Η νομοθετική αντιμετώπιση του χουλιγκανισμού και τα πολλά πρόσωπα του νόμου
Αναδημοσίευση από το 44ο τεύχος του Humba, το κείμενο του Στέφανου Μπάτση που καταπιάνεται με μια επισκόπηση της εθνικής νομοθεσίας για την καταπολέμηση της “αθλητικής βίας”, αρχής γενομένης με το πρώτο σχετικό νομοθέτημα (1646/1986) και με έμφαση στο τελευταίο ανοσιούργημα το οποίο, πέραν των άλλων, περιέχει διατάξεις αμφίβολης συνταγματικότητας και άρα νομιμότητας. Επίσης, επισκοπεί αυτή τη νομοθετική εξέλιξη με έναν κριτικό τρόπο σχολιάζoντας τις νομοθετικές επιλογές εντάσσοντάς τες στα εκάστοτε συγκείμενα. Τέλος, προσπαθεί να συσχετίσει το τελευταίο ανοσιούργημα αφενός με εξεγερτικά γεγονότα όπως τις συγκρούσεις της Νέας Σμύρνης και την τάση επέκτασης του εσωτερικού ελέγχου κι αφετέρου με το υπαρκτό μέγεθος της κοινωνικής βίας, η οποία εκδηλώνεται και στον αθλητισμό.
Δηλώνω εδώ μπροστά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους εκλεγμένους αντιπροσώπους των Ευρωπαίων ότι προσωπικά δεν θα σταματήσω ποτέ τις προσπάθειες για να σπάσουμε μια και καλή την αλυσίδα της βίας, του χουλιγκανισμού, των διακρίσεων, του ρατσισμού, του αντισημιτισμού από τον αθλητισμό και την κοινωνία. Είναι η ώρα να υψώσουμε το ανάστημα μας για να υπερασπιστούμε αυτά που μας ενώνουν, τις ευρωπαϊκές μας αξίες. Είναι ευθύνη μας.
Μαργαρίτης Σχοινάς, αντιπρόεδρος της Κομισιόν
Συγκεκριμένα σε σχέση με την κάρτα φιλάθλου, όταν είχε προωθηθεί το νομοσχέδιο είχαν προσφύγει εναντίον της διάταξης ομάδες οπαδών, από συνδέσμους οι οποίοι αποτάθηκαν στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Όλοι αυτοί που σκοτώνονται στα γήπεδα και βρίζονται είχαν κοινούς δικηγόρους ενάντια στην νομοθετική ρύθμιση την οποία προτείναμε.
Σταύρος Κοντονής, πρώην υφυπουργός Αθλητισμούς
Πιστεύω ότι δεν θα με παρεξηγήσει η ομήγυρη εάν ξεκινήσω με έναν αφορισμό: η σκοπιά του νόμου και της νομοθετικής παραγωγής είναι η πλέον βαρετή για να αντικρίσει και να ερμηνεύσει κανείς τα πράγματα. Η γλώσσα του νόμου είναι η γλώσσα της γραφειοκρατίας και η αυστηρή γεωμετρία των νομοθετικών κειμένων μπορεί να ιδωθεί -κάπως απλουστευτικά- σε αντιδιαστολή με την πλαστικότητα λοιπών κριτικών προσεγγίσεων. Τα ΦΕΚ αναδίδουν εκείνη τη χαρακτηριστική οσμή των μεσηλίκων λευκών αντρών που θυμίζει θάνατο, και από την επιμελή ανάγνωσή τους θεωρώ σαφώς προτιμότερο το μάζεμα αγκαθιών για την κατασκευή στεφανιού και το ζαλίγκωμα σταυρού μεγέθους έξτρα λαρτζ. Όλα αυτά είναι ισόποσα υπερβολικά και αληθινά, ωστόσο γράφονται με την επίγνωση ότι η καταφυγή στην ξερή ειλικρίνεια του νόμου είναι μάλλον απαραίτητη για την κριτική ερμηνεία των φαινομένων που μας απασχολούν. