Παρουσίαση του περιοδικού “Το διαλυτικό” #5 | Παρουσίαση του 5ου τεύχους του περιοδικού “Το διαλυτικό” πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 12 Μαρτίου στο Κοινωνικό Κέντρο Ovradera στη Θεσσαλονίκη. Την παρουσίαση έκανε μέλος της αντιεξουσιαστικής κομμουνιστικής ομάδας “Αντίθεση” που εκδίδει το περιοδικό. Η εκδήλωση επικεντρώθηκε κυρίως στο κείμενο “Η πραγματικότητα της άρνησης και η άρνηση της πραγματικότητας” αλλά επεκτάθηκε και σε άλλα κείμενα του τεύχους. Ακολουθεί το ηχητικό της εκδήλωσης καθώς και το παρουσιαστικό κείμενο από την “Αντίθεση”.
Παρουσίαση του 5ου τεύχους του περιοδικού «Το Διαλυτικό» στο Κοινωνικό Κέντρο Ovradera
Καταρχάς να ευχαριστήσουμε τις συντρόφισσες και τους συντρόφους από το κοινωνικό κέντρο Ovradera για την πρόσκληση και την ευκαιρία που μας δίνουν να παρουσιάσουμε το τελευταίο τεύχος του Διαλυτικού και για να συζητήσουμε το κεντρικό, μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου, πολιτικό ζήτημα της τρέχουσας συγκυρίας: την πανδημία ως υγειονομική και κοινωνική κρίση, τη δολοφονική διαχείρισή της από το κράτος και τα αντιδραστικά κοινωνικά κινήματα που νομιμοποιούν και συμπληρώνουν την κρατική διαχείριση.
Παρόλο που το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία σχεδόν εξαφάνισε το ζήτημα της πανδημίας από τη δημόσια σφαίρα, όλοι γνωρίζουμε ότι η πανδημία συνεχίζει να υπάρχει προκαλώντας καθημερινά χιλιάδες νέα κρούσματα, δεκάδες έως εκατοντάδες θανάτους και επιβαρύνοντας υπέρμετρα το σύστημα υγείας. Ενώ η ίδια η κρίση του πολέμου και της προσφυγιάς ενδεχομένως να οδηγήσει σε νέα όξυνση της μετάδοσης και των θανάτων εντός της Ευρώπης. Υπό αυτή την έννοια, όχι μόνο δεν έχει αλλάξει τίποτα όσον αφορά την υγειονομική κρίση αλλά πάνω σε αυτή έρχεται να προστεθεί η συμπυκνωμένη φρίκη του καπιταλιστικού πολέμου.
Επομένως, όσον αφορά την πανδημία, εξακολουθούμε να βρισκόμαστε ανάμεσα στη σφύρα της κρατικής θανατοπολιτικής και τον άκμονα της ατομικιστικής και ανορθολογικής άρνησης της πανδημίας. Από τη μια μεριά, το κράτος εφαρμόζει ανοιχτά πλέον σε αυτή τη φάση της πανδημίας μια πολιτική ανοσίας της αγέλης (και ο πόλεμος τη διευκολύνει εξαιρετικά να το κάνει) προκειμένου να εξυπηρετήσει την καπιταλιστική κερδοφορία, με δεκάδες νεκρούς κάθε μέρα, με την ουσιαστική άρση κάθε μέτρου προστασίας στους χώρους εργασίας και της καθημερινής ζωής, με τον περιορισμό της καραντίνας για τους εργαζόμενους σε πέντε μόνο ημέρες, με την ανεξέλεγκτη διασπορά του ιού στα σχολεία και τα ΜΜΜ. Η κυβέρνηση επιχειρεί την πλήρη μετακύλιση του κόστους της υγειονομικής κρίσης στην τάξη μας, με τη διάλυση και απαξίωση του ΕΣΥ, την προώθηση της περαιτέρω ιδιωτικοποίησής του, αλλά και με την κάλυψη του κόστους των μέσων συλλογικής προστασίας (μάσκες, τεστ, αντισηπτικά) από την τσέπη μας. Ταυτόχρονα, η επίθεση στον μισθό και τους όρους εκμετάλλευσής μας εμβαθύνεται καθημερινά μέσω της ακρίβειας και της ενεργειακής φτώχειας (που πρόκειται να επιδεινωθεί τρομακτικά λόγω του πολέμου), αλλά και λόγω των συνεπειών του νόμου Χατζηδάκη, για να αναφέρουμε μόνο κάποιες από τις αιτίες. Ας σημειώσουμε εδώ ότι σε σχεδόν παγκόσμια κλίμακα ακολουθείται πλέον η τακτική του «ανοίγματος της οικονομίας» και η άρση όλων των μέτρων, που δεν είναι παρά μια απόπειρα αποτροπής του στασιμοπληθωρισμού, της πιο πρόσφατης έκφρασης της καπιταλιστικής κρίσης που εκδηλώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αντίθεση με τους συνωμοσιολόγους αρνητές της πανδημίας (δεξιάς, αριστερής ή και «αντιεξουσιαστικής» κοπής) που διακηρύσσουν εδώ και 3 χρόνια ότι η πανδημία είναι κάποιο σχέδιο-πείραμα με στόχο μια αφηρημένη καθυπόταξη του πληθυσμού προς όφελος του κεφαλαίου, η αλήθεια είναι ότι η υγειονομική κρίση όξυνε και επιτάχυνε την προϋπάρχουσα κρίση, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα στη συσσώρευση του κεφαλαίου παγκοσμίως. Ένας από τους λόγους για αυτή την όξυνση είναι και η αντιφατική λειτουργία του κράτους, αφού η ανάγκη αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης ως υγιούς και παραγωγικής έρχεται σε αντίφαση με την ανάγκη για την απρόσκοπτη συνέχιση της καπιταλιστικής αξιοποίησης.
