Κείμενο αυτοπαρουσίασης Ελευθεριακής Παρέμβασης στην Έρευνα (ΕΠΕ)

Κείμενο αυτοπαρουσίασης Ελευθεριακής Παρέμβασης στην Έρευνα (ΕΠΕ)

1.α Η επιστημονική έρευνα ως εργασία στο σήμερα

Η ανάπτυξη του καπιταλισμού σήμερα, όπως και σε κάθε άλλη ιστορική του περίοδο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και τη δημιουργία νέων αγορών και πεδίων κερδοφορίας για το Κεφάλαιο. Ακόμα και στο περιβάλλον της σοβούσας δομικής του κρίσης, το σύστημα δεν παύει να αναζητά νέους τρόπους με τους οποίους θα παρατείνει την κερδοφορία του και θα ανακόψει τις πτωτικές τάσεις στα ποσοστά κέρδους. Σε αυτή τη κούρσα κρίνεται απαραίτητο, πέρα από τα αμιγώς οικονομικά μέτρα, να επιστρατευθούν και εξωοικονομικά στοιχεία. Η αύξηση της παραγωγικότητας άλλωστε, ανέκαθεν στηρίζεται σε δύο βασικούς εξωοικονομικούς παράγοντες: από τη μία στην ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων και από την άλλη στην ανάπτυξη του συνόλου των παραγωγικών δυνάμεων (άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενων στα επιμέρους στάδια της παραγωγικής διαδικασίας). Και αν η ένταση της εκμετάλλευσης οξύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις και σε κάποιες περιπτώσεις κρίνεται “δύσκολα εφαρμόσιμη” λόγω αντιδράσεων που αμφισβητούν το status quo, η δεύτερη μέθοδος της “προόδου” πλασάρεται σαν το ιερό δισκοπότηρο της αειφορίας. Υπό αυτό το πρίσμα αποκτούν κομβική σημασία έννοιες όπως αυτή της “έρευνας και καινοτομίας”. Έτσι, ο ρόλος της επιστήμης αναβαθμίζεται και αναδεικνύεται διεθνώς σε βασικό πυλώνα της οικονομίας με τα τεχνολογικά επιτεύγματα και την ανάπτυξη νέων μεθόδων στην παραγωγή να προσελκύουν τεράστιες επενδύσεις παγκοσμίως.

Με αυτό τον τρόπο η εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας που διαπερνά οριζόντια κάθε πτυχή της περιβόητης “ανάπτυξης” και η διαμόρφωση του κατάλληλου περιβάλλοντος για την παραγωγή των ιδεών εκείνων που θα επιφέρουν τη βέλτιστη παραγωγικότητα της εργασίας αποκτούν σημαίνοντα ρόλο στην χάραξη της στρατηγικής του κεφαλαίου. Από τον σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση των καινοτομιών, κάθε πτυχή της παραγωγικής διαδικασίας αποκτά όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση από την παραγωγή νέας γνώσης. Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα και τα ερευνητικά κέντρα, ως παραδοσιακοί φορείς της παραγωγής νέας γνώσης, δεν μπορούν παρά να ενταχθούν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε αυτό το περιβάλλον. Αποτελούν έτσι αναπόσπαστο κομμάτι στην επονομαζόμενη «οικονομία της γνώσης» και τα παράγωγα της ερευνητικής τους δραστηριότητας – πάσης φύσεως και αντικειμένου – αποκτούν με την σειρά τους εμπορική και χρηματιστηριακή αξία. Η παραχθείσα γνώση εντάσσεται αργά ή γρήγορα με άμεσο τρόπο στην παραγωγική διαδικασία ή έμμεσα στην αναπαραγωγική διαδικασία του συστήματος.

Η διάκριση της επιστημονικής έρευνας σε βασική και εφαρμοσμένη, όπως επίσης και οι διακρίσεις των διαφόρων επιστημονικών πεδίων (θετικές, τεχνολογικές, κοινωνικές επιστήμες και ανθρωπολογία) παρόλο που επιφέρουν τεράστιες διαφοροποιήσεις στο αντικείμενο όσο και στον τρόπο που διεξάγεται η εκάστοτε επιστημονική έρευνα, σε καμία περίπτωση δεν επιφέρουν διαφοροποίηση στο κατά πόσο το παραγόμενο ερευνητικό αποτέλεσμα είναι εκμεταλλεύσιμο.

Το γεγονός αυτό μπορεί να είναι προφανές για την εφαρμοσμένη τεχνολογική έρευνα, όπου παράγονται νέα προϊόντα ή αναπτύσσονται νέες τεχνολογίες άμεσα αξιοποιήσιμες στην παραγωγική διαδικασία, εντούτοις πολλές φορές δεν είναι προφανές – ή δεν γίνεται αντιληπτό – για την βασική έρευνα ή για την έρευνα που πραγματοποιείται στα πεδία των κοινωνικών επιστημών. Έτσι, συχνά οδηγούμαστε σε εσφαλμένα συμπεράσματα και θεωρήσεις πως η έρευνα δεν αποτελεί καθ’ εαυτή εργασία αλλά μια ευχάριστη, ψυχαγωγική δραστηριότητα που ασκεί ο ερευνητής προς προσωπική του τέρψη ή με στόχο το κοινό καλό.

