Το πρόβλημα του μιλιταρισμού της κοινωνίας
Με την “Κοινωνιολογία της Ελευθερίας”, τον τρίτο τόμο του “Μανιφέστου του Δημοκρατικού Πολιτισμού”, ο Αμπντουλάχ Οτζαλάν παρουσιάζει τη μέθοδό του για την επίλυση των πιο πιεστικών προβλημάτων του 21ου αιώνα. Οι ιδέες και οι έννοιες που επεξεργάζεται συμβάλλουν καθοριστικά στον διεθνή διάλογο για έναν νέο σοσιαλισμό. Οι προοπτικές που αναπτύσσονται για το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα δεν αποτελούν απλώς μια αφηρημένη θεωρία, αλλά επηρεάζουν αποφασιστικά την πολιτική και το πρόγραμμά του. Σήμερα, το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα υποστηρίζει την ιδέα ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού πέρα από το κράτος και την εξουσία. Στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Οτζαλάν ασχολείται με την εμφάνιση του λεγόμενου κοινωνικού ζητήματος. Σε αυτό αναλύει συνολικά δώδεκα διαφορετικά αλληλένδετα προβλήματα της κοινωνίας. Από την εξουσία και το κράτος, την οικολογία, μέχρι το ζήτημα της δημοκρατίας. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία το ζήτημα του μιλιταρισμού και του αντιμιλιταρισμού είναι και πάλι επίκαιρο διεθνώς.
Ορίζοντας τον μιλιταρισμό ως τον πιο εξελιγμένο τύπο αντικοινωνικού μονοπωλίου, ο Οτζαλάν γράφει τα εξής: “Ο στρατός ήταν πάντα η δύναμη που διείσδυε, έλεγχε και υποδούλωνε την κοινωνία ανεξάρτητα από τη μορφή του κράτους, αλλά έφτασε στο αποκορύφωμά του στην εποχή της μεσαίας τάξης (αστικής) και υπό το μονοπώλιο του έθνους-κράτους”. Οι τάσεις στρατιωτικοποίησης στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, αλλά και μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας επιβεβαιώνουν αυτή την παρατήρηση. Η απόσυρση και η ακύρωση ιστορικών συνθηκών αφοπλισμού από τις ΗΠΑ και τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια αποτελούν έκφραση αυτής της παγκόσμιας τάσης. Η Ευρώπη, η οποία εδώ και χρόνια εξοπλίζεται εναντίον της Ρωσίας, έχει επίσης καταγράψει τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης των εισαγωγών όπλων παγκοσμίως.[1]
Στο πλαίσιο αυτό, δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα για το πρόβλημα του μιλιταρισμού της κοινωνίας:
Ο μιλιταρισμός είναι η πιο εξελιγμένη μορφή αντικοινωνικού τύπου μονοπωλίου. Δεν είναι μη ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι η αρχική προσπάθεια για την εγκαθίδρυση εξουσίας επί της κοινωνικής φύσης με σκοπό την καταπίεση και την εκμετάλλευση των ανθρώπων ήταν αποτέλεσμα της αναλυτικής σκέψης και δράσης ενός “πανούργου ισχυρού άνδρα” από μια κυνηγετική παράδοση. Ουσιαστικά, προσπάθησε να εδραιώσει την εξουσία του πάνω σε δύο βασικές ομάδες: τους κυνηγούς στο πλευρό του και τις γυναίκες που προσπαθούσε να περιορίσει στο σπίτι. Στην πορεία, καθώς σαμάνοι (πρωτο-ιερείς) και γεροντοκρατικά στοιχεία (ομάδες γερόντων) προσχώρησαν στον πανούργο ισχυρό άνδρα, η πρώτη ιεραρχική εξουσία διαμορφώθηκε σε πολλές κοινωνίες με διάφορες μορφές. Με τη μετάβαση στον πολιτισμό, ο πανούργος ισχυρός άνδρας και η παρέα του, αποτελώντας πια την επίσημη εξουσία, θεσμοθετήθηκαν ως ο στρατιωτικός βραχίονας του κράτους (το αρχικό μονοπώλιο της οικονομίας βασισμένο στον σφετερισμό του πλεονάζοντος προϊόντος). Οι τρεις διαδοχικές δυναστείες της Ουρ που ακολούθησαν αμέσως μετά την περίοδο των ιερέων-βασιλέων της σουμεριακής κοινωνίας αντανακλούν αυτή την εξέλιξη, ενώ πολλές άλλες κοινότητες είχαν παράλληλες εμπειρίες. Στο Έπος του Γκιλγκαμές είναι δυνατόν να παρακολουθήσουμε βήμα προς βήμα τον τρόπο με τον οποίο το βασίλειο αποκολλήθηκε σαφώς από την παράδοση της θεάς Ινάνα (την παράδοση των θεών-ιερέων) και τον τρόπο με τον οποίο οι ιέρειες αποδυναμώθηκαν και περιορίστηκαν σε σπίτια (δημόσια και ιδιωτικά).