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες των εκάστοτε κυβερνήσεων –είτε έρχονται να απαντήσουν σε πραγματικά ζητήματα, είτε υποκρύπτουν αλλότριες σκοπιμότητες, είτε, συνηθέστερα, αποτελούν μία μίξη και των δύο- οφείλουν αφενός να τοποθετούνται στο κοινωνικοϊστορικό συγκείμενο που τις υποδέχεται κι αφετέρου να μελετώνται ως σημεία μιας νομοθετικής πορείας με βάθος και προηγούμενους σταθμούς. Έτσι, ο νόμος υπ’ αριθμόν 4908/2022, που κατατέθηκε και ψηφίστηκε εσπευσμένα ύστερα από τη φρικώδη δολοφονία του Άλκη Καμπανού στη Θεσσαλονίκη, εγγράφεται στη διαχρονική διάθεση κράτους και θεσμών «να ξεριζώσουν τον χουλιγκανισμό από τα ελληνικά γήπεδα», διάθεση που έχει αποτυπωθεί σε πλείστα όσα νομοθετικά κείμενα. Με το παρόν σημείωμα, θα επιχειρήσουμε μία επιγραμματική επισκόπηση της ελληνικής νομοθεσίας για την αντιμετώπιση της αθλητικής βίας, θα σταθούμε λίγο παραπάνω στο τι νέο κομίζει ο 4908/2022 και θα επιχειρήσουμε να διατυπώσουμε ορισμένα συμπεράσματα γύρω από πιθανές σκοπιμότητες και άδηλες σκέψεις που συνοδεύουν τον τελευταίο αυτό νόμο, αλλά δεν μπορούν να εντοπιστούν σε καμία αιτιολογική έκθεση.
Προτού προχωρήσουμε, ωστόσο, στο κυρίως σώμα του κειμένου, αξίζει να παρατηρήσουμε πως ένα μεγάλο κομμάτι της βιβλιογραφικής παραγωγής και της ακαδημαϊκής έρευνας έχει αφιερωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην προσπάθεια προσδιορισμού και ανάλυσης του κοινωνικού φαινομένου του χουλιγκανισμού. Είτε πρόκειται για κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις είτε για νομικές και εγκληματολογικές, ο χουλιγκανισμός σημάδεψε το γνωστικό πεδίο που σχετίζεται με τον αθλητισμό. Μολονότι οι βίαιες ταραχές με αφορμή -ακριβέστερα με χωρική και χρονική συνάφεια- τις ποδοσφαιρικές συναντήσεις δεν αποτελούν ένα νέο φαινόμενο, καθώς τέτοιου είδους γεγονότα έχουν καταγραφεί ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, εντούτοις τα αισθητήρια της ακαδημαϊκής κοινότητας ενεργοποιήθηκαν κυρίως μετά τη δεκαετία του 1970, όταν τα βίαια επεισόδια γενικεύτηκαν στην Αγγλία συγκροτώντας αυτό που ονομάστηκε «βρετανική ασθένεια», την ίδια στιγμή που η πίεση της κοινής γνώμης και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης έκανε την ανάγκη ερμηνείας του φαινομένου επιτακτική.
Ωστόσο εξαρχής προέκυψε μια δυσχέρεια νομικού ορισμού του χουλιγκανισμού. Τα όρια που δυνητικά κατατάσσουν μία έκνομη πράξη κάτω από την έννοια αυτή δεν είναι πάντοτε ευχερώς διαπιστώσιμα και ορισμένα. Έτσι, το κλίμα ηθικού πανικού σε σχέση, αρχικά, με την αγγλική εκδοχή του χουλιγκανισμού αναπτύχθηκε και κυριάρχησε στον λόγο των ΜΜΕ εντός ενός πλαισίου ασαφούς ορισμού του φαινομένου. Όπως θα δούμε αναλυτικότερα κάτωθι, η δυσχέρεια αυτή δεν έρχεται χωρίς συνέπειες σχετικές με τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι κυρίαρχες κοινωνικές και ιδεολογικές αντιλήψεις γύρω από το φαινόμενο αυτό αλλά και αναφορικά με την ποινική αντιμετώπιση των παραβατικών υποκειμένων. Άλλωστε, υπό το πρίσμα των γενικών αρχών του Ποινικού Δικαίου έχει ιδιαίτερη αξία να διαβλέπουμε, όχι μόνο τι τιμωρεί ο νομοθέτης σε κάθε περίπτωση, αλλά και το γιατί πράττει καθ’ αυτόν τον τρόπο, ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να κρίνουμε αφενός εάν η συγκεκριμένη τιμώρηση είναι stricto sensu αναλογική και δικαιολογημένη κι αφετέρου να αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική και ηθική απαξία που συνοδεύει την πλήρωση της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης του εκάστοτε εγκλήματος.