Σύμφωνα με την δική μας θεώρηση, η βασική έρευνα αποτελεί μια μακροπρόθεσμη επένδυση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος – και μάλιστα του πιο ανεπτυγμένου του κομματιού, που διαθέτει τους απαραίτητους πλεονάζοντες πόρους για να πραγματοποιήσει μια τέτοια επένδυση χωρίς αξιοποιήσιμα αποτελέσματα σε σύντομο χρόνο – για την παραγωγή γνώσης σε νέες κατευθύνσεις και πεδία, τα οποία συμβάλλουν στη γενική επιστημονική πρόοδο και θα αξιοποιηθούν μεταγενέστερα, πιθανώς εμμέσως, καθώς θα έχουν ενσωματωθεί ή αξιοποιηθεί από μελέτες σε συναφή ή σχετιζόμενα επιστημονικά πεδία.

Η δε έρευνα σε πολλές επιστήμες που χαρακτηρίζονται ως κοινωνικές αποτελεί επίσης εκμεταλλεύσιμο προϊόν, υπό την έννοια ότι η γνώση που παράγεται συμβάλλει στην κατανόηση κοινωνικοπολιτικών φαινομένων και μηχανισμών, καθώς και ψυχολογικών και συμπεριφορικών διεργασιών, η οποία αξιοποιείται, άμεσα μάλιστα, από κρατικούς/διακρατικούς φορείς ή ακόμα και από ιδιώτες για την χάραξη πολιτικής, τη θεσμική εδραίωση, τη θεωρητική θωράκιση και την ιδεολογική κυριαρχία του συστήματος.

Με τον όρο της θεσμικής εδραίωσης εννοούμε την αξιοποίηση της νέας γνώσης που προέρχεται από αυτά τα επιστημονικά πεδία στη δημιουργία νέων θεσμών ή στην αφομοίωση θεσμών που αναδύονται από κοινωνικές διεργασίες, πιθανώς και ανταγωνιστικές προς το κράτος. Με τον όρο της θεωρητικής θωράκισης ορίζουμε την διαδικασία του συστήματος να αξιοποιεί τα παραγόμενα ερευνητικά αποτελέσματα για την τεκμηρίωση των πολιτικών του, αλλά και εν γένει της ύπαρξής του ως λογικής και ορθής. Ας θυμηθούμε σε αυτό το σημείο τις συνεχείς επικλήσεις της κυβέρνησης στην αυθεντία των “ειδικών” προς τεκμηρίωση μιας ανερμάτιστης πολιτικής στο ζήτημα της διαχείρισης της πανδημίας.

Η γνώση αυτή είναι, λοιπόν, απαραίτητη για την επιβίωση και την αναπαραγωγή κάθε κοινωνικοπολιτικού συστήματος, καθώς παράγει τα απαραίτητα εργαλεία κατανόησης και επέμβασης-ελέγχου σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ως μέσο για την διατήρηση της ασφάλειας και της συνέχειάς του, τα παράγωγα της αντίστοιχης έρευνας αποτελούν προϊόν επωφελές για το σύστημα και η διαδικασία της παραγωγής τους θα πρέπει να λογίζεται ως εργασία.

Επιπροσθέτως, ο τρόπος αξιολόγησης της επιστημονικής έρευνας, όπου η ποιότητα μιας ερευνητικής εργασίας αξιολογείται με βάση την αναγνωσιμότητα που έχει (citations, h-index, κλπ) – η οποία εξαρτάται σημαντικά από το κατά πόσο αυτή αφορά και συνάδει με «καυτές» ερευνητικές κατευθύνσεις, σε τομείς συνήθως επικερδείς για το κεφάλαιο – επιβεβαιώνει την αντιμετώπισή της ως εμπορικό προϊόν, με ποσοτικοποιημένη αξία που καθορίζεται από τη ζήτηση. Η ζήτηση αυτή, μάλιστα, δεν καθορίζεται από την περιέργεια των επιστημόνων, αλλά από τα απαραίτητα για την αγορά θεωρητικά και τεχνολογικά εργαλεία.

Οι επιστημονικές εργασίες (papers) δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά που λειτουργούν με όρους αγοράς, δηλαδή χρεώνουν την προσβασιμότητα σε αυτά στο αναγνωστικό τους κοινό ή σε όσους δημοσιεύουν σε αυτά (open access). Το γεγονός αυτό, αφενός, επιβεβαιώνει ότι η γνώση στα πλαίσια αυτού του συστήματος αποτελεί εμπόρευμα και αφετέρου, δίνει τη δυνατότητα σε όσους τομείς έχουν εξασφαλίσει την χρηματοδότησή τους μέσω ερευνητικών προγραμμάτων – τα οποία χρηματοδοτούνται από κρατικούς ή διακρατικούς οργανισμούς (NSF, EE, ΕΣΠΑ) – να δημοσιεύουν ευκολότερα και να εξασφαλίζουν μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα (πληρώνοντας το απαραίτητο αντίτιμο) από τομείς οι οποίοι δεν είναι άμεσα επικερδείς για το κεφάλαιο και συνεπώς παραμένουν υποχρηματοδοτούμενοι.

