Στην Ευρώπη οι εξεγέρσεις πεθαίνουν ήσυχα
“Ήταν μεγάλη μας τιμή και χαρά να υποδεχτούμε στο προεδρικό μέγαρο αυτή την αντιπροσωπεία γυναικών από το Ιράν […] Θέλω να εκφράσω τον θαυμασμό και τον σεβασμό που αισθάνομαι για την επανάσταση της οποίας ηγούνται”.
Δηλώσεις του Μακρόν μετά τη συνάντηση του με Ιρανές ακτιβίστριες στο μέγαρο Elysee
Στο Ιράν ένα ακόμα κίνημα διαμαρτυρίας ενάντια στο καθεστώς αντιμετωπίζεται με βάρβαρα κατασταλτικά μέτρα. Τα συστημικά ΜΜΕ στην Δύση δεν άργησαν καθόλου να αντιληφθούν τι συνέβαινε και να αναλάβουν εργολαβικά τον προσφιλή τους ρόλο. Εκείνον της οργισμένης φωνής της διεθνούς κοινότητας των “πολιτισμένων” εθνών που αγανακτεί με την σκληρή καταστολή και απαιτεί το κεφάλι των κρατικών δημίων. Ωστόσο, οι τσιρίδες των δυτικών ΜΜΕ είναι χωρίς σημασία για όσους επιθυμούν να υιοθετήσουν μια περισσότερο συνεπή προλεταριακή οπτική για τα πράγματα. Κι εξηγούμαστε:
Υπάρχει ένα φαντασιακό νήμα που διατρέχει τις αναπαραστάσεις της ιρανικής εξέγερσης από την κυρίαρχη κουλτούρα, σύμφωνα με το οποίο ορισμένα μοτίβα επαναλαμβάνονται και συνθέτουν μια ενιαία αφήγηση που δεν παρεκκλίνει από τον άτυπο οριενταλιστικό κανόνα. Το πρώτο τέτοιο μοτίβο είναι η επιδερμική ανάγνωση των τεκταινομένων. Καμία κοινωνιολογική ανάλυση δεν περιλαμβάνεται στα ηρωικά άρθρα των δυτικών που μιλούν γενικά και αόριστα για τον “λαό” που αντιστέκεται. Ούτε βέβαια γίνεται κάποια απόπειρα να ερμηνευτεί η εξέγερση με ταξικούς όρους. Το απλοϊκό σχήμα του “καλού” vs του “κακού”, της πλατιάς κοινωνικής πλειοψηφίας που ξεσηκώνεται ενάντια στην εξουσία μιας χούφτας διεφθαρμένων κληρικών, κυριαρχεί παντού και πιο πολύ συσκοτίζει παρά ξεδιαλύνει αυτό που συμβαίνει τους τελευταίους μήνες στο Ιράν.
Από μια άποψη, το ίδιο συμβαίνει και με την φολκλορικού επιπέδου ανάλυση μέσα απ’ την οποία ακόμα και η υπεραριστερά ψηλαφίζει τα γεγονότα.i Μάταια θα ψάξει κανείς να βρει κείμενα που στέκονται στην ταξική σύνθεση των δυνάμεων που συμμετέχουν στις διαμαρτυρίες, τη θέση τους μέσα σε ένα ευρύτερο μπλοκ δυνητικής εξουσίας, ή τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό του καθεστώτος με τις υπερδυνάμεις του διεθνοποιημένου καπιταλισμού και τον τρόπο που ο ανταγωνισμός αυτός επικαθορίζει την κοινωνική πάλη στο εσωτερικό. Ως ηγεμονική προβάλλει η φιγούρα της καταπιεσμένης “Γυναίκας” με γ κεφαλαίο, χωρίς να εξετάζεται πουθενά ο τρόπος που διαπλέκεται το έμφυλο ζήτημα με το ταξικό στο Ιράν, ή αν πράγματι οι γυναίκες διαθέτουν την απαιτούμενη οργάνωση και συνοχή ώστε να διαδραματίσουν τον ρόλο της πρωτοπορίας σε έναν τέτοιο ξεσηκωμό. Όλα αυτά στις αναλύσεις της υπεραριστεράς εκλαμβάνονται ως δεδομένα. Αποτελούν την αφετηρία για να κατανοήσει κανείς την κοινωνική ανυπακοή και τις βίαιες συγκρούσεις και όχι το ζητούμενο στο οποίο πρέπει να καταλήξει κανείς μέσα από μια κοπιαστική ανάλυση. Θα πει κάποιος, “τι να την κάνουμε την κοπιαστική ανάλυση; Εδώ οι μουλάδες δολοφονούν γυναίκες (ενίοτε και άνδρες , ομοφυλόφιλους ή LGBTQ άτομα)”.