Από την κατασταλτική στην ολιστική προσέγγιση της αθλητικής βίας
Στην Ελλάδα, μέχρι το 1986 οι πράξεις βίας που σχετίζονταν με αθλητικές αναμετρήσεις τιμωρούνταν με βάση τις γενικές διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, χωρίς να υπάρχει ειδικότερη ποινική ή διοικητική νομοθεσία. Η έλλειψη αυτή, που αναπληρώθηκε με το ν. 1646/1986, αποτελεί δείγμα μίας εποχής όπου το φαινόμενο του χουλιγκανισμού δεν αξιολογούνταν ακόμη ως ιδιαίτερα σημαντικό. Τα βίαια επεισόδια που στιγμάτισαν χώρες της δυτικής Ευρώπης άργησαν σχετικά να κάνουν την εμφάνισή τους στον ελλαδικό χώρο κι επομένως μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 δεν υπήρξε ούτε αναγκαιότητα θεσμοθέτησης ειδικών νομοθετημάτων για την αντιμετώπιση του χουλιγκανισμού ούτε κοινωνική πίεση προς αυτή την κατεύθυνση.
Μια πρώτη απάντηση στο αναδυόμενο τότε ζήτημα της αθλητικής βίας επιχείρησε να δώσει ο εθνικός νομοθέτης με το ν. 1646/1986, ο οποίος προέκρινε μια αποκλειστικά κατασταλτική προσέγγιση του φαινομένου, τυποποιώντας ορισμένες συμπεριφορές που τελούνταν σε χωρική συνάφεια με αθλητικούς χώρους ως εγκληματικές και επιφυλάσσοντας βαρύτερες ποινές για μια σειρά αδικημάτων με κριτήριο όχι την ίδια την πράξη αλλά τον χώρο τέλεσή της. Η συγκεκριμένη ποινική αντιμετώπιση βασίζεται στη δυνητική διακινδύνευση ενός έννομου αγαθού και θεσπίζεται για την επίτευξη μιας προστασίας που διαφορετικά θα ήταν αδύνατη. Φαίνεται πως οι κυρίαρχες αντιλήψεις της εποχής απέδιδαν αυξημένη απαξία στους παραβάτες της αθλητικής βίας, χωρίς ωστόσο να εμβαθύνουν στο ζήτημα και να αναζητήσουν τη διαμόρφωση ενός προληπτικού πλέγματος ασφαλείας, εμμένοντας σε μια κατασταλτική προσέγγιση του φαινομένου του χουλιγκανισμού, εφόσον στις διατάξεις του ίδιου νόμου δεν υπάρχει ουδεμία μέριμνα για την πρόληψη των βίαιων επεισοδίων.
Τομή στο θεσμικό κομμάτι αντιμετώπισης του χουλιγκανισμού αποτέλεσε ο αθλητικός νόμος 2725/1999. Πρόκειται για ένα νομοθετικό κείμενο, επανειλημμένως τροποποιημένο, το οποίο περιλαμβάνει τόσο κατασταλτικές όσο και προληπτικές ρυθμίσεις, καλύπτοντας και το ποινικό και το διοικητικό άδικο. Με τον νόμο αυτό εισάγονται διατάξεις σχετικά με τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της διεξαγωγής αθλητικών συναντήσεων, τον έλεγχο των συνδέσμων από την κρατική αρχή και τη σχέση τους με τα αθλητικά σωματεία και, τέλος, την τιμώρηση αδικημάτων αθλητικής βίας. Ενώ από τη μία πλευρά επιτυγχάνεται η αποσαφήνιση του νομικού πλαισίου, η συστηματικότερη εμπλοκή των σωματείων στο ζήτημα της αντιμετώπισης του χουλιγκανισμού και δίνεται βάρος στην πρόληψη, ιδιαίτερα με τη θεσμοθέτηση της Διαρκούς Επιτροπής Αντιμετώπισης της Βίας, από την άλλη ο βασικός αυτός νόμος, όπως και οι επόμενοι τροποποιητικοί, χαρακτηρίζονται από ποδοσφαιροκεντρισμό κι από μία τάση νομοθέτησης εν θερμώ υπό το βάρος βίαιων επεισοδίων και υπό την πίεση της κοινής γνώμης και των ΜΜΕ, τα οποία ζητούν άμεσες λύσεις σε ένα φαινόμενο με σαφέστατα βαθιές κοινωνικές ρίζες και προεκτάσεις.