Από την άλλη μεριά, η ατομικιστική και ανορθολογική άρνηση της πανδημίας που εμφανίζεται ψευδώς ως αντίπαλος της κρατικής διαχείρισης είναι παράγωγο αφενός της καπιταλιστικής ατομικοποίησης και αφετέρου της κρατικής πολιτικής και των εγγενών της αντιφάσεων. Δυστυχώς, εκτός από τις ανοιχτά θρησκόληπτες, εθνικιστικές και ρατσιστικές μορφές της, η άρνηση της πανδημίας ενδύεται επίσης τον μανδύα της «αντισυστημικότητας» και του «αντικρατισμού», επικαλούμενη μια κενή και ψευδεπίγραφη έννοια «ατομικής ελευθερίας» ή, εναλλακτικά, ένα ανύπαρκτο ταξικό αντιεμβολιαστικό υποκείμενο. Στην πραγματικότητα, ενισχύει το κράτος, καθώς του επιτρέπει να εμφανίζεται ψευδώς ως ορθολογικό απέναντί της, διευκολύνοντας έτσι την επίθεση στην τάξη μας, αφού η σοβαρότητα της υγειονομικής κρίσης υποβιβάζεται και μετατρέπεται από συλλογικό ζήτημα ταξικής αλληλεγγύης σε ζήτημα «αυτοδιάθεσης» του διαχωρισμένου ατόμου της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Το κεντρικό κείμενο του τελευταίου τεύχους του Διαλυτικού, με τίτλο «Η πραγματικότητα της άρνησης και η άρνηση της πραγματικότητας», που γράψαμε ως Αντίθεση από κοινού με τον σύντροφο Π. Ρ. περιγράφει εξαντλητικά το ζοφερό περιβάλλον της, πραγματικά καταστροφικής για τις ανάγκες μας, εξέλιξης της πανδημίας. Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι πρόκειται για ένα κείμενο πολεμικής που σε μεγάλο βαθμό πυροδοτήθηκε από το γεγονός ότι μια σημαντική μερίδα του χώρου υιοθέτησε μια στάση άρνησης απέναντι στην πανδημία, με αρκετούς να διολισθαίνουν σταδιακά αλλά σταθερά σε συνωμοσιολογικές ιδέες και σοκαριστικούς παραλογισμούς. Το κείμενο δεν έχει απλώς ως στόχο να επικρίνει και να καταγγείλει αυτή τη στάση αλλά επιδιώκει να συμβάλει στην κατανόηση των διαφορετικών λόγων πίσω από αυτή την οπισθοδρόμηση. Έτσι, παρόλο που το κείμενο προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα τι ακριβώς αναδεικνύει η πανδημία και η διαχείρισή της για τον σύγχρονο καπιταλισμό και το κράτος, επιχειρεί επίσης να απαντήσει στο δύσκολο ερώτημα του τι ακριβώς ανέδειξε η πανδημία για τα υποκείμενα της σύγχρονης περιόδου.
Όπως γράφουμε στο κείμενο, η πανδημία ανέδειξε τις δυνάμεις και τις τάσεις που λειτουργούσαν κατά το διάστημα που προηγήθηκε, ανοιχτά ή υπόγεια, τόσο εντός των καπιταλιστικών σχέσεων (ανα)παραγωγής όσο και σε πιο στενές σφαίρες της κοινωνικής ζωής όπως οι αποκαλούμενοι ριζοσπαστικοί πολιτικοί χώροι. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, δεν αποκαλύφθηκε μόνο η συνειδητή άρνηση του κράτους να λειτουργήσει ως μηχανισμός ενσωμάτωσης και η άθλια κατάσταση του συστήματος υγείας μετά από χρόνια περικοπών και λιτότητας· η κρίση έδειξε και τις μεταλλάξεις που έχουν συμβεί εντός του ακροαριστερού/ανατρεπτικού χώρου μετά από μια δεκαετία ήττας και υποχώρησης, αποκαλύπτοντας ξεκάθαρα πως δεν υποτιμήθηκαν μόνο μισθοί, συντάξεις και επιδόματα κατά τη διάρκεια της λιτότητας και των αγώνων εναντίον της, αλλά και η ίδια η έννοια του συλλογικού. Τα αποτελέσματα αυτής της εξέλιξης τα βιώνουμε σήμερα: απέναντι σε μια ακροδεξιά κυβέρνηση που εμπεδώνει την αυταρχική της πορεία πάνω στην ανεπιστρεπτί καταστροφή της φύσης, την κακοποίηση και δολοφονία μεταναστών, την πρόσφατη εμπλοκή σε πολεμική σύρραξη και τους νεκρούς της πανδημίας, κομμάτια του ανταγωνιστικού κινήματος επιλέγουν ως πεδίο δράσης και αντίστασης τη συνειδητή άρνηση της πανδημίας και των μέσων που διαθέτουμε για την καταπολέμησή της.
Για πρώτη φορά, ακριβώς επειδή μιλάμε για μια τεράστια κρίση που εξελίσσεται ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον πλανήτη, ήταν ευδιάκριτες οι δυνατότητες μιας κριτικής ανάλυσης που ξεφεύγει από τα όρια μιας επιμέρους διένεξης που αφορά, εξ αντικειμένου, ένα μικρό κομμάτι του κοινωνικού συνόλου και το παραδοσιακό πεδίο ενασχόλησης ριζοσπαστικών μειοψηφιών. Κι όμως, παρά το πασιφανές επίδικο απέναντι στο οποίο κλήθηκε να απαντήσει ένα πρωτοφανές ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού, τα εργαλεία κατανόησης και κριτικής προσέγγισης της πραγματικότητας παρέμειναν εντός ενός περιορισμένου ορίζοντα. Απέναντι στις προσπάθειες του κράτους να αποκρυφτεί η εμφανής κατάρρευση της δημόσιας υγείας μέσω της έμφασης στην «ατομική ευθύνη», αμφισβητήθηκε η ίδια η έννοια της δημόσιας υγείας. Απέναντι στην εγκληματική κακοδιαχείριση που οδήγησε σε εκατοντάδες αποτρέψιμους θανάτους, αμφισβητήθηκε η ίδια η ύπαρξη της πανδημίας. Απέναντι στη συνεχιζόμενη φρίκη που στέλνει κόσμο στα νοσοκομεία με κομμένη την ανάσα, εξακολουθεί να αμφισβητείται η ίδια η επικινδυνότητα του ιού.