Αν δούμε τον Γκιλγκαμές ως σύμβολο του πρώτου διοικητή στην ιστορία, μπορούμε να αναλύσουμε καλύτερα την άνοδο της μιλιταριστικής παράδοσης. Το καθήκον αυτής της παράδοσης ήταν να κυνηγήσει ανθρώπους, για να καλύψει την ανάγκη της πόλης για σκλάβους. Με τη βοήθεια του συνεργάτη Ενκιντού, ο οποίος αναφέρεται στο Έπος του Γκιλγκαμές, κυνήγησαν τις λεγόμενες άγριες βαρβαρικές φυλές (θιασώτες της θρησκείας του Χουμπάμπα) που ζούσαν στα βόρεια του σημερινού Ιράκ. Είναι προφανές ότι η τυραννία της πόλης ήταν η πραγματική πηγή της βαρβαρότητας και της αγριότητας. Η λέξη “βάρβαρος” στην ελληνική πολιτιστική παράδοση αναπτύχθηκε από την πόλη ως αποπροσανατολιστικής προπαγάνδας και ως ψέμα για την εδραίωση της ιδεολογικής υπεροχής. Οι αγροτικές φυλές, οι οποίες ήταν αδύναμες και ανοργάνωτες σε σύγκριση με την πόλη, δε θα μπορούσαν να είναι βάρβαρες με την έννοια που ισχυριζόταν η επίσημη κοινωνία. Η έννοια της βαρβαρότητας είναι ένα από τα σημαντικότερα αποπροσανατολιστικά ψέματα στην ιστορία του πολιτισμού. Το δεύτερο καθήκον του νταή της πόλης ήταν η “ασφάλεια”. Για τον σκοπό αυτό, η πιο συνηθισμένη μέθοδος ήταν η ανέγερση κάστρων και προμαχώνων και η ανάπτυξη όλο και πιο ισχυρών και θανατηφόρων όπλων. Για να γίνει αυτό, εκατομμύρια άνθρωποι υποδουλώθηκαν, μετατράπηκαν σε δουλοπάροικους ή προλεταριοποιήθηκαν, ενώ όσοι δεν αποδέχονταν τη νέα τους κατάσταση σκοτώνονταν. Αναμφισβήτητα, όλα αυτά αντικατοπτρίζονται ως ιστορία σε εμάς.
Διατηρώντας την εξουσία του, ο στρατός οικειοποιήθηκε για τον εαυτό του το μεγαλύτερο μερίδιο της οικονομικής αξίας που αποσπάστηκε, όπως προκύπτει από τις πολλές ιστορικές εκστρατείες που δεν είχαν άλλο σκοπό εκτός από τη λεηλασία. Επιπλέον, η ιδιοκτησία αποτελούσε τη βάση του κράτους και η στρατιωτική κατάκτηση και η αρπαγή ήταν σαφώς η πηγή της ιδιοκτησίας. Όποιος την κατακτούσε την κατείχε, διακηρύσσοντας ότι αυτό ήταν φυσικό και αναφαίρετο δικαίωμα. Είναι το σύνολο της ιδιοκτησίας (ιδίως της γης) και της λεηλασίας (μεταφερόμενα αγαθά) που κατακτήθηκε και κατασχέθηκε από τις δυνάμεις της εξουσίας και του κράτους. Η αρχή ότι “όλη η οθωμανική γη και οι άνθρωποι ανήκουν στον σουλτάνο”, για παράδειγμα, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η συνέχεια αυτής της θεμελιώδους παράδοσης σχετικά με τη σχέση μεταξύ του κράτους και των στρατιωτικών εκστρατειών. Η παράδοση καθιερώθηκε με αυτόν τον τρόπο και επικυρώθηκε σε κάθε νεοσύστατο κράτος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο στρατός θεωρεί τον εαυτό του ως τον πραγματικό θεματοφύλακα του κράτους, κατά συνέπεια και της ιδιοκτησίας. Αυτοπροσδιοριζόμενος ως τέτοιος, ο στρατός λαμβάνει υπόψη του αυτή την ιστορική παράδοση. Το γεγονός ότι είναι ο ισχυρότερος βραχίονας του μονοπωλίου της εξουσίας συνάδει με τη φύση της εξουσίας και του κράτους. Πράγματι, το ανθρώπινο δυναμικό και ο οπλισμός που διέθετε ο στρατός ήταν επαρκή για την επίτευξη των στόχων του. Υπό αυτό το πρίσμα, το γεγονός ότι τα στρατιωτικά πραξικοπήματα είναι η απάντηση στις περιστασιακές προσπάθειες της πολιτικής γραφειοκρατίας να αυξήσει το μερίδιό της στο μονοπώλιο της εξουσίας δεν προκαλεί έκπληξη. Ο ρόλος των ιδεολογικών και γραφειοκρατικών μονοπωλίων, που αποκαλούνται επίσης τάξεις ilmiye και kalemiye[2], στην εγκαθίδρυση της εξουσίας και του κράτους ήταν αναμφισβήτητα απαραίτητος αλλά όχι τόσο καθοριστικός όσο ο ρόλος του στρατού. Ακόμη και η πιο επιφανειακή εξέταση των παρελθόντων και σημερινών μηχανισμών εξουσίας και κράτους το επιβεβαιώνει αυτό.