Καταληκτικά, η παραγόμενη γνώση αξιολογείται στην παραγωγή, με σκληρούς ποσοτικούς όρους. Αν το ερευνητικό αποτέλεσμα μπορεί να μετασχηματιστεί άμεσα σε εμπορικό προϊόν – με βάση τους παραγωγικούς πόρους της εποχής του πάντα – τότε η έρευνα χρηματοδοτείται και προχωρά, ενώ όταν αυτό δεν μπορεί να συμβεί υποχρηματοδοτείται και συνεχίζεται μόνον χάριν της αυταπάρνησης κάποιων ερευνητών που δουλεύουν με φοβερές στερήσεις σε αυτά τα πεδία. Επί παραδείγματι, οι κοινωνικές επιστήμες οι οποίες αξιοποιούνται στο marketing (π.χ. κοινωνική ψυχολογία) χρηματοδοτούνται, ενώ ανθρωπιστικές επιστήμες όπως π.χ. η φιλολογία δεν έχουν την ίδια αντιμετώπιση. Εν ολίγοις, όταν η νέα γνώση μπορεί να μετασχηματιστεί άμεσα σε κάτι εμπορεύσιμο χρηματοδοτείται και η συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή “ανθίζει”.

Πέραν όμως της αξιολόγησης της έρευνας με όρους αγοράς, την περίοδο αυτή παρατηρούμε την διαδικασία μετασχηματισμού των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων σε εργοστάσια παραγωγής ερευνητικού έργου στα πλαίσια κρατικά επιδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων ή και κατευθείαν προς όφελος ιδιωτικών εταιρειών. Η αξιολόγηση και κατά συνέπεια η χρηματοδότηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων είναι πλέον άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή τους την λειτουργία. Χαρακτηριστικός ήταν ο νόμος Γαβρόγλου που πρώτος συσχέτισε την παραγωγή ερευνητικού έργου με την καταβολή του 20% του τακτικού προϋπολογισμού των ιδρυμάτων. Χαρακτηριστική είναι επίσης και η τεράστια ανισοκατανομή πόρων στα τεχνολογικά ιδίως ιδρύματα όπου τα κονδύλια του ΕΛΚΕ (τα οποία διοχετεύονται στις ερευνητικές δραστηριότητες) μπορεί να φτάνουν ως και το 1000% του τακτικού προϋπολογισμού (ο οποίος αφορά κάθε άλλη λειτουργία του ιδρύματος, μαζί με τη συντήρησή του).

Δε χωρά, λοιπόν, αμφισβήτηση πως η παραγωγή έρευνας αποτελεί μια διαδικασία παραγωγής αξίας και τα πανεπιστήμια, όπως και τα ερευνητικά κέντρα, τους βιομηχανικούς χώρους που τη στεγάζουν και πληρώνονται για αυτό. Η αναβάθμιση των πανεπιστημίων ως παραγωγικών μονάδων που εντάσσονται με τον ιδιαίτερο αυτό τρόπο στο πεδίο της επιχειρηματικότητας δεν αναιρεί τις επιμέρους πτυχές του εκπαιδευτικού μηχανισμού σε επίπεδο κατανομής και αναπαραγωγής του εργατικού δυναμικού. Το πανεπιστήμιο συνεχίζει να διοχετεύει στην παραγωγή καταρτισμένο και πειθαρχημένο εργατικό δυναμικό στις κατάλληλες κατευθύνσεις και σε ανάλογες ποσότητες όπως καθορίζουν οι ανάγκες του συστήματος.

1.β Τα καθεστώτα της εργασίας στην επιστημονική έρευνα και το δικό μας ταξικό στρατόπεδο

Οποιοσδήποτε θα ήθελε να εμβαθύνει στην ανάλυση του κλάδου της έρευνας, δεν θα μπορούσε να μην σταθεί στην περιγραφή των εργασιακών σχέσεων αλλά και της ταξικής διαστρωμάτωσης που αναπτύσσεται στο εσωτερικό του. Οπωσδήποτε η πλήρης καταγραφή των διαφορετικών καθεστώτων και η σαφής εκτίμηση του μεγέθους των επιμέρους υποομάδων δεν είναι απλή υπόθεση, όχι μόνο γιατί τα στατιστικά στοιχεία είναι ελλιπή και αμφίβολα, αλλά και επειδή ο ίδιος ο προσδιορισμός των κοινωνικών τάξεων είναι από μόνος του ένα πολύπλοκο θεωρητικό ζήτημα το οποίο δεν φιλοδοξούμε να επιλύσουμε στην ολότητά του. Αξίζει, ωστόσο, να επιχειρήσουμε τόσο μία πρωτόλεια σκιαγράφηση των διαφορετικών βαθμίδων των ερευνητ(ρι)ών στα ινστιτούτα και τα πανεπιστήμια, όσο και μία κριτική προσέγγιση στα κυρίαρχα αφηγήματα που παρουσιάζουν τους ερευνητές πότε σαν “εκπαιδευόμενους” και πότε σαν κομμάτια της διανόησης χωρίς σαφή ταξικό προσδιορισμό αλλά και σε γενικόλογες επικλήσεις “στους εργαζόμενους του κλάδου” λες και πρόκειται για ανθρώπους με ταυτόσημα υλικά συμφέροντα. Παράλληλα θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε πέρα από το “δικό μας” ταξικό στρατόπεδο και αυτό του αντιπάλου, των διαφόρων δηλαδή μικρών και μεγάλων αφεντικών στην έρευνα.