Οι λοιμώδεις ασθένειες, δηλαδή οι μεταδοτικές ασθένειες, διαφέρουν από άλλου είδους παθήσεις για έναν πολύ ουσιαστικό λόγο: είναι πολύ πιο ευδιάκριτα κοινωνικές. Προϋποθέτουν επαφή, συνδιαλλαγή, συνεύρεση, μια κοινότητα. Αυτό που μας έδειξε όμως η πανδημία του κορωνοϊού, είναι πως έχουμε εισέλθει σε ένα ιστορικό πλαίσιο όπου οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται αντιληπτές ως ένα ενοχλητικό κενό ανάμεσα σε ατομικότητες, οι οποίες παρουσιάζονται ως συμπαγείς, κλειστές και απαραβίαστες. Ατομικότητες αυτοδιάθετες, μη-διαπραγματεύσιμες, μη-μεταδοτικές. Το αν ερμηνεύουμε αυτή την κατάσταση μέσω της επικράτησης ενός ναρκισσιστικού χαρακτήρα ή μέσω της βαθιάς εμπέδωσης ενός (νεο)φιλελεύθερου φαντασιακού που μυστικοποιεί τις κοινωνικές διεργασίες που αναπαράγουν τις καπιταλιστικές σχέσεις, έχει τελικά μικρή διαφορά.
Η ριζοσπαστική κριτική οφείλει να ξεσκεπάζει το πραγματικό κενό, που στην προκειμένη περίπτωση είναι αυτή η ατομικότητα, ακριβώς επειδή η ριζοσπαστική κριτική αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές σχέσεις ως σχέσεις, δηλαδή ως συνδέσεις μεταξύ ανθρώπων, ανεξαρτήτως εάν αυτές παράγονται εκτός ελεύθερης βούλησης και συνειδητής διαμόρφωσης. Αυτή η πραγματικότητα όμως δεν τις παύει ως σχέσεις. Ούτε και δικαιολογεί την αντίληψη πως κεντρικός πυρήνας της κοινωνικής πραγματικότητας είναι το άτομο.
Κανείς δεν έχει προσωπική σχέση με μια μεταδοτική ασθένεια. Είναι συνεπώς αυτονόητο πως δεν μπορεί και να την αντιμετωπίζει με όρους προσωπικής απόφασης. Είναι αυτή ακριβώς η παρατήρηση που μας επιτρέπει να μιλάμε για «αρνητές», εντάσσοντας σε αυτό το πλαίσιο τόσο αυτούς που αρνούνται την ύπαρξη της πανδημίας ή την επικινδυνότητα του ιού SARS-CoV-2, όσο και εκείνους που αρνούνται να αναγνωρίσουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της ύπαρξής μας εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Δεν θεωρούμε καθόλου τυχαίο πως, ανεξαρτήτως πολιτικής έκφρασης της στάσης απέναντι στην παρούσα κρίση, αυτές οι δύο αρνήσεις είναι πανταχού παρούσες και καθορίζουν το ουσιαστικό υπόβαθρο από το οποίο ξεκινούν όλες οι αντιρρήσεις των σημερινών αρνητών. Δεν εκφράζονται όμως με τέτοια ευθύτητα. Αντιθέτως, η κριτική που ασκεί μεγάλο κομμάτι των αρνητών εμφανίζεται να αφορά τη διαχείριση της πανδημίας. Και παρόλο που είναι πέραν του αυτονόητου πως αυτή η διαχείριση ήταν (και παραμένει) καταστροφική, η συγκεκριμένη κριτική των αρνητών είναι επίσης παραπλανητική. Όχι μόνο υπό την έννοια πως το πλειοψηφικό τους κομμάτι είναι ακροδεξιοί αντιδραστικοί, αλλά επειδή ακόμα και το κομμάτι που προέρχεται από τον ανταγωνιστικό χώρο δείχνει, με την κριτική του, πως προωθεί μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τον καπιταλισμό, το κράτος και τη συλλογική ύπαρξη.
Όσον αφορά την άρνηση που προέρχεται από τον χώρο του ανταγωνιστικού κινήματος, θεωρούμε ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο η ήττα και η αδυναμία διατήρησης μιας ταξικής κοινότητας αγώνα την προηγούμενη δεκαετία. Μετά από μια μεγάλη κρίση και μια σημαντική ήττα συλλογικών διεκδικήσεων, ένα αποτράβηγμα προς τα πίσω, προς μικρότερα σχήματα και προς μια σχετική ιδιώτευση είναι, καλώς ή κακώς, αναπόφευκτο. Αλλά οι αρνητικές επιπτώσεις μιας τέτοιας απόσυρσης μπορούν να μετριαστούν εάν, πρώτον, αναγνωριστούν τα αίτιά της και εάν, δεύτερον, καταπολεμηθεί η τάση να εμπεδωθεί αυτή η περιθωριοποίηση ως μοναδική (αν όχι προνομιακή) θέση ενατένισης του κοινωνικού. Το αν υπήρξαν τελικά τέτοιες διεργασίες, είναι σχετικά δύσκολο να απαντηθεί. Ο ερχομός όμως της πανδημίας κατάφερε όχι απλώς να φέρει τέτοιες προσεγγίσεις στην επιφάνεια αλλά και να τις κάνει σχεδόν κυρίαρχες σε ένα συγκεκριμένο κομμάτι του ανταγωνιστικού χώρου. Η διάθεση και επιθυμία για συλλογική δράση και παρουσία στα κοινωνικά τεκταινόμενα έδωσε σιγά-σιγά τη θέση της είτε στην απογυμνωμένη εμπέδωση και υπεράσπιση της (ατομικής) αυτονομίας και αυτοδιάθεσης είτε στον διαχωρισμένο ακτιβισμό της πολιτικής σέχτας και την πρωτοποριακής της λογικής («εμείς είμαστε οι σωστοί επαναστάτες» και όλοι οι υπόλοιποι είναι οι υποταγμένοι).
