστε έριξε την ιστοσελίδα του εκδότη του, που δεν ήταν άλλος από το ριζοσπαστικό περιοδικό Strike!. Το δοκίμιο μεταφράστηκε εν συνεχεία σε 12 γλώσσες. (Το δοκίμιο μπορείτε να το βρείτε εδώ: https://www.strike.coop/bullshit-jobs/. Επίσης, μπορείτε να παρακολουθήσετε και το video στο YouTube, στο οποίο ο Graeber παρουσιάζει τις απόψεις του για το ίδιο θέμα: https://www.youtube.com/watch?v=1scCQ6BXkGI)
(3) Το ‘’Extinction Rebellion’’ (συντομογραφία XR) είναι ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό κίνημα με τον διακεκηρυγμένο στόχο της χρήσης μη βίαιης πολιτικής ανυπακοής, προκειμένου να εξαναγκαστούν οι κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα για την προστασία του οικοσυστήματος, επίσης για την αποφυγή της απώλειας της βιοποικιλότητας και της αποτροπής του κινδύνου της κοινωνικής και οικολογικής κατάρρευσης.
Πηγή: Red & Black Notes
Μετάφραση – επιμέλεια: Πάνος Ασημακόπουλος