Ο πλέον εμφανής διαχωρισμός μεταξύ των εργασιακών σχέσεων στον κλάδο, είναι αυτός του μόνιμου ή μη χαρακτήρα τους. Ένα εξαιρετικά σημαντικό χαρακτηριστικό των παραγωγικών μονάδων ερευνητικού έργου όπως αναδιαμορφώνονται μέσα στα χρόνια της κρίσης είναι οι όροι με τους οποίους αυτό το έργο παράγεται. Θέσεις ΔΕΠ ή Ερευνητών Βαθμίδας ανοίγουν σπάνια, ενώ οι μόνιμες θέσεις ερευνητικού, διδακτικού, τεχνικού και διοικητικού προσωπικού είτε καταργούνται είτε αντικαθίστανται από συμβασιούχους (κατά βάση μπλοκάκηδες), εξωτερικούς συνεργάτες και εργολαβικούς εργαζόμενους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διόγκωση της μάζας των μεταδιδακτόρων (postdoc), οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις καλύπτουν τις πάγιες ανάγκες των ιδρυμάτων. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στους υποψήφιους διδάκτορες (ΥΔ) και σε ένα μέρος των μεταπτυχιακών φοιτητών ή και κάποιων προπτυχιακών φοιτητών (αυτοί που εμπλέκονται σε ερευνητικές διπλωματικές εργασίες), οι οποίοι αποτελούν κατά κοινή ομολογία την “ατμομηχανή” της ερευνητικής διαδικασίας. Παρά το πλήθος και τη συμβολή τους, οι ερευνητές αυτοί συχνά έρχονται αντιμέτωποι με την εργοδοτική αντίληψη ότι αποτελούν ένα δυναμικό “μεταφοιτητών” σε καθεστώς “μαθητείας”, αφού δεν παράγεται απαραίτητα κάποιο προϊόν κατά την ερευνητική διαδικασία.

Έτσι διαμορφώνεται ένα φθηνό και ευέλικτο εργατικό δυναμικό που έχει να αντιμετωπίσει μια μόνιμη κινητικότητα και την εξάρτηση από την προκήρυξη νέων προγραμμάτων, δουλεύοντας με εξοντωτικούς ρυθμούς σε ένα καθεστώς απλήρωτης και χωρίς δικαιώματα μαθητείας ή κακοπληρωμένης προσωρινής απασχόλησης ή και ακόμα χωρίς ιατροφαρμακευτική κάλυψη και ασφάλιση αν το εισόδημα του δεν επαρκεί. Όλα τα προαναφερθέντα είναι χαρακτηριστικά των εξατομικευμένων συμβάσεων έργου που αποτελούν τον κανόνα απασχόλησης όσων δουλεύουν με μπλοκάκι. Παράλληλα, αρκετοί αμείβονται με υποτροφίες (ιδρυμάτων / οργανισμών / κρατικές), οι οποίες χαρακτηρίζονται από τη μη αναγνώριση της έρευνας ως εργασία αλλά ως μαθητεία, συνεπώς δεν νοούνται ασφαλιστικές καλύψεις (υγείας και ένσημα) και είναι συνδεδεμένες με την αξιολόγηση της έρευνας με όρους ακαδημαϊκής αριστείας, καθώς οι υποψήφιοι αξιολογούνται πριν την έγκριση της υποτροφίας τους. Τέλος, άλλοι υποχρεούνται να δουλέψουν σε εταιρείες των επιστημονικών τους υπευθύνων (startups, spin-off) για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό καταλαμβάνουν οι άμισθοι σε αναμονή κάποιας χρηματοδότησης.

Σε ό,τι αφορά δε το κομμάτι της διδασκαλίας, (πέρα από το σκέλος της αμιγούς έρευνας) παρατηρείται μια συνεχής υποτίμηση του μόνιμου διδακτικού προσωπικού (μηδενικές προσλήψεις, συγχωνεύσεις τμημάτων, κατάργηση οργανικών θέσεων, αποσπάσεις κ.α), αλλά και η διαμόρφωση ενός ραγδαία αυξανόμενου στρώματος ευέλικτων εργαζομένων που έρχονται να καλύψουν τα κενά και δεν είναι άλλοι από τους ακαδημαϊκούς υπότροφους και τους συμβασιούχους διδάσκοντες που αμείβονται μέσω ΕΣΠΑ.