Σε αυτό το πλαίσιο, το πιο εμφανές και ιδιαίτερο αποτέλεσμα είναι ότι το κοινωνικό κατέληξε να θεωρείται εξωγενής παρέμβαση, και δη με τα χαρακτηριστικά κρατικής επιβολής ή και αυταρχισμού. Όπως έχουν δείξει με τον λόγο τους, στην αντίληψη αυτού του κομματιού του «χώρου» δεν υπάρχει «δημόσια υγεία» παρά μόνο απόπειρα βιοπολιτικής πειθάρχησης, η πανδημία δεν αφορά το κοινωνικό σύνολο παρά μόνο μια μικρή κατηγορία ηλικιωμένων και «ευπαθών» κ.ο.κ. Με αυτό τον τρόπο, και σε καταφανή αντίφαση με τις απόπειρές τους να παρουσιάσουν όσους παίρνουν στα σοβαρά την πανδημία ως «υποστηρικτές του κράτους» και «τσιράκια του Κούλη», οι αρνητές δημιούργησαν και σιγοντάρισαν τις ιδανικές συνθήκες ώστε το κράτος να παρουσιαστεί ως υπεύθυνος και ορθολογικός εκφραστής του «γενικού συμφέροντος» απέναντι στον ανορθολογικό ατομικισμό. Και αυτό το κατάφεραν σε μια περίοδο εγκληματικών αποτυχιών του κρατικού μηχανισμού, των πολιτικών διαχείρισης της πανδημίας και σε μια περίοδο αυξανόμενης δυσαρέσκειας και θυμού.
Πίσω από τη χρήση όρων όπως «αυτοδιάθεση του σώματος» και πίσω από την υπεράσπιση του «ατομικού δικαιώματος» εμείς βλέπουμε την τραγική φιγούρα ενός αποδυναμωμένου ατόμου, έρμαιου των αντικειμενικών μεταβολών και ανίκανου να ορθώσει έστω και μια φαντασίωση συλλογικής ύπαρξης. Στον βαθμό που το περιεχόμενο μιας τέτοιας «επιλογής» δεν υπονοεί καμία δέσμευση ή αναγνώριση των συνεπειών της προς το κοινωνικό σύνολο, η ίδια η έννοια της επιλογής αυτοκαταργείται. Η εγκατάλειψη της σκοπιάς της κοινωνικής χειραφέτησης, που απαιτεί την κατάργηση της ταξικής κοινωνίας και της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, σηματοδοτείται από τη στροφή στα δικαιώματα, το βίωμα, και την αυτοδιάθεση ενός ήδη διαχωρισμένου ατόμου και σώματος που νοείται μόνο ως απαραβίαστη ατομική ιδιοκτησία.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, του καπιταλιστικού διαχωρισμένου ατόμου, τίθεται και το ζήτημα της υποχρεωτικότητας. Η τοποθέτηση ενάντια ή υπέρ στην υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού, στην πραγματικότητα αποτελεί μια τοποθέτηση εντός του ψευδο-διλήμματος που έχει θέσει από τη μια το κράτος και από την άλλη το αντιδραστικό κίνημα της άρνησης. Η υποχρεωτικότητα και η άρνησή της δεν εκφράζουν τίποτε άλλο παρά τον πραγματικό διαχωρισμό μεταξύ κοινότητας και ατόμου εντός των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων. Όπως γράφουμε στο κείμενο «Σίγουρα, η υποχρεωτικότητα του δικαίου υπηρετεί την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων […] Η άρση αυτής της υποχρεωτικότητας και το κομμουνιστικό ξεπέρασμα του δικαίου δεν είναι το “δικαίωμα στην ατομική επιλογή” αλλά η άρση του διαχωρισμού και η δημιουργία μιας πραγματικής κοινότητας στη θέση της απατηλής κοινότητας των διαχωρισμένων ατόμων. Και από αυτή τη σκοπιά φαίνεται πως η αντίθεση μεταξύ υποχρεωτικότητας και ατομικής “ελευθερίας” είναι ψευδής. Ο διαχωρισμός των ανεμβολίαστων για τον οποίο γίνεται πολύς λόγος δεν είναι απλώς προϊόν των κρατικών μέτρων αλλά εκφράζει τον διαχωρισμό ως κοινή ουσία των ατόμων στην καπιταλιστική κοινωνία. Στον βαθμό που οι αντιεμβολιαστές πλαισιώνουν την άρνησή τους στο περιορισμένο επίπεδο της “προσωπικής ευθύνης”, προσκαλούν το κράτος να εμφανίζεται ως η μοναδική έκφραση του συλλογικού ή κοινωνικού συμφέροντος. Κατά αυτό τον τρόπο λοιπόν, εντείνουν τελικά τους αποκλεισμούς ακριβώς επειδή η μοναδική ενότητα που μπορεί να επιβάλλει το κράτος στηρίζεται στον γενικευμένο αποκλεισμό. Η άρση του αποκλεισμού όπως και η άρση του καταναγκασμού είναι αδύνατον να επιτευχθούν μέσω αυτού που βρίσκεται στη βάση τους: της “προσωπικής επιλογής” του διαχωρισμένου ατόμου όσον αφορά τον εμβολιασμό ή ακόμα και το τεστ ή τη μάσκα! Η άρση του αποκλεισμού, και ευρύτερα της κρατικής εξουσίας, απαιτεί και σε αυτή την περίπτωση τη δημιουργία της πραγματικής κοινότητας που προϋποθέτει την ουσιαστική αλληλεγγύη και, συνεπώς, τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας».
Όπως το βλέπουμε εμείς, από προλεταριακή σκοπιά θα έπρεπε συνεπώς να είναι ξεκάθαρη η θέση υπέρ του εμβολιασμού ως πράξη ταυτόχρονα αυτοπροστασίας και αλληλεγγύης, ως ταυτόχρονα συλλογική ταξική αναγκαιότητα και επιλογή, η οποία αντιτίθεται τόσο στην κρατική πολιτική όσο και στην ατομική επιλογή της άρνησης. Η κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική Αριστερά καθώς και ένα κομμάτι το «χώρου» όχι μόνο δεν παίρνουν στις περισσότερες περιπτώσεις μια τέτοια θέση αλλά συμβάλλουν στη σύγχυση λέγοντας ταυτόχρονα «μαζικός καθολικός εμβολιασμός» και «όχι στην υποχρεωτικότητα», αμφιταλαντευόμενοι μεταξύ «γενικού» και «ατομικού» συμφέροντος όπως αυτά νοούνται εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας, χωρίς να μπορούν να χαράξουν έναν δρόμο για την άρση αυτής της αντίφασης.