Ας μου επιτραπεί ωστόσο να επιμείνω στο κρίσιμο αυτό θέμα, διότι μέσα από κάτι τέτοιες ρομαντικές και ελαφρόμυαλες τοποθετήσεις δεν άργησαν να σηκώσουν κεφάλι και οι υποστηρικτές του Παχλαβί και να εξυμνήσουν το ancient regime του Σάχη, μια από τις πιο αδίστακτες και αποκρουστικές δικτατορίες που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, για τον κοσμικό χαρακτήρα του και τα “δικαιώματα” που παραχωρούσε στο κοινωνικό πεδίο. Βλέπετε, επί Σάχη τόσο οι γυναίκες , όσο και οι άνδρες μπορούσαν να φορούν και να κάνουν ότι θέλουν. Το ότι κινδύνευαν να τους βρουν δολοφονημένους από την Savak και πεταμένους σε ένα χαντάκι με τις άκρες των δαχτύλων τους γδαρμένες για μην μπορεί κανείς να ταυτοποιήσει τα αποτυπώματα τους, αυτή είναι μια λεπτομέρεια που μέσα στον κυκεώνα του pink washing εκλείπει σταδιακά απ’ την πολιτική μνήμη του προλεταριάτου.
Υπάρχει βέβαια και το αντεστραμμένο είδωλο αυτού του άμυαλου οριενταλισμού, η πεποίθηση ότι κάθε εξέγερση που ξεσπά στις αντιδυτικές κοινωνίες της καπιταλιστικής περιφέρειας είναι “κατευθυνόμενη” από τα σκοτεινά κέντρα της υπερεθνικής εξουσίας και διευθύνεται κατά τρόπο σχεδόν μηχανικό από τις ελίτ του διεθνοποιημένου καπιταλισμού. ii Σύμφωνα λοιπόν με τούτο τον οριενταλισμό απο την ανάποδη, τα υποτελή στρώματα στις κοινωνίες της περιφέρειας δεν έχουν την ικανότητα ή το απαραίτητο αντικειμενικό υπόβαθρο για να δρουν συλλογικά με τρόπο αυτοστοχαστικό και υποστηρικτικό για τα συμφέροντα τους. Οι συλλογικές ενέργειες τους που τείνουν να διεκδικούν μια αυτονομία, η οποία περνά μέσα από την αλλαγή των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων και γι’ αυτό (πολύ φυσιολογικά) έρχεται σε ρήξη με τις εγχώριες ετερόνομες δομές που την καταστέλλουν, επιπλήττονται στην καλύτερη περίπτωση ως επιπόλαιες και αυτοκαταστροφικές. Στη χειρότερη συκοφαντούνται ευθέως και τσουβαλιάζονται ως ραδιουργίες και συνομωσίες που σαν στόχο έχουν να προωθήσουν την ατζέντα και τα συμφέροντα του νεο-ιμπεριαλισμού. Έτσι, φτάνουμε στην θεωρητική παραδοξότητα ότι στις κοινωνίες της περιφέρειας, οι μάζες μπορούν να κατοχυρώσουν ένα μέτρο αυτονομίας , μόνο στον βαθμό που παραιτούνται απ’ αυτήν για να μεταμορφωθούν σε υπάκουα υποχείρια των θεσμισμένων εξουσιών που μιλούν για λογαριασμό τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο αριστερός οριενταλισμός αρνείται στις μάζες αυτές το δικαίωμα να έχουν τη δική τους φωνή, τα δικά τους συμφέροντα και τις δικές τους επιθυμίες.