Κατά την άποψή μας, ανεξάρτητα από τον τρόπο πληρωμής τους, την διάρκεια της σύμβασης που υπογράφουν ή τα “ακαδημαϊκά τους προσόντα” προσμετρώμενα σε τίτλους, το σύνολο των ερευνητών που αναφέραμε παραπάνω παρουσιάζει αρκετά κοινά υλικά συμφέροντα. Αυτό ωστόσο δεν οφείλεται ούτε στην κοινή τους μισθολογική κλίμακα, ούτε στην αφηρημένη τους υπόσταση ως εργαζόμενοι αλλά πρώτα και κύρια στην θέση τους στην παραγωγή και το βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής τους δύναμης. Αν με βάση την ανάλυση που κάναμε παραπάνω για την παρουσίαση της ερευνητικής διαδικασίας ως παραγωγικής εργασίας στα πλαίσια του καπιταλισμού το παραγόμενο αγαθό μετατρέπεται σε εμπόρευμα μέσα από την ζωντανή εργασία των ερευνητών, τότε την ιδιοποίηση του κέρδους που προκύπτει από την πλεονασματική τους εργασία την αναλαμβάνει όπως πάντα το αφεντικό. Και όταν μιλάμε για αφεντικά στην έρευνα η κατάσταση γίνεται λίγο πιο περίπλοκη. Από τον Επιστημονικά Υπεύθυνο και τη διοίκηση του Ιδρύματος μέχρι το Υπουργείο, από τους managers και τους μετόχους, από τις spin off εταιρείες μέχρι τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους και τους διακρατικούς οργανισμούς που χρηματοδοτούν τα projects, έχει στηθεί ένας ολόκληρος παραγωγικός κλάδος της οικονομίας στο κατώτερο σκαλί του οποίου βρίσκονται όσοι αναφέραμε παραπάνω. Και κανένας μανδύας μαθητείας ή κανένα προκάλυμμα εξωτερικού συνεργάτη και ελεύθερου επαγγελματία δεν είναι αρκετό για να κουκουλώσει την απροκάλυπτη εκμετάλλευση. Παρ’ όλα αυτά, οι δαιδαλώδεις διαδρομές της χρηματοδότησης και η ύπαρξη πληθώρας αφεντικών και προϊσταμένων στον κλάδο, καθιστά δύσκολη την συλλογική διαπραγμάτευση των όρων εργασίας αφού δεν υπάρχει ένας αλλά δεκάδες μικροί και μεγάλοι εργοδότες και το εργατικό δυναμικό βρίσκεται πολυδιασπασμένο.

2. Τι σωματείο θέλουμε

2.α. Βασικοί στόχοι του σωματείου

Με βάση όλα τα παραπάνω, αλλά και μέσω της ανταπόκρισης που έλαβε το σωματείο από το άνοιγμά του σε χώρους δουλειάς, αναδεικνύεται και στη βάση της ανάλυσης αλλά και στη βάση των υλικών αναγκών έτσι όπως υπαγορεύονται από τους ίδιους τους εργαζόμενους , η ανάγκη ύπαρξης αλλά και μαχητικής δράσης του σωματείου για τις διεκδικήσεις όλων για όλους και όλες. Αναδεικνύεται η ανάγκη ενός μαζικού και ταξικού σωματείου που να μην χωράει τα αφεντικά μας μέσα στην σούπα των “εργαζομένων στην έρευνα” αλλά και να μην αποκλείει κανέναν στη βάση του συντεχνιασμού ή της αναπαραγωγής των ιδεολογημάτων του αντιπάλου. Ενός σωματείου που παρεμβαίνει στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα -αυτά τα ιδιότυπα εργασιακά κάτεργα- που θα οξύνει την ταξική πάλη εντός των εργαστηρίων “από τα κάτω”, ώστε η κακοπληρωμένη, ανασφάλιστη ή και απλήρωτη εργασία να πάψουν να κυριαρχούν.

Το σωματείο καλείται να προχωρήσει στην επιδίωξη του πρωταρχικού του στόχου που είναι η βελτίωση των συνθηκών εργασίας για τους εργαζόμενους/ες του κλάδου. Πρώτα, όπως μπαίνει και από πολλά ακόμη σωματεία, έτσι και στο δικό μας θα πρέπει να μπει σαν πάγια και μακροπρόθεσμη στόχευση η διεκδίκηση συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Σε σύμπλευση με αυτήν την στόχευση και κοιτώντας στο άμεσο μέλλον θα πρέπει να διεκδικήσουμε συμβάσεις και ασφάλιση (υγεία, συντάξιμα) για να αμείβονται όλοι/ες για την παραγόμενη αξία του ερευνητικού τους έργου έτσι ώστε να βελτιωθούν άμεσα οι συνθήκες εργασίας των ερευνητών/τριών και να αντιτεθούμε στον τρόπο που έχει κανονικοποιηθεί να αμείβονται οι ερευνητές/τριες είτε αυτό είναι με μπλοκάκια (που καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι/ες την ασφάλειά τους) είτε με υποτροφία (ανύπαρκτη ασφάλιση) είτε οποιονδήποτε άλλο τρόπο που μας κατακερματίζει σε εργαζόμενους/ες διαφορετικών ταχυτήτων και τρόπων αλλά και που κατακερματίζει τον ίδιο τον αγώνα και τις διεκδικήσεις μας.