Η φιγούρα του χούλιγκαν ως διαρκής απειλή για τη δημόσια τάξη και τα εξαιρετικά μέτρα αντιμετώπισής της
Την ιδιαίτερη ποινική αντιμετώπιση των χούλιγκαν, με μια σειρά ιδιαίτερων ποινικών διατάξεων επαυξημένης βαρύτητας και τυποποίησης εγκλημάτων αθλητικής βίας αλλά και ένα δικονομικό πλαίσιο αυστηρότερης μεταχείρισης από το σύνηθες, προετοίμασε κοινωνικά και ιδεολογικά η κατασκευή της φιγούρας του χούλιγκαν ως απειλητικής για την ευταξία του κοινωνικού συνόλου. Ο θεσμικός λόγος γύρω από τον κοινωνικό έλεγχο των οπαδών προβάλλει τα νομοθετικά μέτρα ως ένα απαραίτητο εγχείρημα εξορθολογισμού και συμμόρφωσης των οπαδικών κοινοτήτων στα όρια της δημόσιας τάξης και της ομαλής κοινωνικής ζωής. Εξίσου, για ένα μεγάλο κομμάτι του δημοσίου λόγου και ιδιαίτερα του λόγου των ΜΜΕ η επαυξημένης απαξίας ποινική αντιμετώπιση των φαινομένων βίας σε αθλητικούς χώρους θεωρείται αυτονόητη.
Αξίζει να σημειωθεί πως όχι σπάνια τα κρούσματα βίαιων επεισοδίων στις ποδοσφαιρικές συναντήσεις προσλαμβάνονται από μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας υπό τη μορφή ηθικού πανικού. Τα ΜΜΕ, αλλά και ο ίδιος ο νόμος με το ρητό διαχωρισμό των χούλιγκαν από τους κοινούς παραβάτες, συγκροτεί τη φιγούρα του χούλιγκαν ως μια διαρκή απειλή για τη δημόσια τάξη. Οι τελευταίοι θεωρούνται βάρβαρα και άλογα υποκείμενα, των οποίων η συμπεριφορά είναι ακατανόητη κι επομένως είναι αδύνατη η επικοινωνία τους με την υπόλοιπη, «φυσιολογική» κοινωνία. Συχνά οι χούλιγκαν συνδέονται στον δημόσιο λόγο με μια γενικευμένη παραβατική συμπεριφορά (κλοπές, χρήση ναρκωτικών ουσιών κτλ.) και με ευρύτερα φαινόμενα κοινωνικής αποσύνθεσης και παρακμής. Έτσι, η κοινωνία παρακολουθεί περιδεής τη νοσηρή συμπεριφορά των χούλιγκαν και η προστασία της κρίνεται επιβεβλημένη. Άλλωστε, η κοινωνική κατασκευή της απειλής στο πρόσωπο των χούλιγκαν δημιουργεί έναν απόλυτο διαχωρισμό, μέσα από τη διαδικασία καθορισμού του εχθρικού «άλλου».