Κατά την γνώμη μου, αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή στην ανάλυση της παραδοσιακής αντι-ιμπεριαλιστικής αριστεράς οι ανάγκες και ο βαθμός ικανοποίησης τους είναι το βασικό θεωρητικό κριτήριο για την αξιολόγηση των προτερημάτων ή των ελλείψεων μιας μορφής κοινωνικής οργάνωσης και των υποκειμένων που ενεργούν μέσα σ’ αυτήν. Από την άλλη, στις αναλύσεις του “χώρου” υπάρχει πάντοτε η έμφαση στην επιθυμία και την πολλαπλότητα των πεδίων μέσω των οποίων αυτή εκφράζεται , ως το καθοριστικό σημείο αναφοράς για να κρίνουμε μία κοινωνική ολότητα και τις συλλογικές δράσεις που εκδηλώνονται μέσα σ’ αυτήν. Η διαφορά αυτή όμως μεταφράζεται και σε μια διαφορετική αντίληψη ως προς τα υποκείμενα μιας εξέγερσης, την ταξική τους προέλευση, καθώς και το περιεχόμενο των πολιτικών της διεκδικήσεων. Κατά την άποψη μου, ελάχιστες είναι οι ριζοσπαστικές αναλύσεις που προσπαθούν να επιτύχουν μια θεωρητική σύνθεση ανάμεσα στις δύο αυτές μεθοδολογίες.
Για να επανέλθουμε ωστόσο στον mainstream οριενταλισμό της υπερεθνικής ελίτ και των ΜΜΕ, θα πρέπει εδώ να παρατηρήσουμε ότι αυτός αναγνωρίζει ανεπιφύλακτα το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και τάσσεται με το μέρος κάθε εξεγερμένου, αρκεί αυτός /η να μην κομμουνιστής. Η πλαστικότητα αυτή δεν προκύπτει βέβαια από τον εξεγερσιακό οίστρο των ελίτ του καπιταλισμού, αλλά ακριβώς απ’ το γεγονός ότι κατά βάθος η εξέγερση ως τέτοια τους είναι παντελώς αδιάφορη. Είναι απλώς το μέσον για να απαλλαγούν από έναν ακόμα χειρότερο εχθρό , το καθεστώς που θέλουν να ανατρέψουν και να ξεφορτωθούν επειδή αποτελεί το ισχυρότερο εμπόδιο στην επέκταση της ισχύος τους. Όπως πάντα, ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου, και γι’ αυτό τον λόγο μια κατανόηση σε βάθος των υποκειμένων που εμπλέκονται σε μια εξεγερσιακή διαδικασία δεν είναι προτεραιότητα για τις κρατικές υπηρεσίες (CIA, MI6, και τα υπόλοιπα καλά παιδιά) ή τους ιδεολογικούς μηχανισμούς που επιφορτίζονται με την παραγωγή της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας σις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Έχοντας υιοθετήσει αυτόν τον αυτοκρατορικό τυχοδιωκτισμό ως τον προνομιακό τρόπο δράσης της, η CIA τα τελευταία χρόνια μοίρασε όπλα μέχρι και στους μαχαιροβγάλτες της Al-Qaeda και του ISIS για να ξεφορτωθεί τον Καντάφι και τον Άσαντ. Αλλά και στην Ουκρανία, της είναι απολύτως αδιάφορο που τα δισεκατομμύρια δολάρια σε όπλα και πολεμικό υλικό που κάθε τόσο εγκρίνονται από το Κογκρέσο καταλήγουν πολλές φορές στα χέρια νεοναζιστικών ταγμάτων, ή στην μαύρη αγορά του dark net.iii
Ένα δεύτερο μοτίβο είναι η αυτόματη αναβάθμιση κάθε απίθανου τύπου σε “ηγετική φυσιογνωμία” και κάθε αντιπολιτευόμενης ομάδας σε “επαναστατική δύναμη”, όσο περιθωριακή κι αν είναι αυτή ως προς την κοινωνική απήχηση της και όσο αντιδραστικό κι αν είναι το περιεχόμενο του πολιτικού της προγράμματος. Έτσι, στην Ρωσία ο ανεκδιήγητος Ναβάλνι για ένα διάστημα περιβλήθηκε τον μανδύα του “απελευθερωτή” και του “ηγέτη της δημοκρατικής επανάστασης”, άσχετα που δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που ο “φιλελεύθερος” αυτός έδινε τακτικά το παρόν στις συγκεντρώσεις και τις πορείες με πυρσούς που πραγματοποιούσαν οι Ρώσοι νεοναζί στο κέντρο της Μόσχας. iv Με την ίδια τσαπατσούλικη λογική, οι ΗΠΑ έσπευσαν να διορίσουν αρχηγό του κράτους της Βενεζουέλας τον τραγελαφικό Γουαϊδό, ένα αμερικανοθρεμμένο πλουσιόπαιδο που ελάχιστοι συμπαθούσαν ή γνώριζαν μέσα στην χώρα, έξω από τους κύκλους μιας εύπορης αστικής ελίτ.
