Samuel Bak: To the Memory of R. K. (1968)
«όσο πιο τερατώδες είναι το ψέμα τόσο πιο εύκολα γίνεται πιστευτό»
Πάουλ Γιόζεφ Γκαίμπελς
Στις 2 Απριλίου του 1891 στην Κέρκυρα μια μικρή εβραιοπούλα ονόματι Ρουμπίνα Σάρδα βρέθηκε δολοφονημένη κοντά στην συναγωγή. Ο ιατροδικαστής δήλωσε δημόσια πως το πτώμα ήταν κακοποιημένο και πως «στο σώμα του δεν υπήρχε σταγόνα αίματος». Το γεγονός μαθεύτηκε αστραπιαία. Ο εισαγγελέας και οι αστυνομικές αρχές ενοχοποίησαν από την αρχή τους Εβραίους. Συνέλαβαν τους γονείς της κοπέλας, κατάσχεσαν τα βιβλία της συναγωγής, ανέκριναν μέλη της κοινότητας ενώ πολύ σύντομα διέταξαν τη σύλληψη υπόπτων. Οι παπάδες και ο χριστιανικό όχλος διέσπειραν το φρικώδες μύθευμα πως η μικρή ήταν στην πραγματικότητα τέκνο χριστιανικής οικογένειας, το οποίο οι Εβραίοι είχαν απαγάγει όταν ήταν μωρό, για να την καταστήσουν θύμα τελετουργική παιδοκτονίας ενώ με το αίμα της έφτιαξαν το άζυμο ψωμί τους.
Το «χορό» έσυραν οι τοπικές αλλά και οι αθηναϊκές εφημερίδες που συνέχισαν να κατηγορούν τους Εβραίους για την παιδοκτονία — ακόμα και όταν οι αρχές αναγκάστηκαν (ελλείψει στοιχείων) να αφήσουν τους γονείς του κοριτσιού ελεύθερους. Ακολούθησε εκτεταμένο πογκρόμ κατά της εβραϊκής κοινότητας με αποτέλεσμα το θάνατο 50 ανθρώπων και τον τραυματισμό εκατοντάδων. Τα πογκρόμ επεκτάθηκαν και στα άλλα νησιά του Ιουνίου (στη Ζάκυνθο σκοτώθηκαν 5 Εβραίοι, στην Λευκάδα το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού κλείστηκε στο φρούριο της πόλης) ενώ ο στρατός διατάχθηκε να αποκλείσει χωρικά τους Εβραίους, μετατρέποντας τη συνοικία τους στην Κέρκυρα σε γκέτο. Σύντομα ξέσπασε λοιμός τον οποίο εκμεταλλεύτηκαν ντόπιοι μαυραγορίτες. Ο όχλος κατηγορούσε το στρατό ότι προστατεύει τους Εβραίους ενώ η χώρα, που απειλήθηκε με διεθνής κυρώσεις ακόμα και με βομβαρδισμό από τον Βρετανικό στόλο, επέβαλε λογοκρισία στον τύπο και στην αλληλογραφία ώστε τίποτα από ό,τι γινόταν στο νησί να μην μαθαίνεται. Και ενώ διαδραματίζονταν όλα αυτά και οι έγκλειστοι του γκέτο λιμοκτονούσαν κάτω από τη διπλή περικύκλωση στρατού και όχλου, η αντιπολίτευση του Τρικούπη κατηγορούσε την κυβέρνηση Δεληγιάννη για φιλοσημιτισμό και συγκάλυψη των Εβραίων δολοφόνων.
Τελικά τα πογκρόμ πέτυχαν το σκοπό τους. Η συντριπτική πλειοψηφία των Εβραίων της Κέρκυρας εγκατέλειψαν το νησί καταδιωκόμενοι. Όταν 50 χρόνια αργότερα έφτασαν οι Ναζί, από την άλλοτε ακμάζουσα κοινότητα της Κέρκυρας δεν βρήκαν παρά ελάχιστους. Ο διωγμός τους είχε ήδη συντελεστεί. Παρόλα αυτά, καθώς το φοβερό πλοίο των ες-ες έμπαινε στο λιμάνι, Νομάρχης, Δήμαρχος και Διευθυντής της Αστυνομίας κυκλοφόρησαν ανακοίνωση εναντίον των Εβραίων. Ο Δήμαρχος σε λόγο του είπε: «Οι μεγάλοι μας φίλοι οι Γερμανοί ξεκαθάρισαν το νησί μας από την εβραϊκή πλεμπάγια.» Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μαινόμενος όχλος χριστιανών λεηλάτησε τα σπίτια τους.
Αν αισθανόμαστε την ανάγκη σήμερα 130 χρόνια μετά να τα θυμίσουμε όλα αυτά είναι γιατί όταν βλέπουμε ιατροδικαστές σε απευθείας μετάδοση να διαδίδουν τερατουργήματα εναντίον μειονοτικών ομάδων, όταν βλέπουμε αστυνομικούς, παπάδες, εισαγγελείς, δημοσιογράφους, να διαδίδουν «ειδήσεις» που ξέρουν πολύ καλά πως είναι αισχρά ψεύδη για τα οποία ΟΥΔΕΠΟΤΕ θα ζητήσουν συγνώμη (αφού τα διαδίδουν ακριβώς επειδή είναι ψεύδη), όταν βλέπουμε η ψευδολογία, η προκατάληψη, ο μισανθρωπισμός, να στρέφονται ενάντια στους «αιωνίως καταδιωκόμενους» (κάποτε οι Εβραίοι, τώρα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες), όταν βλέπουμε τη συστηματική προετοιμασία ιδεολογικής νομιμοποίησης νέων Άουσβιτς, υπό τον οργουελικά εμπνευσμένο τίτλο «κλειστές δομές φιλοξενίας», ξέρουμε πολύ καλά πως δεν πρόκειται για κάτι καινούριο. Ας το πούμε ξεκάθαρα λοιπόν: αυτή τη φορά δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να εκπλαγούμε, να πούμε πως «δεν ξέραμε». Η ιστορία δεν θα μας δώσει ξανά άλλοθι.
Y.Γ. Αντιστροφή προοπτικής
Παρά το ότι τα αντιεβραϊκά πογκρόμ του 1891 έφτασαν και στην Ζάκυνθο, μερικά χρόνια αργότερα η ιστορική μελέτη ενός τοπικού διανοούμενο, του Φραγκίσκου Καρρέρ, κατάφερε να αντιστρέψει το κλίμα. Έτσι, όταν οι Ναζί ζήτησαν το 1944 τα ονόματα των εναπομεινάντων Εβραίων του νησιού, οι τοπικοί άρχοντες (Μητροπολίτης και Δήμαρχος) σε συνεργασία με τον πληθυσμό όχι μόνο αρνήθηκαν αλλά έκρυψαν στα σπίτια τους το σύνολο των μελών της κοινότητας που αριθμούσε τότε 275 μέλη. Βλέπετε λοιπόν πως ενάντια σε κοινωνικούς δαρβινισμούς και ιδεαλιστικούς ρομαντισμούς, ο άνθρωπος είναι ικανός τόσο για το καλύτερο όσο και για το χειρότερο. Δεν υπάρχει καμία εγγενώς κακία και καμία εγγενώς καλή «ανθρώπινη φύση». Η ιστορία μας ήταν, είναι και θα είναι αποτέλεσμα της συλλογικής θέλησης και πράξης. Μπορεί να μας οδηγήσει στην ευτοπία, μπορεί ξανά στα κρεματόρια. Και παραμένει σπαρακτική δική μας απόφαση το που θέλουμε τελικά να πάμε.