Η παραπάνω διαδικασία απόδοσης συγκεκριμένων ιδιοτήτων στους χούλιγκαν αμβλύνει το έδαφος για την επιβολή εξαιρετικών μέτρων εποπτείας και αντιμετώπισης των δραστηριοτήτων τους που ενδεχομένως θέτουν σε καθεστώς διακινδύνευσης ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Διόλου τυχαία οι χώροι των αθλητικών συναντήσεων έχουν μετατραπεί στους συστηματικότερα εποπτευόμενους χώρους κοινωνικής συνάθροισης. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες της Δύσης, η θεσμική αντιμετώπιση του χουλιγκανισμού συνοδεύτηκε από την εγκατάσταση και διάχυση διαφόρων συστημάτων για την ηλεκτρονική τους επιτήρηση και παρακολούθηση. Μάλιστα, στην Αγγλία οι οπαδοί, ευρύτερα, θεωρήθηκαν ως η κοινωνική ομάδα που παρακολουθείται περισσότερο.
Συναφώς, η ελληνική νομοθετική παραγωγή δημιουργεί ένα πλέγμα μηχανισμών επιτήρησης των φιλάθλων. Κατ’ αρχάς όλα τα γήπεδα πλέον είναι εφοδιασμένα με κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης που λαμβάνουν εικόνες από δεκάδες εγκατεστημένες κάμερες οι οποίες είναι στραμμένες πάνω στους θεατές εντός και πέριξ των σταδίων. Ήδη με το άρθρο 7 του νόμου 3057/2002 (τροποποιητικός του ν. 2725/1999) δημιουργείται το πλαίσιο για τη συστηματική εποπτεία των «(αγωνιστικών) χώρων και των προσώπων που βρίσκονται σε αυτούς». Οι επόμενοι νόμοι για την αντιμετώπιση της αθλητικής βίας διατηρούν κι ενισχύουν το καθεστώς γενικευμένης επιτήρησης. Οι αντιλήψεις που απηχούν αποδίδουν μία «εγγενή παραβατικότητα» στις οπαδικές κοινότητες, αδυνατώντας ή μη επιθυμώντας να προβούν σε διαχωρισμούς μεταξύ οπαδών και χούλιγκαν ή, διαφορετικά, μεταξύ βίαιων και μη βίαιων οπαδών. Από την άλλη, για τις κρατικές αρχές η διαδικασία επόπτευσης των χούλιγκαν σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια εξορθολογισμένη διαχείριση της δημόσιας τάξης, ενώ για τη δικαιολόγησή της προβάλλεται συχνά ο κίνδυνος που διατρέχουν οι μη βίαιοι φίλαθλοι και οι καθημερινοί πολίτες να βρεθούν εν μέσω ταραχών εντός και εκτός γηπέδου. Επιπλέον, ο εκσυγχρονισμός και η ανάγκη αναβάθμισης του αθλητικού προϊόντος με στόχο την προσέλκυση όλο και περισσότερων εσόδων, δυναμικές που βαίνουν παράλληλα με τη σχεδόν ολοκληρωτική εμπορευματοποίησή των δημοφιλών σπορ, τίθενται σε αντίστιξη με την οπαδική βία, η οποία προβληματοποιείται κι ως ένας παράγοντας καθυστέρησης και συγκράτησης της παραπάνω προσδοκώμενης διαδικασίας.
Ένας ακόμη σημαντικός τρόπος καταγραφής και εποπτείας όσων παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς αθλητικές αναμετρήσεις είναι η νομοθετική πρόβλεψη του ηλεκτρονικού εισιτηρίου και της κάρτας φιλάθλου {αξίζει να σημειωθεί πως τον Δεκέμβριο του 2015 η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων είχε αποφανθεί με ψήφους 7-0 για την αντισυνταγματικότητα του μέτρου που ζητούσε από τον κόσμο που θα επιθυμούσε να βρίσκεται στα γήπεδα μια σειρά από προσωπικά στοιχεία (ΑΜΚΑ, ΑΦΜ, διεύθυνση κατοικίας, φωτογραφία)} αλλά και της δημιουργίας μιας κεντρικής βάσης δεδομένων όπου καταχωρούνται τα στοιχεία των κατόχων {συν τοις άλλοις, με τον τρόπο αυτό η οργανωμένη πολιτεία αναλαμβάνει αποφασιστικά τον έλεγχο της αντιμετώπισης του φαινομένου, περιορίζοντας το εύρος πιθανών κινήσεων και μέτρων που μπορούν να παίρνουν τα αθλητικά σωματεία και οι συλλογικοί φορείς εκπροσώπησής τους}. Οι ρυθμίσεις αυτές αποτυπώθηκαν νομοθετικά ήδη στον ν. 3327/2005, για να ενισχυθούν περαιτέρω και να εκσυγχρονιστούν με