Παράλληλα, κάτι που αναδεικνύεται από την ανάλυση που προηγήθηκε, η επιστημονική έρευνα είναι προϊόν άμεσα ή έμμεσα αξιοποιήσιμο και θεωρούμε αδιανόητο η διαδικασία παραγωγής της να μην αναγνωρίζεται ως εργασία και οι εργαζόμενοι σε αυτόν τον κλάδο να δουλεύουν κακοπληρωμένοι, ανασφάλιστοι ή και τελείως απλήρωτοι. Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να αποτελέσει επίσης πρωταρχικό στόχο του σωματείου να βγούμε από την αφάνεια και την επισφάλεια, να πάψει η δουλειά μας να λογίζεται ως μαθητεία, να αναγνωριστούμε ως εργαζόμενοι με όλα τα εργασιακά και με αγώνες κατεκτημένα δικαιώματα που αυτό συνεπάγεται.

2.β. Οργανωτικός χαρακτήρας σωματείου

Η δύναμη του σωματείου πηγάζει από τα μέλη του, τους ίδιους τους ανθρώπους που παράγουν την έρευνα. Είναι πολύ σημαντικό συνεπώς το σωματείο να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε η βάση (οι ίδιοι/ες οι εργαζόμενοι/ες)-να παράγει και να υλοποιεί τις αποφάσεις για το πως θα διεξάγει τον αγώνα της, ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή γραφειοκρατικοποίησης, όπως αυτή μπορεί να διαμορφωθεί. Ο χαρακτήρας του σωματείου οφείλει να είναι ριζοσπαστικός και ζωντανός, με την εμπλοκή και την δραστήρια συμμετοχή της βάσης εντός των αποφασιστικών οργάνων και την λήψη μαχητικών αποφάσεων.

2.β.i. Με πολλές, συχνές και συμμετοχικές Γενικές Συνελεύσεις

Το βασικό αποφασιστικό όργανο είναι αναντίρρητα οι γενικές συνελεύσεις. Για να μπορέσουν οι αποφάσεις του σωματείου να είναι κτήμα αλλά και πραγματικά παραγόμενες από τα μέλη του, θα πρέπει η αποφασιστική δύναμη να διατηρηθεί στις γενικές συνελεύσεις, κάνοντας όσο είναι δυνατό πολλές, τακτικές και συμμετοχικές διαδικασίες. Σε αντίθετη περίπτωση, η αποφασιστική δύναμη μετακυλίεται στο διοικητικό συμβούλιο που μοιραία δεν θα καταφέρει, τουλάχιστον ως επί το πλείστον να εκφράζει το σύνολο του σωματείου.

2.β.ii. Με ανοιχτά ΔΣ, περιορισμένων αρμοδιοτήτων

Σε διάδραση με την παραπάνω λογική, το διοικητικό συμβούλιο θα πρέπει να έχει περιορισμένο και εκτελεστικής φύσεως ρόλο και να υποτάσσεται στις αποφάσεις των γενικών συνελεύσεων. Σε αντίθετη περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας “ελίτ” συνδικαλιστών που χαράζουν την πορεία του σωματείου ανεξάρτητα από τις ΓΣ. Είναι σαφές, για εμάς, πως ο ρόλος του ΔΣ είναι χρήσιμος στη λειτουργία ενός πανελλαδικού σωματείου, παρ’ όλα αυτά δεν θα πρέπει να υποκαθιστά και να υποδαυλίζει την γενική συνέλευση.

Ακολουθώντας την παραπάνω θέση, θεωρούμε πως οι διαδικασίες του διοικητικού συμβουλίου, πρέπει να γίνονται ανοιχτά. Όντας ανοιχτά τα ΔΣ καθίσταται πιο ευκρινής η θέση των συμμετεχόντων/ουσσών και διευκολύνεται η διαδικασία λογοδότησης του ΔΣ στην γενική συνέλευση και ως εκ’ τούτου στα μέλη του σωματείου.

Ακόμη, θα πρέπει να είναι δυνατό να ασκηθεί έλεγχος στο ΔΣ από τα μέλη του σωματείου. Η ανακλητότητα των μελών του ΔΣ θα πρέπει να είναι συνεπώς μέσα στις δυνατότητες της γενικής συνέλευσης.

2.β.iii. Με επιχειρησιακές (σωματειακές) επιτροπές σε κάθε χώρο δουλειάς

Σε ένα παράλληλο επίπεδο με τα προαναφερθέντα, θεωρούμε πως όχι μόνο λειτουργικά αλλά και δομικά, οι σωματειακές επιτροπές μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο για το σωματείο. Ένα ταξικό σωματείο θα πρέπει να δρα στους χώρους εργασίας και να γνωρίζει τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στον εκάστοτε χώρο. Λόγω της πανελλαδικής εμβέλειας, είναι αδύνατο τα μέλη να γνωρίζουν τις ιδιαίτερες αυτές εργασιακές συνθήκες του κάθε εργασιακού χώρου, και μάλιστα λόγω της μη εντοπιότητας δεν θα μπορούν να δράσουν όλα τα μέλη σε αυτούς.