Όλα αυτά που χαρίζονται απλόχερα από τα ΜΜΕ και την πολιτική ελίτ στα κινήματα της αντιπολίτευσης στις χώρες που αντιμάχονται την υπερεθνική ελίτ , τα ριζοσπαστικά κινήματα στις μητροπόλεις πρέπει να παλέψουν για να τα κατακτήσουν. Την πολιτική και ηθική νομιμοποίηση τους την κερδίζουν βήμα , βήμα , την αναγνωρισιμότητα και την απήχηση του προτάγματος τους την αποκτούν μέσα από την αδιάλειπτη παρουσία και συμμετοχή τους στις μάχες χαρακωμάτων που διεξάγουν τα ετεροκαθοριζόμενα στρώματα για να σταματήσουν την επέλαση της μηχανής. Και συνήθως συντρίβονται πριν ακόμα προφτάσουν να βάλουν τις βάσεις. Να ριζώσουν δηλαδή σε κάποια τμήματα του προλεταριάτου προκειμένου να φέρουν σε πέρας τουλάχιστον ένα μέρος του φιλόδοξου προγράμματος για την αντισυστημική κοινωνική αλλαγή.
Τέλος, το τρίτο και πιο χαρακτηριστικό μοτίβο της οριενταλιστικής εξεγερσιακότητας των ελίτ , είναι αυτό που θέλει τις επαναστάσεις στην περιφέρεια που δεν πετυχαίνουν, πάντοτε να συντρίβονται κάτω απ΄τη σιδερένια γροθιά του κατεστημένου , είτε αυτό είναι οι μουλάδες, ο Άσαντ, κοκ. Από την άλλη, στα δικά μας , πιο γνώριμα κοινωνικά οικοσυστήματα, τα κινήματα ποτέ δεν υποκύπτουν στην καταστολή. Μόνο χάνουν την ορμή τους, ξεθυμαίνουν και τελικά αργοσβήνουν ήσυχα, σαν από φυσικό θάνατο. Ο υπαινιγμός πίσω απ’ αυτή την αντίφαση, ή μάλλον το πολιτισμικό μοτίβο που κυριαρχεί, είναι ότι στον πλούσιο Βορρά, υπάρχουν μόνο στιγμές αναταραχής, σύντομες εκρήξεις κοινωνικής δυσαρέσκειας. Αυτές δεν είναι παρά συγκυριακά διαλείμματα σε μια τακτοποιημένη, ευνομούμενη και τελικά καλώς καμωμένη κανονικότητα των ικανοποιημένων Ευρωπαίων υπηκόων. Αντιθέτως, στην αντίπερα όχθη του καπιταλιστικού αρχιπελάγους, στο dar-al-harb, το βασίλειο του πολέμου κατά τους μουσουλμάνους, έχουμε κοινωνίες που βρίσκονται μόνιμα σε κοινωνικό αναβρασμό και στα πρόθυρα επανάστασης. Ο φόβος και η οργανωμένη βία του Κράτους είναι το μόνο στοιχείο που δεν αφήνει τις φλόγες που σιγοκαίνε να εξαπλωθούν. Στην μία περίπτωση η καταστολή είναι μια στιγμή διατάραξης της ηρεμίας, στην άλλη, η ηρεμία είναι μια στιγμή θριάμβου της καταστολής.