Απάντηση στη χρήση του εργαλείου της υποχρεωτικότητας από την κυβέρνηση, π.χ. στην περίπτωση των υγειονομικών, θα μπορούσε να δοθεί με τη σαφή και ξεκάθαρη τοποθέτηση των συλλογικοτήτων εντός των χώρων εργασίας υπέρ του εμβολιασμού και με την παρότρυνση των συναδέλφων τους προς αυτόν ως ζήτημα ταξικής ανάγκης και επιλογής. Σε καμία περίπτωση δεν είναι απάντηση η πελατειακού τύπου στάση των συνδικαλιστών, οι οποίοι προκειμένου να μην δυσαρεστήσουν αυτούς που εκπροσωπούν, αποφεύγουν να πάρουν θέση πάνω σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα που δημιουργούν αντιπαραθέσεις. Η σκοπιά του προλεταριάτου δεν ταυτίζεται με τις άμεσες ιδέες των μεμονωμένων εργαζόμενων ή μερίδας αυτών, που ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι τίποτα πέρα από την καπιταλιστική ιδεολογία περί ατομικής ελευθερίας. Η σκοπιά του προλεταριάτου προσδιορίζεται μέσα στον αγώνα ενάντια στο κεφάλαιο και ενάντια στον καθορισμένο τρόπο ύπαρξης του ατόμου, ενάντια στις αλλοτριωμένες μορφές συλλογικής ύπαρξης των διαχωρισμένων ατόμων και της εργατικής τάξης ως κοινωνιολογικής κατηγορίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Το γεγονός ότι το κράτος εκμεταλλεύεται την ατομικιστική εν τέλει εναντίωση των ανεμβολίαστων υγειονομικών για να προχωρήσει σε απολύσεις και να προωθήσει την αναδιάρθρωση του ΕΣΥ πρέπει να καταγγελθεί και να αντιπαλευτεί μέσω των αγώνων μας, οι οποίοι όμως θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα ξεκάθαροι ως προς τη συλλογική αναγκαιότητα και επιλογή του εμβολιασμού. Ενίσχυση του συστήματος υγείας για την ικανοποίηση των προλεταριακών αναγκών, όχι στις απολύσεις, αύξηση του άμεσου και του κοινωνικού μισθού, καθολική και παγκόσμια πρόσβαση στα εμβόλια ως κομμάτι της ικανοποίησης των αναγκών μας πρέπει να είναι τα συνθήματα του αγώνα.
***
Προχωρώντας την παρουσίαση της ύλης του Διαλυτικού, το δεύτερο κείμενο του τεύχους είναι η συνέντευξη που έδωσε η διεθνής κομμουνιστική συλλογικότητα Chuang στο περιοδικό Brooklyn Rail με τίτλο το «Κράτος της Επιδημίας». Η εν λόγω συνέντευξη αναδεικνύει ότι η ολοκληρωτική παντοδυναμία του κινεζικού κράτους αποτελεί μύθο, συμβάλλοντας έτσι σε μια πιο προσγειωμένη αποτίμηση της αυταρχικής στροφής της κρατικής πολιτικής στην Ελλάδα και αλλού. Θεωρούμε σημαντική αυτή τη συνέντευξη διότι διαψεύδει όλα τα κείμενα και τα επιχειρήματα που διακινούνται από κύκλους των αρνητών ότι δήθεν το κίνητρο πίσω από την πανδημία είναι η επιβολή ενός κινεζικού τύπου ασφυκτικού ελέγχου επί του δυτικού πληθυσμού. Όπως γράφουν χαρακτηριστικά οι Chuang: «Αυτός ο μύθος [της παντοδυναμίας] συγκαλύπτει δύο πράγματα. Πρώτον, συγκαλύπτει την παρατεταμένη αδυναµία του [κινεζικού] κράτους και την πραγματικότητα ότι, παρά τους λαµπερούς ορίζοντές της, η Κίνα είναι ακόμη από πολλές απόψεις µια σχετικά φτωχή χώρα, ιδίως ως προς το κατά κεφαλήν εισόδημα […] [Τ]α συνολικά φορολογικά έσοδα που εισπράττει η κεντρική κυβέρνηση στην Κίνα σε σχέση με τα συνολικά φορολογικά έσοδα που εισπράττει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση στις ΗΠΑ είναι πολύ χαμηλότερα… Και ως προς τα κατά κεφαλήν έσοδα, η διαφορά μεγεθύνεται πάρα πολύ […] [Ο]ι κατά κεφαλήν δημόσιες δαπάνες της Κίνας για την υγειονομική περίθαλψη είναι χαμηλές ακόμη και σε σύγκριση με άλλες χώρες που βρίσκονται σε παρόμοιο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης […] [Η] κρατική διοίκηση έχει διαμορφωθεί κατά βάση από την αναγκαιότητα της “διακυβέρνησης από απόσταση”, η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό τοπικής αυτονομίας, βαλκανοποίηση στις δομές διοίκησης και εποπτείας και σημαντικό χώρο για διαφθορά […] Ο κόσμος συχνά δεν συνειδητοποιεί ότι η Κίνα ήταν ένα μέρος όπου, για δεκαετίες, ήταν αρκετά εύκολο να αποφύγεις τη δίωξη για πολλά εγκλήματα, απλώς μετακομίζοντας σε μια άλλη πόλη –τουλάχιστον μέχρι να τραβήξεις την προσοχή του κεντρικού κράτους– και όπου υπήρχε ένα τρομακτικό περιθώριο κινήσεων για τις τοπικές αρχές να καθορίζουν τις ποινές, πράγμα που σήμαινε επίσης ότι ήταν εύκολο να ξεφύγεις από τους μπελάδες αν είχες διασυνδέσεις στο τοπικό αστυνομικό τμήμα. Πολύ συχνά ακόμα και σήμερα, η τοπική αστυνομία δεν έχει πρόσβαση σε απλές, πρότυπες εθνικές βάσεις δεδομένων, οπότε δεν μπορεί πάντα να ελέγξει την άδεια οδήγησής σας, να επεξεργαστεί τα αποτυπώματά σας ή να χρησιμοποιήσει το DNA σας, ακόμη και αν μπορεί να καταγράψει αυτές τις πληροφορίες σε τοπικό επίπεδο. Αυτό αρχίζει γρήγορα να αλλάζει, αλλά έρχεται σε τεράστια αντίθεση τόσο με αυτό που έχουμε συνηθίσει σε πολλές άλλες χώρες όσο και με τον μύθο της ολοκληρωτικής παντοδυναμίας, ο οποίος φυσικά υποθέτει ότι αυτά τα συστήματα είναι πιο ολοκληρωμένα και πιο διαδεδομένα στην Κίνα από οπουδήποτε αλλού».