Η πιο βασική συνεισφορά των επιτροπών είναι πως με αυτές, τα μέλη του σωματείου που βρίσκονται στο ίδιο ίδρυμα θα μπορούν να συντονίζονται και να δρουν πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικά, στον χώρο που εργάζονται. Οι επιτροπές διευκολύνουν και την σύγκληση γενικής συνέλευσης ή τη σύνδεση με οποιοδήποτε άλλο όργανο του σωματείου, ενώ παράλληλα διευκολύνεται και η προπαγάνδιση του σωματείου στους ίδιους τους χώρους δουλειάς. Οι σωματειακές επιτροπές έτσι, θα καλύπτουν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο ένα κενό του σωματείου μεταξύ του ίδιου και των μελών του. Σε αντίθετη περίπτωση, τα μέλη πανελλαδικά θα έπρεπε να αναμένουν τις γενικές συνελεύσεις όπου θα έπρεπε να επεξηγηθεί η εκάστοτε ιδιαίτερη συνθήκη, που αναντίρρητα θα δυσκόλευε οποιαδήποτε αποφασιστική διαδικασία. Πιο σημαντικά όμως, τα μέλη στους χώρους δουλειάς θα έπρεπε να αναμείνουν πανελλαδική γενική συνέλευση (ή συνέλευση παραρτήματος) κοιτώντας αδρανή μέχρι τότε τα προβλήματά τους.

Ως εκ’ τούτου είναι απαραίτητο για εμάς, το σωματείο να προχωρήσει άμεσα στην ίδρυση σωματειακών/επιχειρησιακών επιτροπών σε ιδρύματα ανάλογα με την αριθμητική μας δυνατότητα και τις ανάγκες των ιδρυμάτων αυτών. Οι επιτροπές θα μπορούν να έχουν αυτόνομη δράση, αλλά πρέπει να είναι δεσμευμένες από τις γενικές συνελεύσεις, όπως προβλέπεται από το καταστατικό του σωματείου. Καθίσταται σαφές πως η αποκεντρωμένη μεν λειτουργία των επιτροπών, δεσμευμένη από τις ΓΣ δε, μπορεί να καλύψει το κενό μεταξύ του σωματείου και του πλήθους των εργασιακών χώρων και να βοηθήσει το σωματείο να δράσει εκεί όπου φτιάχτηκε για να δρα και έτσι να αποκτήσει διεισδυτικότητα στους εργαζόμενους/ες των εκάστοτε ιδρυμάτων.

2.γ. Συμμετοχή στους ευρύτερους κοινωνικούς και ταξικούς αγώνες

Πέρα από τις διεκδικήσεις για ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών και των απαιτήσεων που έχουμε ως εργαζόμενοι/ες στην έρευνα, πρέπει να αντιταχθούμε στην συντεχνιακή μας περιχαράκωση. Είναι βασικό διακύβευμα να καταφέρουμε να συνδεθούμε με το ευρύτερο ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα. Οι νίκες των εργατών των υπόλοιπων κλάδων είναι και δικές μας νίκες. Μας εμπνέουν και μας δίνουν την ευκαιρία να κερδίσουμε χαμένο έδαφος από τα αφεντικά και στο δικό μας μέτωπο. Η δύναμη του συνδικαλιστικού κινήματος βρίσκεται στην ενότητά του. Να λάβουμε και εμείς με την σειρά μας θέσεις για την υπεράσπιση των κεκτημένων, κάτι που είναι διαρκές διακύβευμα και να προχωρήσουμε σε νέες κατακτήσεις για καλύτερες συνθήκες εργασίας. Οφείλουμε παράλληλα να συνδεθούμε με τα ευρύτερα κοινωνικά και ταξικά κινήματα. Να σταθούμε αλληλέγγυοι/ες στους αγώνες της τάξης μας για χειραφέτηση, να λάβουμε θέσεις ενάντια στους επίπλαστους διαχωρισμούς, την καταστολή, τον φασισμό, και οποιονδήποτε άλλο μηχανισμό επιδιώκει να υπονομεύσει και να σταματήσει τους αγώνες των εκμεταλλευόμενων και των καταπιεσμένων συνολικά για την ανατροπή αυτού του εκμεταλλευτικού κόσμου.

3. Τι ρόλο μπορεί να παίξει ένα σχήμα σε αυτήν την κατεύθυνση

Η διάθεση υλοποίησης των στόχων που τίθενται στην παράγραφο 3 για την συγκρότηση και δράση του σωματείου, δημιουργεί την ανάγκη ενός σχήματος εντός του σωματείου.

Το σκεπτικό δημιουργίας ενός σχήματος εντός του σωματείου, βασίζεται στην ιδέα ότι υπάρχει ανάγκη οργάνωσης που θα διεκδικεί ότι το σωματείο θα πορεύεται ενωτικά ως προς τα αιτήματα της βάσης, τα οποία εκφράζουν τα ταξικά της συμφέροντα. Συμφέροντα τα οποία είναι αντιθετικά ως προς τα σύνολα που κινούνται σε κατεύθυνση διαταξικών συμμαχιών ή προωθούν γραφειοκρατικές λογικές. Το σκεπτικό αυτό αφορά τα διάφορα αιτήματα τα οποία μας απασχολούν στην εργασιακή μας καθημερινότητα ως ερευνητές/τριες και ορίζει μια ριζοσπαστική ατζέντα για το ευρύ φάσμα θεματικών που συνδέονται με την έρευνα.

Στόχος του σχήματος είναι να ενώσει τις φωνές αυτές που μπορούν να αναγνωρίσουν τον κοινό τους στόχο στα παραπάνω αιτήματα.