τον ν. 4049/2012 αλλά και με τη γνωστή τροπολογία Κοντονή επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, η οποία βρήκε απέναντί της το μετωπικό οπαδικό κίνημα αντι-Κάρτα. Χαρακτηριστικό είναι ότι και στην περίπτωση του ηλεκτρονικού εισιτηρίου, πρόκειται για ένα μέτρο καθολικής εφαρμογής για το σύνολο της φίλαθλης κοινότητας. Έτσι αντικείμενο της εποπτείας και της παρακολούθησης δεν γίνονται στοχευμένα και μόνο τα παραβατικά υποκείμενα, αλλά όλοι όσοι προσέρχονται στα ποδοσφαιρικά γήπεδα. Όπως σημειώσαμε και άνωθι, η νομική και κοινωνική κατασκευή της κατηγορίας του χούλιγκαν, επιτρέπει την εισαγωγή και εφαρμογή εξαιρετικών μέτρων που ειδάλλως θα στερούνταν νομιμοποιητικής βάσης. Έχουμε να κάνουμε, επομένως, με μία αποστέρηση βασικών ατομικών δικαιωμάτων συνταγματικής μάλιστα περιωπής, με τη δικαιολόγηση της πάταξης της αθλητικής βίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η ποινική αντιμετώπιση των χούλιγκαν αλλά και το ποδοσφαιρικό γήπεδο ως ένα εργαστήρι άσκησης βιοπολιτικών μεθόδων διαχείρισης ακολουθείται από μία διάχυση των ίδιων τακτικών με σκοπό την εποπτεία και πειθάρχηση και άλλων κοινωνικών ομάδων.
Ο νέος νόμος 4908/2022 για την αντιμετώπιση της αθλητικής βίας: από τη Θεσσαλονίκη στη Νέα Σμύρνη κι ύστερα παντού
Όπως ίσως διαφάνηκε από τα παραπάνω, ο πρόσφατος νόμος 4908/2022 αποτελεί τη συνέχεια μιας νομοθετικής εξέλιξης που πραγματεύεται το φαινόμενο της οπαδικής βίας από συγκεκριμένες αφετηρίες και επιφυλάσσει παγίως διαφορετική μεταχείριση για τους οπαδούς-παραβάτες απ’ ό,τι για τα λοιπά μέλη του κοινωνικού σώματος. Ας παραδεχτούμε ότι μολονότι τερατώδους εμπνεύσεως, δεν πρωτοτυπεί αλλά περισσότερο αμαλγαματοποιεί παλιές και νέες πολιτικές καταστολής και ελέγχου. Έτσι, επαναφέρει το αδίκημα των καλυμμένων χαρακτηριστικών -τον περιβόητο «κουκουλονόμο»-, αναδιαμορφώνει το πλαίσιο των ποινών για τα αδικήματα με αθλητικό υπόβαθρο αυστηροποιώντας τα κατώτατα όρια και βγάζει από το συρτάρι το ιδιώνυμο του νόμου Ορφανού με την απαγόρευση της αναστολής έκτισης ποινής για όσα εγκλήματα χαρακτηρίζονται ως σχετιζόμενα με τον αθλητισμό. Ακόμη, καθιερώνει ιδιαίτερη δικονομική μεταχείριση των αναφερόμενων αδικημάτων αφενός με την κατά προτεραιότητα εκδίκαση των υποθέσεων αθλητικής παραβατικότητας, ενώ σε περιπτώσεις όπου οι δίκες αναβάλλονται, νομοθετεί την υποχρεωτική επιβολή περιοριστικών όρων για τους -όχι ακόμη ενόχους- κατηγορούμενους καθώς και την παρεπόμενη ποινή του αποκλεισμού των προσώπων αυτών από κάθε αθλητικό δρώμενο για 2 με 5 χρόνια. Οι λέσχες φιλάθλων φυσιολογικά δεν μένουν στο απυρόβλητο, υποκείμενες σε ένα έτι αυστηρότερο πλαίσιο λειτουργίας και συμμόρφωσης με όσα η νομοθεσία επιτάσσει∙ σύστοιχα, προβλέπονται διοικητικές κυρώσεις σε περιπτώσεις παραβάσεων όπως η αναστολή λειτουργίας ή ακόμη και το οριστικό σφράγισμα της λέσχης. Τέλος, στο ίδιο νομοθέτημα περιλαμβάνεται μία διεύρυνση του άρθρου 187 του Ποινικού Κώδικα ώστε πλέον η τυποποίηση του εγκλήματος της συμμορίας να περιλαμβάνει και αδικήματα που στρέφονται κατά της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της περιουσίας. Αξίζει να σημειωθεί πως με την τροποποίηση αυτή του 187ΠΚ, αποκλείεται η χορήγηση αναστολής έκτισης της ποινής όπως και το ανασταλτικό αποτέλεσμα της έφεσης ακόμη και για την περίπτωση από κοινού τέλεσης πλημμεληματικού χαρακτήρα πράξεων που θίγουν λ.χ. τα έννομα αγαθά της ιδιοκτησίας ή της περιουσίας.