Προφανώς, όπως σημειώνουν και οι σύντροφοι της συλλογικότητας Chuang για την Κίνα, οι κυβερνήσεις προσπάθησαν σε όλο τον κόσμο να αξιοποιήσουν την ευκαιρία που τους πρόσφερε η καταστροφή της πανδημίας για να προωθήσουν νόμους και μεταρρυθμίσεις υπέρ των καπιταλιστικών συμφερόντων που διαφορετικά θα συναντούσαν μεγαλύτερες αντιστάσεις. Στην Ελλάδα βασικά παραδείγματα είναι οι νόμοι Κεραμέως και Χατζηδάκη. Ωστόσο, πρόκειται περί κινήσεων που βρίσκονταν ήδη στην ατζέντα τους και απλώς επιταχύνθηκαν ή διευκολύνθηκαν. Το ίδιο ισχύει και για γενικότερες τάσεις όπως η αυστηροποίηση του ποινικού δικαίου, η ποινικοποίηση της φτώχειας, η εντατικοποίηση της καταστολής και η θανατοπολιτική απέναντι στους μετανάστες χωρίς χαρτιά και, γενικότερα, απέναντι σε όσους θεωρείται ότι είναι άχρηστοι για την καπιταλιστική συσσώρευση ή ότι παραβιάζουν τα ιερά και τα όσια της ιδιοκτησίας και της εργασίας, όπως οι Ρομά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, βασικές πλευρές της ιδεολογίας που πλαισιώνει αυτές τις κινήσεις του κράτους, όπως η επίκληση της καθαρότητας και της ασφάλειας του κοινωνικού και ατομικού σώματος απέναντι στους ξένους εισβολείς και τα επικίνδυνα στοιχεία ταυτίζονται με τον λόγο της ακροδεξιάς πτέρυγας του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Το γεγονός ότι κομμάτια του αντιεξουσιαστικού χώρου και της άκρας αριστεράς όχι μόνο δεν αναγνωρίζουν αυτή την ταύτιση αλλά αντίθετα συνομιλούν με αυτόν τον εσμό και ανέχονται να βρίσκονται σε διαδηλώσεις δίπλα σε μπλοκ που έχουν ως βασικό σύνθημα το: «Υγεία. Ελλάς. Ή Ταν ή Επί Τας», όπως συνέβη στις κινητοποιήσεις των ανεμβολίαστων υγειονομικών, δεν είναι απλώς αξιοκατάκριτο αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνο.
Το τρίτο κείμενο αυτού του τεύχους, που έχει γράψει ο Raffaele Alberto Ventura με τίτλο: «Για τον Αγκάμπεν είναι όλοι φασίστες, εκτός από εκείνους που είναι πραγματικά φασίστες», ψηλαφίζει πρωτόλεια τις θεωρητικές καταβολές του ρεύματος των αρνητών της πανδημίας εντός της αριστεράς στο έργο του πιο εξέχοντος θεωρητικού του εκπροσώπου, του Τζιόρτζιο Αγκάμπεν. Σύμφωνα με τον Ventura, η συνάντηση και η συνεύρεση των ακροδεξιών και ακροαριστερών όπως ο Αγκάμπεν εδράζεται στο ότι είναι επηρεασμένοι αμφότεροι από τη συντηρητική κριτική της νεωτερικότητας και του καπιταλισμού όπως αυτή εκφράστηκε από διανοούμενους όπως ο Χάιντεγκερ, ο Πάουντ και ο Καρλ Σμιτ. Όπως γράφει ο Ventura: «Σε μια ανάρτηση πριν από λίγες ημέρες, ο Αγκάμπεν συνέκρινε το διαβατήριο εμβολιασμού με το κίτρινο αστέρι που φορούσαν οι Εβραίοι κατά τη διάρκεια του ναζισμού. Μια θλιβερά προκλητική εικόνα που στο μεταξύ είχε ήδη εμφανιστεί σε διάφορες διαδηλώσεις σε όλη την Ευρώπη. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο φιλόσοφος κατέφευγε σε μια εντελώς δυσανάλογη και ανάρμοστη ιστορική σύγκριση, έχοντας ήδη υποστηρίξει πριν από ένα χρόνο ότι οι καθηγητές που συμμετέχουν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι του ίδιου φυράματος με εκείνους που συντάχτηκαν με τον φασισμό. Και όμως, αυτού του είδους οι συγκρίσεις δεν είναι κάτι καινούργιο για τον Αγκάμπεν, ο οποίος καταφεύγει συχνά και πρόθυμα στην “reductio ad Hitlerum” [αναγωγή στον Χίτλερ, λογοπαίγνιο με την αποδεικτική μέθοδο της απαγωγής σε άτοπο] – πράγματι, αυτή είναι η πραγματική ποιητική του φόρμα, η υπογραφή του, το επιχείρημα που έχει ήδη προτάξει αρκετές φορές για να περιγράψει τη σύγχρονη εποχή. Προσεκτικός αναγνώστης της Χάνα Άρεντ, ο φιλόσοφος φαίνεται να ασχολείται εδώ και είκοσι χρόνια με τη ριζοσπαστικοποίηση της θεωρίας της για τον ολοκληρωτισμό, προκειμένου να συμπεριλάβει σε αυτήν ολόκληρη τη νεωτερικότητα. Κάτι που έχει τον τελευταίο καιρό ολοένα και πιο παράδοξα αποτελέσματα, τα οποία αναδεικνύουν τα όρια αυτής της ανιστορικής προσέγγισης, η οποία επιτελεί το διπλό έργο της δημιουργίας σύγχυσης στο παρόν και της παραποίησης του παρελθόντος. […] Ο Αγκάμπεν βλέπει σπέρματα ναζισμού σε κάθε μορφή χρήσης και κατάχρησης της αρχής της υποχρεωτικότητας, τα βρίσκει ακόμη και στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, υποστηρίζοντας ότι “η Γερμανία είχε ήδη πάψει να είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία ακόμη και πριν από το 1933” – διαχέοντας έτσι τον ναζισμό σε μια μακρά νύχτα στην οποία όλοι είναι φαιοί, τόσο πριν όσο και μετά την κυριαρχία του, επειδή δεν υπάρχει “αληθινή δημοκρατία”. Όμως η προσέγγιση αυτή είναι επικίνδυνη, επειδή η θεώρηση του Άουσβιτς ως έκφρασης μιας γενικότερης καταστροφής που ονομάζεται νεωτερικότητα φέρνει τον Αγκάμπεν πιο κοντά στην αναθεωρητική ανάγνωση του ναζισμού που έκαναν οι ίδιοι οι φορείς του, ξεκινώντας από τον Καρλ Σμιτ και τον Μάρτιν Χάιντεγκερ. […] Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένα ακόμη γεγονός που κάνει αυτή την καθολική αναγωγή ακόμα πιο τρανταχτή: για τον Αγκάμπεν, όλοι είναι φασίστες… εκτός από τους φασίστες. Υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία σχετικά με την προσωρινή προσχώρηση του Χάιντεγκερ στον εθνικοσοσιαλισμό, η οποία διχάζει τους ιστορικούς και ανοίγει αμέτρητα ερωτήματα: ωστόσο, δεδομένης της πρόσφατης ανακάλυψης των ανέκδοτων τετραδίων του, γνωστών ως Μαύρων Τετραδίων, δεν θα πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν πολλές αμφιβολίες για τον αντισημιτισμό του. Είναι επομένως εκπληκτικό το γεγονός ότι ο Αγκάμπεν, τόσο παρατηρητικός με τις ενδείξεις φασισμού στην εκπαίδευση από απόσταση, μπόρεσε να δηλώσει ότι αυτά τα σημειωματάρια δεν έχουν τίποτα το σκανδαλώδες στον βαθμό που ο Χάιντεγκερ “βλέπει στον Ιουδαϊσμό το στοιχείο της εκρίζωσης [δηλαδή της καταστροφής] του πολιτισμού”. Άλλες εκφράσεις αυτής της ίδιας δύναμης που ξεριζώνει τους λαούς, επεσήμανε ο Αγκάμπεν με την ευκαιρία αυτή, παραφράζοντας τον Γερμανό φιλόσοφο, ήταν ο αμερικανισμός και ο σοβιετικός σοσιαλισμός». Υπό αυτή την έννοια ο Αγκάμπεν δικαιολογεί τον Χάιντεγκερ και μοιράζεται μαζί του τη συντηρητική κριτική της νεωτερικότητας. Άλλωστε και ο ίδιος ο δάσκαλός του επιδίωξε μετά τον πόλεμο να διαχωριστεί από τους Ναζί, του οποίους υποστήριξε ένθερμα κατά την άνοδό τους στην εξουσία, απορρίπτοντας τον βιολογικό ρατσισμό και το Ολοκαύτωμα ως μια έκφραση του τεχνοκρατικού ορθολογισμού, στον οποίον αντιπαρέθετε το «συλλογικό είναι του λαού που είναι ριζωμένο στην ιστορία», θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο πολιτισμικό ρατσισμό.
Έχει ίσως αξία εδώ να παραθέσουμε και ένα απόσπασμα από το βιβλίο Εισαγωγή στον Εμφύλιο Πόλεμο της ομάδας Tiqqun, η οποία ήταν επίσης επηρεασμένη από τον Αγκάμπεν, τον Χάιντεγκερ και τον Σμιτ και της οποίας το διάσημο μέλος Ζυλιέν Κουπά εξέδωσε πριν από λίγο καιρό το Μανιφέστο της Συνωμοσιολογίας όπου υπερασπίζεται ανοιχτά τη συνωμοσιολογία και την άρνηση της πανδημίας: «Είμαστε ο ακαθόριστος εχθρός, ενάντια στον οποίο συντονίζεται το σύνολο των αυτοκρατορικών μηχανισμών και νορμών. Αντιθέτως, οι μνησίκακοι, οι διανοούμενοι, τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα, οι ανθρωπιστές, οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς, οι νευρωτικοί προσφέρουν το πρότυπο του υπηκόου της Αυτοκρατορίας. Είναι βέβαιο ότι η Αυτοκρατορία δεν έχει να φοβηθεί τίποτα απ’ αυτούς. Εξαιτίας της κατάστασής τους, είναι καθηλωμένοι σε ένα πλαίσιο τεχνητών υπαρξιακών συνθηκών που μόνο η Αυτοκρατορία μπορεί να τους το διασφαλίζει· κάθε βίαιη αλλαγή αυτών των συνθηκών θα τους σκότωνε. Οι άνθρωποι αυτοί είναι συνεργάτες εκ γενετής. Τα σώματά τους δεν τα διαπερνά μόνο η εξουσία, αλλά και η αστυνομία. Η ακρωτηριασμένη ζωή δεν εμφανίζεται απλώς ως μια συνέπεια της προόδου που σημειώνει η Αυτοκρατορία, αποτελεί βασική προϋπόθεση της τελευταίας. Η εξίσωση υπήκοος = μπάτσος εκτείνεται μέχρι την έσχατη ρωγμή των σωμάτων […] Με τους υπηκόους της Αυτοκρατορίας δεν έχουμε να πούμε τίποτε: για να συνέβαινε κάτι τέτοιο θα έπρεπε να μοιραζόμαστε κάτι κοινό. Όσο γι’ αυτούς, η επιλογή είναι ξεκάθαρη: ή δραπετεύουν, συμμετέχουν στο γίγνεσθαι και προσχωρούν στις τάξεις μας, ή θα υποστούν τη μεταχείριση που υπαγορεύουν οι περιβόητες αρχές της εχθρότητας: εξευτελισμό και ταπείνωση».