Πρώτον, αυτό που έχει πραγματικά σημασία για τους σκοπούς μας είναι ότι ο στρατός είναι το πιο προηγμένο και αποφασιστικό μονοπώλιο. Ο στρατιώτης και ο στρατός δεν είναι πηγή δόξας, τιμής και ηρωισμού (αυτό είναι ιδεολογική προπαγάνδα που έχει σκοπό να συγκαλύψει και να διαστρεβλώσει την ουσία των πραγμάτων), αλλά είναι βασικό στοιχείο του μονοπωλίου της εξουσίας. Η ουσία τους είναι οικονομική. Ο στρατός βασίζεται στην οικονομία. Τοποθετείται πάνω από αυτήν και σε απόσταση από αυτήν, αλλά, ταυτόχρονα, παίρνει τα απαραίτητα μέτρα, για να εξασφαλίσει το εισόδημά του (μισθό) πάνω απ’ όλα. Ο στρατός είναι ο τομέας του μονοπωλίου της εξουσίας στον οποίο είναι πιο δύσκολο να αντιταχθεί κανείς. Επίσης, είναι εκείνος ο τομέας του μονοπωλίου της εξουσίας με τον οποίο τα υπόλοιπα τμήματα του πρέπει να συμβιβαστούν και να μοιραστούν την υπεραξία, μια πρακτική που έχει εκτεταμένη ιστορική βάση και αποτελεί, ως τέτοια, μια βαθιά ριζωμένη θεσμική παράδοση. Στην ουσία, είναι το μονοπώλιο της τάξης (γραφειοκρατίας) που ενδιαφέρεται περισσότερο για την οικονομική ανάπτυξη, αλλά αισθάνεται την πιο επιτακτική ανάγκη να κρατήσει αποστάσεις. Για να το πετύχει αυτό, προβάλλει την εικόνα του εαυτού του ως την πιο απομακρυσμένη από την κοινωνία δύναμη, ενώ στην πραγματικότητα είναι ο μονοπωλιακός τομέας που έχει εξοπλιστεί με τα πιο προηγμένα οικονομικά και στρατιωτικά όπλα. Χωρίς μια σωστή ανάλυση του στρατού, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τι είναι το μονοπώλιο της οικονομίας ή το μονοπώλιο της εξουσίας και του κράτους. Οι τρεις αυτοί παράγοντες αποτελούν ένα αδιαίρετο σύνολο. Τρέφονται από την ίδια ουσία, την υπεραξία της κοινωνίας. Σε αντάλλαγμα ισχυρίζονται ότι φροντίζουν για την ασφάλεια, την εκπαίδευση, την υγεία και την παραγωγικότητα της κοινωνίας. Έτσι παρουσιάζει τον εαυτό του ο κρατισμός. Αυτή είναι η ιδεολογία του κράτους. Ωστόσο, η αλήθεια δεν είναι αυτή. Η αλήθεια είναι όπως την περιγράψαμε μόλις τώρα.