Σχολιάζοντας το νέο νόμο, θεωρούμε πως πρέπει να σταθούμε κυρίως σε δύο σημεία. Από την μία πλευρά, πρόκειται για μία συνέχιση της εν θερμώ νομοθέτησης πάνω στο ζήτημα της οπαδικής βίας από μεριάς της κυβέρνησης. Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού στη Θεσσαλονίκη και ο τρόπος που τη μεταχειρίστηκαν τα ΜΜΕ πίεσε προς λύσεις μηδενικής ανοχής και σαφούς αυστηροποίησης του υπάρχοντος ρυθμιστικού πλαισίου, το οποίο χαρακτηρίστηκε πανταχόθεν ως ανεπαρκές και επιεικές, αν και όπως είδαμε ήταν ήδη αναβαθμισμένο σε σχέση με τα όσα ισχύουν νομοτεχνικά για τα εκτός αθλητικού οικοσυστήματος. Προφανώς καθόλου σοβαρή διαβούλευση με φορείς και θεσμούς, προφανώς καμία προσπάθεια ερμηνείας και πλαισίωσης του φαινομένου, προφανώς και καμία έγνοια για το ότι η δολοφονία του Άλκη τελέστηκε μεν με οπαδικά κίνητρα {αν κι εδώ χωράει μια μεγάλη συζήτηση, που βέβαια παρέλκει στο πλαίσιο του παρόντος, διότι μάλλον η επιθυμία για βία είναι που καθοδηγεί σε αυτές τις περιπτώσεις τα πράγματα κι όντως διοχετεύεται και καναλιζάρεται μέσα από το οπαδικό πρίσμα, όπως σε άλλες περιπτώσεις διοχετεύεται και σε διάφορα άλλα κανάλια}, αλλά σε χρόνο και χώρο άσχετο με τις αθλητικές διοργανώσεις. Από την άλλη, για εμάς είναι βέβαιο πως η νομοθετική επιλογή αυτή ρυμουλκήθηκε και αποκρυσταλλώθηκε ύστερα από όσα η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας διδάχτηκε από το εξεγερσιακό κι αντικατασταλτικό κρεσέντο της Νέας Σμύρνης – ή όσα θεώρησε ότι διδάχτηκε. Έτσι, το κράτος νομοθετεί για την περιστολή και περίφραξη των συνδέσμων, τον όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερο έλεγχό τους από το ίδιο και τις ΠΑΕ, έχοντας το βλέμμα και στις εικόνες των οπαδικών υποκειμένων να ξεσπούν δυναμικά τη νύχτα της Νέας Σμύρνης. Δεν θέλουμε να πλειοδοτήσουμε περί κρατικού φόβου μπροστά στην «άγρια νεολαία», αλλά δεν μπορεί και να μας προξενεί εντύπωση πλέον το πώς κατασκευάζονται και προσαρμόζονται οι τεχνολογίες καταστολής και πειθάρχησης.