Φυσικά, αυτή η διάκριση ισχύει μόνο στις υπερφίαλες φαντασιώσεις των νεοφιλελεύθερων ελίτ. Στην πατρίδα της “επανάστασης” και του ρεπουμπλικανισμού, την Γαλλία, η διαταξική , λαοφιλής και ανθεκτική εξέγερση των Κίτρινων Γιλέκων συντάραξε την κοινωνία για σχεδόν τρία χρόνια. Ο απολογισμός που άφησε πίσω της η αποικιακού τύπου βία της στρατιωτικοποιημένης αστυνομίας θυμίζει χώρα που μόλις βγήκε από εμφύλιο πόλεμο.v Κατά την διάρκεια των τριών αυτών ετών, μια γυναίκα έχασε την ζωή της στην Μασααλία, ενώ εικοσιτέσσερις άνθρωποι έχασαν ένα από τα δύο τους μάτια από τις πλαστικές σφαίρες και τις κρότου λάμψης που εκτόξευαν οι μπάτσοι εναντίον των διαδηλωτών. Καταγράφηκαν συνολικά 284 περιπτώσεις όπου διαδηλωτές υπέστησαν κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από εγκληματικές επιθέσεις των CRS και της BAC και άλλοι πέντε έχασαν ένα απ’ τα χέρια τους στις συμπλοκές. Εκτός αυτού, το Κράτος εξαπέλυσε ένα κύμα δικαστικών διώξεων ενάντια στα πιο σκληροπυρηνικά μέλη του κινήματος. Έγιναν πάνω από 11.000 συλλήψεις που κατέληξαν σε 3.000 καταδικαστικές αποφάσεις με δίκες-εξπρές (Σάββατο η σύλληψη, Δευτέρα το δικαστήριο) τις οποίες ένας παρατηρητής παρομοίασε με αλυσίδα παραγωγής κρατουμένων. Παρ’ όλα αυτά, όλη αυτή η αγριότητα σπανίως μνημονεύεται. Όταν συζητάμε για τα Γιλέκα , μιλάμε για την “κόπωση” που κατέλαβε το προλεταριακό κομμάτι της κοινωνίας, ή για την πολιτική ήττα του κινήματος. Λες και η νίκη ή η ήττα στο πολιτικό πεδίο δεν εξαρτάται απο την δυνατότητα που έχει ένα κίνημα να διεκδικεί και να δεσμεύει χώρους στη σφαίρα της παραγωγής και -κυρίως- της αναπαραγωγής για να τους θέσει υπό τον έλεγχο του και να τους διαχειρίζεται συλλογικά. Έτσι όμως πέφτουμε κι εμείς στην παγίδα της οριενταλιστικής αφήγησης του Κράτους και της υπερεθνικής ελίτ.
– Στην φωτογραφία ο ακτιβιστής Jerome Rodruiges, μια εμβληματική φιγούρα του κινήματος των Γιλέκων, που έχασε το δεξί του μάτι, όταν οι μπάτσοι έριξαν πάνω του flashball με ευθεία βολή.
i Χαρακτηριστικότερο δείγμα αυτής της ευρωκεντρικής τάσης που σπεύδει να συνταχτεί πίσω από οποιαδήποτε εξέγερση στην περιφέρεια, αρκεί αυτή να διατυμπανίζει την προσήλωση της στις “ανθρωπιστικές” αξίες της Δύσης, είναι τα κείμενα του κατά τα άλλα συμπαθούς ελευθεριακού περιοδικού Αυτολεξεί.
ii Ας μου επιτραπεί να αναφέρω την θεωρητική γραμμή της “Κόκκινης Ορχήστρας” ως το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της τάσης.
iii Pressure builds to step up weapons tracking in Ukraine, https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/11/27/biden-ukraine-weapons/.
v A.Kapsas, The Repression of France’s Yellow Vests Has Left Hundreds in Jail – And Crushed Freedom of Protest, https://jacobin.com/2020/11/gilets-jaunes-yellow-vests-protests-france-police-brutality.