3.1. Εμβάθυνση του πολιτικού περιεχομένου

Σε πολλά σωματεία έχει παρατηρηθεί ως λογική οι διεκδικήσεις να αναλώνονται σε έναν εφήμερο και συντεχνιακό οικονομικό αγώνα. Σαν συνέπεια αυτής της λογικής, οι αγώνες δεν συνδέονται με άλλους εργασιακούς κλάδους και ως επόμενο δεν μαζικοποιούνται, δημιουργούν διαφορετικές ταχύτητες μεταξύ των μελών και κατά κύριο λόγο δεν καταφέρνουν να κερδίσουν.

Μέλημα του σχήματος είναι να βαθύνει την πολιτικοποίηση των μελών του πάνω στα ζητήματα που σχετίζονται με την εργασία μας, αλλά παράλληλα να εμβαθύνει και σε ζητήματα που αγγίζουν όλες τις πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής (κριτική στην έρευνα, έμφυλο, ρατσισμός, οικολογία, καταστολή, προγράμματα για τον στρατό κ.ο.κ.), καθώς και να μεταφέρει τις σκέψεις αυτές εντός του σωματείου.

Να αναγνωρίζει και να αναλύει τις συνθήκες εργασίας καθώς και τις ανάγκες των διαφορετικών κομματιών της έρευνας. Να παλεύει για ενοποίηση των διαφορετικών εργασιακών καθεστώτων μεταξύ των ερευνητικών κλάδων διεκδικώντας συλλογικές συμβάσεις. Να δημιουργεί αγώνες που θα εξασφαλίσουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων. Να αμφισβητεί την κυρίαρχη λογική που αντιμετωπίζει την έρευνα σαν μαθητεία και όχι σαν εργασία. Να τοποθετεί τον κλάδο της έρευνας ως ένα κομμάτι του συνόλου της εργασίας σε Πανελλαδικό επίπεδο και να προσπαθεί να συνδέσει τις διεκδικήσεις του με των υπόλοιπων εργαζομένων.

Ταυτόχρονα με την οικοδόμηση των πολιτικών θέσεων των μελών, στόχος είναι και η αναβάθμιση των διαδικασιών. Σταθερά σχήματα με ανάλυση της συγκυρίας αλλά και των θέσεων. Οργανωμένη παρέμβαση στο εσωτερικό του σωματείου αλλά και στο σύνολο του εργατικού κόσμου της έρευνας.

3.2. Παρέμβαση στο σωματείο

Κατεύθυνση του σχήματος είναι η ενεργή συμμετοχή και οικοδόμηση του “Σωματείου στην Έρευνα και τριτοβάθμια Εκπαίδευση”, με πολιτικές θέσεις, εκδηλώσεις, αναλύσεις, καμπάνιες κ.λπ., ταυτόχρονα όμως διεκδικώντας διαδικασίες βάσης με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή, εξώστρεφες δράσεις, μοιράσματα κειμένων, συμμετοχή στις απεργίες και στους μαχητικούς / ριζοσπαστικούς αγώνες (κλαδικούς ή ευρύτερους).

Για τους λόγους αυτούς κινηθήκαμε στην δημιουργία σχήματος το οποίο θα δρα μέσα στο σωματείο, αποζητώντας:

Ένα σωματείο, το οποίο αναγνωρίζει την ταξική διαστρωμάτωση του κλαδου της έρευνας, απευθύνεται στο πλέον εκμεταλλευόμενο κομμάτι του και στοχεύει στην βελτίωση των συνθηκών εργασίας του.

Να μη λογίζεται η διεκπεραίωση επιστημονικής έρευνας ως μαθητεία, αλλά ως έμμισθη εξαρτημένη εργασία. Σε αυτό το πλαίσιο να εναντιώνεται στην θεσμοποιημένη κουλτούρα της άμισθης εργασίας, της υποτροφίας και του δελτίου παροχής υπηρεσιών (μπλοκάκι), το οποίο επιφέρει την εξατομίκευση και την αυτασφάλιση.

Άρση των διαφοροποιήσεων μεταξύ των ανωτέρω καθεστώτων απασχόλησης στον κλάδο, διεκδικώντας συλλογικές συμβάσεις εργασίας.

Τακτικές και μαζικές Γενικές Συνελεύσεις, οι οποίες πρέπει να αποτελούν το κυρίαρχο όργανο λήψης αποφάσεων του σωματείου.

Ανοιχτά ΔΣ, περιορισμένων αρμοδιοτήτων

Το σωματείο να προχωρήσει στην ίδρυση και λειτουργία σωματειακών επιτροπών, ούτως ώστε να υπάρχει άμεση εμπλοκή των εργαζομένων στους αγώνες που διεξάγονται στο χώρο εργασίας τους.
Την συμμετοχή του σωματείου στους ευρύτερους κοινωνικούς και ταξικούς αγώνες και την εναντίωση του σε συντεχνιακές λογικές

Την πολιτικοποίηση των διαδικασιών, την κριτική στην έρευνα και την κατηγορηματική αντίθεση του σωματείου σε ερευνητικά προγράμματα που αφορούν μονάδες καταστολής (λ.χ. στρατό, αστυνομία).

Ελευθεριακή Παρέμβαση στην Έρευνα (ΕΠΕ)