Θεωρούμε ότι οι παραπάνω γραμμές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η χρήση του Σμιτ και του Χάιντεγκερ ως θεωρητικών αναφορών οδηγούν τελικά σε θέσεις που δεν βρίσκονται καθόλου μακριά από τις θέσεις των φασιστών.
Η παρουσίαση των περιεχομένων του τεύχους θα περιοριστεί αναγκαστικά στα κείμενα που αφορούν άμεσα ή έμμεσα την πανδημία. Έτσι θα κλείσουμε την εισήγησή μας με μια αναφορά στην κριτική των μαρξιστών ιστορικών Yann Kindo και Christophe Darmangeat στο βιβλίο της Σύλβια Φεντερίτσι, Ο Κάλιμπαν και η Μάγισσα, με τίτλο «Η Ιστορία στην Πυρά». Δεν θα επεκταθούμε στο σύνολο των ζητημάτων που θίγουν οι συγγραφείς. Θα περιοριστούμε απλώς στην κριτική τους σχετικά με τη συλλήβδην απόρριψη, από την πλευρά της Φεντερίτσι, του ορθολογισμού και της επιστήμης ως επίθεσης στις προκαπιταλιστικές, θρησκευτικές και μαγικές πεποιθήσεις οι οποίες παρουσιάζονται ως de facto πιο απελευθερωτικές. Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, αυτή η απόρριψη αποκρύπτει το γεγονός ότι συχνά οι ορθολογιστές φιλόσοφοι και επιστήμονες έρχονταν σε σύγκρουση με τη θρησκευτική εξουσία της εποχής τους, με αποτέλεσμα τον διωγμό πολλών από αυτούς, όπως του Γαλιλαίου και του Τζιορντάνο Μπρούνο (με τον τελευταίο να καταλήγει στην πυρά όπως οι μάγισσες). Η παραμικρή επιστημονική πρόοδος παρουσιάζεται από τη Φεντερίτσι ως επίταση του κοινωνικού ελέγχου, ακόμα και όταν επρόκειτο για την απλή εκλαΐκευση της αστρονομικής γνώσης, ενώ αποκρύπτεται εντελώς η συμβολή επιστημόνων, φιλοσόφων και γιατρών εκείνης της περιόδου στον αγώνα εναντίον του κυνηγιού μαγισσών. Όπως σημειώνουμε στο εισαγωγικό σημείωμα: «Η ισοπεδωτική ταύτιση κάθε επιστημονικής προόδου με τον κοινωνικό έλεγχο παραπέμπει άμεσα στις απαράδεκτες θέσεις που είναι διαδεδομένες μεταξύ των αρνητών της πανδημίας. […]. Για παράδειγμα, […] η Σύλβια Φεντερίτσι “ξεσκεπάζει” δήθεν τον Χομπς και τον Καρτέσιο με την αποκάλυψη ότι στην πραγματικότητα εργάζονταν για το κράτος. Όπως αναφέρει “Υπόβαθρο της νέας φιλοσοφίας υπήρξε μία τεράστιας εμβέλειας κρατική επιχείρηση να θεωρηθεί έγκλημα ό,τι μέχρι τότε οι φιλόσοφοι κατέτασσαν στην κατηγορία του ‘ανορθολογικού’ […] Γι’ αυτό και στο αποκορύφωμα της ‘Εποχής του Ορθού Λόγου’ –της εποχής του σκεπτικισμού και της συστηματικής αμφισβήτησης– έχουμε μια οργισμένη επίθεση ενάντια στο σώμα, επίθεση που υπέθαλπαν σθεναρά πολλοί από τους θιασώτες του νέου δόγματος”. Έτσι μαθαίνουμε ότι ο Χομπς και ο Καρτέσιος –οι ορθολογιστές φιλόσοφοι της νεότερης περιόδου– στην πραγματικότητα εξέφραζαν στα έργα τους το προϋπάρχον πολιτικό πρόγραμμα ενός αστικού κράτους που βρισκόταν ακόμη στα σκαριά […] ενώ μέχρι τώρα ήταν κοινός τόπος ότι οι εν λόγω φιλόσοφοι εναντιώνονταν, στο όνομα του ορθολογισμού, στην κατεστημένη εξουσία της εποχής τους, δηλαδή στο κράτος που ήταν σύμμαχος της Εκκλησίας».
Σε όλα τα παραπάνω διαβλέπουμε λοιπόν ένα αόρατο νήμα που συνέχει τα αντιδραστικά κοινωνικά κινήματα που έχουν συγκροτηθεί ανά τον κόσμο: αυτό δεν είναι, όπως αρέσκονται να νομίζουν/παρουσιάζουν μερικοί, η αντίσταση στην κυβερνητική πολιτική και τον αυταρχισμό της, αλλά αντιθέτως είναι η άρνηση της πανδημίας ή της επικινδυνότητας του ιού, η επίκληση της «ατομικής ελευθερίας» και η αντίληψη ότι η πανδημία αποτελεί απλώς το πρόσχημα για την επιβολή μιας δυστοπίας από τις «ελίτ». Ως προς τη θεωρητική του βάση, διαφαίνεται ένα κοινό υπόστρωμα ατομικιστικού αντι-ορθολογισμού, θρησκευτικής, ακροδεξιάς ή χαϊντεγκεριανής/μεταμοντέρνας απόχρωσης.
Κάπου εδώ θα σταματήσουμε για να μπορέσει να ξεκινήσει η συζήτηση.
Αντίθεση, 12/3/2022