Ο στρατός είναι ο καλύτερα οργανωμένος βραχίονας του κεφαλαίου και της εξουσίας. Έτσι, προκύπτει ότι είναι ο θεσμός που τελικά υποτάσσει και εγκλωβίζει την κοινωνία. Ο στρατός ήταν ανέκαθεν η δύναμη που διείσδυε, έλεγχε και υποδούλωνε την κοινωνία ανεξάρτητα από τη μορφή του κράτους, αλλά έφτασε στο αποκορύφωμά του στην εποχή της αστικής τάξης, υπό το εθνικό-κρατικό μονοπώλιο. Το καθοριστικό χαρακτηριστικό του έθνους-κράτους είναι ότι στο όνομα της δημιουργίας ενός επίσημου στρατού η υπόλοιπη κοινωνία αφοπλίστηκε επίσημα και το μονοπώλιο των όπλων μεταβιβάστηκε στο κράτος και τον στρατό. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία η κοινωνία δεν ήταν τόσο αφοπλισμένη όσο υπό την αστική κυριαρχία. Ο λόγος για αυτή την εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη είναι η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης και η συνακόλουθη άνοδος της εκτεταμένης αντίστασης. Η κοινωνία δεν μπορεί να κυβερνηθεί, αν δεν αφοπλίζεται εντελώς και συνέχεια, αν παραδίνεται στη διείσδυση της εξουσίας και αν δεν υπόκειται σε συνεχή επιτήρηση. Η κοινωνία δεν μπορεί να υποταχθεί, αν δεν περιοριστεί στο “σιδερένιο κλουβί” της νεωτερικότητας[3]. Επιπλέον, η κοινωνία δεν μπορεί να κυβερνηθεί, αν δεν περιοριστεί και δεν πολιορκηθεί από τον στρατό των μέσων ενημέρωσης της παγκόσμιας μονοπωλιακής χρηματοπιστωτικής εποχής. Ο σχηματισμός των ιδεολογικών-μιντιακών μονοπωλίων, καθώς και των γραφειοκρατικών-στρατιωτικών μονοπωλίων, αναπαράγει τις πτυχές των μονοπωλίων της εκμετάλλευσης. Όχι μόνο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους, αλλά αλληλοεξαρτώνται κιόλας. Ο πιο πρόσφατος μεγάλος, κύριος πολιτισμός, ο υπερ-ηγεμόνας, μαζί με άλλους περιφερειακούς ηγεμόνες, συμπεριλαμβανομένων όλων των τοπικών συνεργατών τους, βασίζεται στον μιλιταρισμό και σε μια γιγαντιαία βιομηχανία όπλων, τόσο πάνω από την κοινωνία, όσο και στους κόλπους της κοινωνίας. Η προτεραιότητα που δίνεται σε αυτό το μονοπώλιο έναντι οποιουδήποτε άλλου απορρέει από την ιστορική και σημερινή του θέση. Υπό αυτό το πρίσμα, η ταύτιση του μιλιταρισμού με τον φασισμό του καπιταλιστικού μονοπωλίου έχει απόλυτο νόημα.
Φυσικά, κατά την εποχή της φυσικής κοινωνίας και σε όλη τη διάρκεια της γραπτής ιστορίας διάφορες μορφές της κοινωνίας έχουν εμπλακεί σε μαζική αυτοάμυνα ενάντια στη μιλιταριστική εξέλιξη του πολιτισμού, αναπτύσσοντας ποικίλες μορφές αντίστασης και συμμετέχοντας σε πολυάριθμες εξεγέρσεις, συμμετέχοντας σε θεσμοθετημένους αντάρτικους και λαϊκούς αμυντικούς στρατούς και διεξάγοντας μεγάλους αμυντικούς πολέμους, στη βάση μιας παράδοσης αυτοάμυνας. Φυσικά, οι αμυντικοί πόλεμοι και οι μιλιταριστικοί μονοπωλιακοί πόλεμοι δεν είναι ίδιοι. Υπάρχει διαφορά τόσο στην ποιότητα, όσο και στην ουσία. Ενώ ο ένας είναι αντικοινωνικός, αποικιοκρατικός, διεφθαρμένος και καταστροφικός, ο άλλος ευνοεί και προστατεύει την κοινωνία και προσπαθεί να απελευθερώσει την ηθική και πολιτική ικανότητα της κοινωνίας. Ο δημοκρατικός πολιτισμός προστατεύει και υπερασπίζεται την κοινωνία και επιδίδεται σε συστηματική αυτοάμυνα κατά του μιλιταρισμού του κεντρικού πολιτισμού.
Σημειώσεις:
- Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ερευνητικού ινστιτούτου SIPRI, που εδρεύει στη Στοκχόλμη, οι εισαγωγές αμυντικού εξοπλισμού στην Ευρώπη αυξήθηκαν κατά 19% την πενταετία 2017-2021 σε σύγκριση με την περίοδο 2012-2016 – περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ήπειρο. Η αιτία, σημειώνει το SIPRI, ήταν η αύξηση των εξοπλισμών κατά της Ρωσίας.
- Υπήρχαν τέσσερις θεσμοί στο πλαίσιο της κρατικής δομής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η λειτουργία της ilmiye ήταν η διάδοση της μουσουλμανικής θρησκείας, ενώ η kalemiye ήταν διοικητική.
- Ο Μαξ Βέμπερ έχει χρησιμοποιήσει τον όρο stahlhartes Gehäuse (σκληρυμένο ατσάλινο περίβλημα), που μεταφράζεται ως “σιδερένιο κλουβί”, για να περιγράψει τον αυξημένο εξορθολογισμό που ενυπάρχει στην κοινωνική ζωή- Max Weber, The Protestant Ethic and the Spirit f Capitalism (Mineola, NY: Dover Publications, 2003).
Πηγή: Academy of Democratic Modernity