Αν θέλαμε να βρούμε πάντως ένα νήμα που να ενώνει δύο τρόπους αντίληψης των πραγμάτων, αυτό θα έπρεπε να εκκινεί από μία παραδοχή του φαινομένου της οπαδικής βίας ως προβλήματος που αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες διεργασίες και παθογένειες των κοινωνιών της ύστερης νεωτερικότητας∙ δεν ωφελεί σε κάτι ούτε να αρνούμαστε την ύπαρξή του ούτε να το υποβαθμίζουμε σε κάτι εντελώς επουσιώδες. Η επιθυμία για βία μοιάζει ισχυρά παρούσα σε μια σειρά εκδηλώσεων του κοινωνικού και μας καλεί να στοχαστούμε πάνω στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τους τρόπους εκδίπλωσής της. Αν το ένα σημείο της διανοητικής μας πορείας αποτελείται από επώδυνες, πλην αναγκαίες παραδοχές, τότε το δεύτερο απευθύνεται στην κριτική και την ερμηνεία του φαινομένου∙ να προσπαθήσουμε να δούμε κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, να προχωρήσουμε στις απαραίτητες συνδέσεις, να εγγράψουμε τις κρατικές πολιτικές σε ένα ιστορικό συνεχειών κι ασυνεχειών μέχρι το υλικό που κρατάμε στα χέρια μας να αρχίσει να παίρνει ένα σχήμα.
Νομοθεσία
Νόμος 1646/1986, «Μέτρα πρόληψης και καταστολής της βίας στους αθλητικούς χώρους και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 138, 10 Σεπτεμβρίου 1986.
Νόμος 2725/1999, «Ερασιτεχνικός και επαγγελματικός αθλητισμός και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 121, 17 Ιουνίου 1999.
Εισηγητική έκθεση στο Σχέδιο Νόμου 3262/2004, «Τροποποιήσεις άρθρων του Ν. 2725/1999 (φ’ Α 121) και άλλες ρυθμίσεις θεμάτων αθλητισμού».
Νόμος 3262/2004, «Τροποποιήσεις άρθρων του Ν. 2725/1999 (φ’ Α 121) και άλλες ρυθμίσεις θεμάτων αθλητισμού», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 173, 15 Σεπτεμβρίου 2004.
Νόμος 3708/2008, «Καταπολέμηση της βίας με αφορμή αθλητικές εκδηλώσεις και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 210, 8 Οκτωβρίου 2008.
Αιτιολογική Έκθεση στο Σχέδιο Νόμου 4049/2012, «Αντιμετώπιση της βίας στα γήπεδα, του ντόπινγκ, των συνεννοημένων αγώνων και λοιπές διατάξεις», 20 Δεκεμβρίου 2011.
Νόμος 4049/2012, «Αντιμετώπιση της βίας στα γήπεδα, του ντόπινγκ, των συνεννοημένων αγώνων και λοιπές διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 35, 23 Φεβρουαρίου 2012.
Αιτιολογική Έκθεση στο Σχεδίου Νόμου 4326/2015, «Επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση της βίας στον αθλητισμό και άλλες διατάξεις», 6 Μαΐου 2015.
Νόμος 4326/2015, «Επείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση της βίας στον αθλητισμό και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Α 49, 13 Μαΐου 2015.
Κοινή Υπουργική Απόφαση, ΥΠΠΟΑ/ΓΔΥΑ/ΔΕΑΕΑ/373500/21704/3694, «Ρύθμιση των λεπτομερειών εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 41Β’ του Ν. 2725/1999, παρ. 1 και 11, όπως ισχύει, και του άρθρου 3 του Ν. 4326/2015, περί Λέσχης Φιλάθλων», Εφημερίδα της Κυβέρνησης, φ’ Β 2903, 31 Δεκεμβρίου 2015.
Νόμος 4908/2022, Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 52/Α/11-3-2022, «Μέτρα αντιμετώπισης της οπαδικής βίας, ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των λεσχών φιλάθλων, αθλητικός εθελοντισμός, πνευματικός αθλητισμός, ηλεκτρονικός αθλητισμός (e-sports), εργασιακός αθλητισμός, άλλες διατάξεις για τον εκσυγχρονισμό της αθλητικής νομοθεσίας και λοιπές διατάξεις».
